згусце́ць сов., прям., перен. сгусти́ться;
кісе́ль ~це́ў — кисе́ль сгусти́лся;
це́мра ~сце́ла — тьма сгусти́лась
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пло́йма ж., разг. (большое количество) у́йма; тьма; (о людях — ещё) ско́пище ср., ора́ва
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цемната́ ж.
1. (мрак, тьма) темнота́, те́мень;
2. перен. темнота́; неве́жество ср., неве́жественность
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
эх межд. эх, эхма́;
◊ эх, каб гро́шай мех — погов. эхма́, кабы́ де́нег тьма
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гі́бель ж.
1. ги́бель;
2. прост. (большое количество) ги́бель, про́пасть, тьма;
◊ быць на краі́ гі́белі — быть (находи́ться) на краю́ ги́бели
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Апраме́тная ’пекла’, апраметны ’пякельны, сапраўдны’ (БРС), вопрамець ’хутка’ (Бяльк.); рус. опрометный ’легкадумны’, опрометью ’хутка, шпарка’, опрометывать ’не папасці ў цэль, кінуць няўдала’, опрометнуться ’кінуцца, пабегчы’, смален. вопрымя ’хутка’ (Дабр.), укр. промітний ’спрытны’. Бернекер (2, 40) высунуў думку пра сувязь рус. опрометью з метать, як прымае Фасмер (3, 146) і з пэўнымі ўдакладненнямі Шанскі (КЭСРЯ, 234). Бел. семантыка, аднак, патрабуе далейшых удакладненняў для апраметны, апраметная. Магчыма, з *окромѣшная < кромѣшная; у выніку дээтымалагізацыі. Тьма кромѣшьная ’знешняя цемра’ (адзначаецца ўжо ў Астраміравым евангеллі (1056)), ’месца пакарання нягоднага раба, пекла’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ту́мны ‘мутны, няясны, матавы, без бляску’ (ТС), ‘млявы, вялы’: ена ужэ тумная пасля работы (маз., ГЧ), ту́мно ‘змрочна, няясна, мутна, туманна, цьмяна’ (ТС, ПСл; жытк., Жыв. НС), ‘хмурна’, ‘млосна’ (ЛМТ). Відаць, звязана з цьмяны (гл.), параўн. укр. дыял. тмя́ний ‘зацемнены, матавы’; ‘сумны, нудны’, што да тма ‘цемра’ (ЕСУМ, 5, 691), ст.-бел. тьма, тма ‘тс’, якія, паводле Бузука (ЗІФВ УАН, 13–14, 278), могуць чаргавацца з коранем тум‑, параўн. укр. тума́ ‘хмуры, маўклівы чалавек’, а таксама рус. дыял. ту́мный ‘сумны, журботны’, польск. дыял. tumny ‘поўны, тлусты’ < і.-е. *tou̯m‑/*teu̯m‑, гл. роднаснае літ. tumà ‘мутнасць’, tumė́ti ‘мутнець’, лат. tumêt ‘гусцець’, ‘збірацца (пра дажджавыя аблокі)’, tumuļat ‘(пра неба) паволі пакрывацца хмарамі’ і інш., паводле Смачыньскага (694), узыходзяць да і.-е. *tu̯em‑ ‘набрыняць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
чо́ртаў чёртов;
○ ~тава во́ка — окно́ (в боло́те);
◊ ~тава про́цьма — тьма-тьму́щая, у́йма;
ч. ту́зін — чёртова дю́жина;
~тава душа́ — чёртова душа́;
~тава насе́нне — ирон. чёртово отро́дье;
~тава ля́лька — чёртова ку́кла;
~тава пе́рачніца — бран. чёртова пе́речница
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
апусці́цца сов.
1. в разн. знач. опусти́ться;
што́ра ~ці́лася — што́ра опусти́лась;
на зямлю́ ~ці́лася це́мра — на зе́млю опусти́лась тьма;
гэ́ты чалаве́к зусі́м ~ці́ўся — перен. э́тот челове́к совсе́м опусти́лся;
2. (поместиться в жидкость и т.п.) погрузи́ться;
а. ў ваду́ — погрузи́ться в во́ду;
◊ а. ў нірва́ну — погрузи́ться в нирва́ну;
ру́кі ~ці́ліся — ру́ки опусти́лись;
а. на дно — опусти́ться на дно
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гро́шы, -шай ед. нет де́ньги;
дро́бныя г. — ме́лочь;
размяня́ць г. — разменя́ть де́ньги;
○ кішэ́нныя г. — карма́нные де́ньги;
◊ ні за які́я г. — ни за каки́е де́ньги;
шалёныя г. — бе́шеные де́ньги;
пры граша́х — при деньга́х;
грэ́бсці г. лапа́тай — грести́ де́ньги лопа́той;
вы́кінуць г. на ве́цер — вы́бросить де́ньги на ве́тер;
угаво́р даражэ́й за г. — угово́р доро́же де́нег;
эх, каб гро́шай мех — погов. эхма́, кабы́ де́нег тьма
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)