ікс, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Назва літары «x» лацінскага алфавіта.
2. Абазначэнне лацінскай літарай «x» невядомай або пераменнай велічыні ў матэматыцы.
3. Умоўнае абазначэнне невядомай або знарок неназванай асобы.
Напружанасць у размовах была абумоўлена прысутнасцю X.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чарцёж, ‑цяжа, м.
Умоўнае, выкананае паводле пэўных правіл, графічнае адлюстраванне чаго‑н. (збудавання, дэталі, агрэгата і пад.). Крэмень разгарнуў скрутак ватмана. Гэта быў чарцёж новага блока. Лукша.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
і́ндэкс, -а, мн. -ы, -аў, м. (спец.).
1. Паказальнік, спіс чаго-н.
І. геаграфічных назваў.
І. імён.
2. Лічбавы (або літарны) паказчык чаго-н.
І. прамысловай вытворчасці.
І. аптовых цэн.
3. Умоўнае абазначэнне ў сістэме якой-н. класіфікацыі.
Паштовы і.
|| прым. і́ндэксны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
і́грэк, ‑а, м.
1. Назва перадапошняй літары (y) лацінскага алфавіта.
2. Невядомая велічыня, якая абазначаецца гэтай літарай (побач з літарамі x, z). // Умоўнае абазначэнне невядомай або знарок не названай асобы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Знак ’умоўнае абазначэнне’. Рус., укр., балг. макед. знак, польск., чэш., славац. znak, славен., серб.-харв. znâk. Ц.-слав., ст.-рус. знакъ. Прасл. zna‑kъ ад кораня zna‑ з суф. ‑kъ (як гук і г. д.). Гл. знаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ікс, ‑а, м.
1. Назва трэцяй ад канца літары (x) лацінскага алфавіта.
2. Невядомая велічыня, якая абазначаецца гэтай літарай (побач з літарамі y, z). // Умоўнае абазначэнне невядомай або знарок не названай асобы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абрэвіяту́ра, ‑ы, ж.
1. Складанаскарочанае слова, напрыклад: мясцком, насценгазета, а таксама літарнае скарачэнне некалькіх слоў, напрыклад: БССР, ЦК КПСС, БелСЭ.
2. Умоўнае скарачэнне слоў на пісьме, напрыклад: і г. д. (і гэтак далей), гл. (глядзі) і інш.
[Лац. abbreviatura.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
арты́кул, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Невялікі навуковы або публіцыстычны твор у часопісе, газеце, зборніку.
Крытычны а.
2. Самастойны раздзел, параграф у юрыдычным дакуменце, слоўніку і пад.
А. канстытуцыі.
Слоўнікавы а.
3. Раздзел фінансавага плана, каштарыс, які вызначае крыніцу даходаў або мэту расходаў (спец.).
Расходны а.
4. Тып вырабу, умоўнае абазначэнне тавараў (спец.).
А. тканіны.
|| прым. арты́кульны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Сі́мвал ‘умоўнае абазначэнне, знак’ (ТСБМ), сы́мвал ‘тс’ (Ласт.), сымбо́ль ‘тс’ (Некр. і Байк., Стан.), ст.-бел. симболъ, симболъ ‘тс’. Крыніца запазычання грэч. σύμβολον ‘знак’, адкуль трапіла рознымі шляхамі: праз ц.-слав. символъ, параўн. серб.-ц.-слав. симъволъ ‘тс’, ст.-рус. символ (гл. Фасмер, 3, 623) або праз лац. symbolum, ст.-польск. symbol ‘тс’ (Булыка, Лекс. запазыч., 192).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
шыфр, ‑у, м.
1. Сістэма ўмоўных знакаў для тайнага пісьма, якое чытаецца з дапамогай ключа. Кастусь быў старшым радыстам: усе сакрэтныя шыфры знаходзіліся ў яго. Ваданосаў. Урэшце прыйшоў [вучоны] на навуковы сход і з гордасцю сказаў: — Я знайшоў ключ да шыфру! Я дабіўся свайго — прачытаў тайнапіс! Дубоўка. // Умоўнае абазначэнне або замена слоў і пад. чым‑н. Думалі, што.. [Луцкевіч] не ведае шыфру перастуквання. Машара.
2. Умоўны знак або знакі на кнігах, рукапісах. падшыўках і пад., якія прымяняюцца пры іх захаванні ў бібліятэцы, архіве і ўказваюць дакладнае месцазнаходжанне. // Умоўнае абазначэнне якога‑н. сакрэтнага дакумента, сакрэтнай работы. Шыфр наверсе стаяў адзін, а работа была розная — для розных цэхаў і гаспадарак. Скрыган.
[Фр. chiffre.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)