капіталі́зм, -у, м.
Грамадска-эканамічны лад, які змяніў сабой феадалізм і ў аснове якога ляжаць розныя формы прыватнай уласнасці на сродкі вытворчасці, а грамадства складаюць дзве асноўныя групы — уладальнікі сродкаў вытворчасці і наёмныя рабочыя.
Эпоха капіталізму.
|| прым. капіталісты́чны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Рэстыту́цыя ’аднаўленне былых парушаных правоў’ (ТСБМ). Ст.-бел. реституция ’зварот забранай уласнасці’ < ст.-польск. restytucyja ’тс’ < лац. restĭtūtio ’аднаўленне; аднаўленне ў правах’ < restĭtuo ’вяртаю; аднаўляю’ (Булыка, Лекс. запазыч., 77).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
капіталі́зм, ‑у, м.
Грамадска-эканамічная фармацыя, заснаваная на прыватнай уласнасці на сродкі вытворчасці і эксплуатацыі наёмнай працы капіталам (змяняе феадалізм, папярэднічае сацыялізму — першай фазе камунізма). Капіталізмам называецца такое ўстройства грамадства, калі зямля, фабрыкі, прылады і інш. належаць невялікаму ліку землеўладальнікаў і капіталістаў, а маса народа не мае ніякай або амаль ніякай уласнасці і павінна таму наймацца ў работнікі. Ленін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перакана́льны, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і пераканаўчы. Нешматлікія, скупыя дэталі ствараюць пераканальны вобраз, у якім нявольнік уласнасці і чалавек жывуць побач. Кучар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
крадзе́ж, ‑дзяжу, м.
Тайнае прысвойванне чыёй‑н. уласнасці; кража, зладзейства. Крадзеж з узломам. □ Калі і трапляла [Рога] часам у турму, дык за самыя дробныя, справы — за крадзеж, за ашуканства. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нацыяналіза́цыя, ‑і, ж.
1. Пераход з прыватнай уласнасці ва ўласнасць дзяржавы зямлі, прамысловасць транспарту, банкаў і пад. Нацыяналізацыя фабрык.
2. Арганізацыя чаго‑н. на нацыянальнай аснове, сіламі данай нацыі. Нацыяналізацыя школы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
улада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. кім-чым. Мець у сваёй уласнасці.
У. крыніцамі сыравіны.
2. чым. Мець якія-н. якасці, уласцівасці.
У. добрым голасам.
3. чым. Дзейнічаць, рухаць часткамі свайго цела.
Не ў. правай рукой.
4. перан., кім. Трымаць у сваёй уладзе, падпарадкоўваць сабе, кіраваць.
Адна думка ўладала ім.
|| наз. улада́нне, -я, н. (да 1 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
фетышы́зм, ‑у, м.
1. Пакланенне прадметам, фетышам (у 1 знач.).
2. перан. Сляпое пакланенне чаму‑н.
•••
Таварны фетышызм — арэчаўленне вытворчых адносін, якое ўзнікае ў таварнай гаспадарцы, заснаванай на прыватнай уласнасці на сродкі вытворчасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пралета́рый, ‑я, м.
1. Наёмны рабочы ў капіталістычным грамадстве, пазбаўлены сродкаў вытворчасці. Герой Купалы — беззямельны селянін, батрак, вясковы пралетарый — не мае сваёй уласнасці. Івашын.
2. Гіст. У Старажытным Рыме — грамадзянін, які належаў да саслоўя незаможных.
[Лац. proletarius.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ОБХС, ОБХСС (отде́л борьбы́ с хище́ниями социалисти́ческой со́бственности и спекуля́цией) ист. АБКС (аддзе́л барацьбы́ з крадзяжо́м сацыялісты́чнай ула́снасці і спекуля́цыяй); см. ОБЭП.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)