со́ўгаць несов., разг.

1. (перемещать что-л. в разных направлениях) дви́гать, передвига́ть;

2. (двигать чем-л. по поверхности) вози́ть;

не ~гай руко́й па стале́ — не вози́ руко́й по столу́;

3. сова́ть, ты́кать;

с. па́лкай у снег — сова́ть (ты́кать) па́лкой в снег

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ты́каниеI

1. ты́канне, -ння ср.; то́рканне, -ння ср.; утыка́нне, -ння ср.; уто́ркванне, -ння ср.;

2. со́ванне, -ння ср., ты́цканне, -ння ср.; см. ты́катьI.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

со́ваць несов.

1. в разн. знач. сова́ть;

с. ру́кі ў кішэ́ні — сова́ть ру́ки в карма́ны;

с. кні́гі ў чамада́н — сова́ть кни́ги в чемода́н;

с. ха́бар — сова́ть взя́тку;

2. (с раздражением показывать) ты́кать;

3. (чем-л. во что-л.) сова́ть, ты́кать;

4. (перемещать) дви́гать, передвига́ть;

хо́піць вам с. гэ́тыя крэ́слы — бу́дет вам дви́гать (передвига́ть) э́ти сту́лья;

с. нос — сова́ть нос

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

паро́ць несов.

1. поро́ть, распа́рывать;

2. (чем.-л. острым) ты́кать, коло́ть;

3. см. бада́ць;

4. разг. (будить) раста́лкивать, поднима́ть;

5. разг. ша́рить; иска́ть;

п. гара́чку — поро́ть горя́чку

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ткнуть сов., однокр.

1. ты́кнуць, то́ркнуць; (воткнуть) уваткну́ць; уто́ркнуць;

2. (сунуть) разг. су́нуць, ты́цнуць;

ткнуть но́сом (кого, во что) ты́цнуць но́сам (каго, у што); см. ты́катьI;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ты́каць1 ‘торкаць, тыцкаць’, ‘паказваць’, ‘даваць, падсоўваць што-небудзь каму-небудзь’, ‘рабіць папрок, упікаць’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Мат. Гом.): не тыкай на сонцэ, бо рука отсохне (Сержп. Прык.), ‘уторкваць, утыкаць’ (ТСБМ, Нас., Федар. 6, ТС), ‘закладаць снапы ў азярод, запраўляць, запіхваць’ (калінк., люб., Сл. ПЗБ), ‘соваць’: языча, языча, куды цябе тыча (пух., З нар. сл.), тыкаць, утыкаць (нос) ‘умешвацца не ў сваю справу’ (Юрч. Фраз.), тыкаць у нос ‘рэзка ўказваць’, тыкаць пальцамі ‘адкрыта асуджаць’ (там жа), ты́кнуць ‘ткнуць, сунуць’ (Нас., ТСБМ, Некр. і Байк., ТС), тыко́ць ‘тыц’ (ТС), ст.-бел. тыкати ‘ўтыкаць; закранаць, датычыць’ (ГСБМ), ‘натыкаць’: дѣти на колье тыкахоу (XV ст., Карскі 2-3, 456). Параўн. укр. ти́кати, рус. ты́кать, стараж.-рус. тыкати ‘штурхаць’, ц.-слав. тыкати ‘калоць’; польск. tykać ‘дакранацца’, ‘кранаць’, ‘адносіцца, належаць’, ‘убіваць у зямлю’, славін. takac ‘датыкацца’, палаб. tåicě ‘тыкае’; н.-луж. tykaś ‘кранаць, датыкацца, штурхаць, тыкаць’, ‘падаваць’, в.-луж. tykać ‘соваць, тыкаць, утыкаць, набіваць (люльку)’, славен. tikati ‘належаць, адносіцца’, харв. tȉcati, серб. ти́цати ‘датыкацца’, ‘закранаць’, ‘датычыць’, балг. ти́кам ‘тыкаць, штурхаць’. Прасл. *tykati ‘датыкацца’ < ‘калоць, басці’, ‘злёгку таўчы, закрануць’ суадносіцца з прасл. *tъknǫti ‘дакрануцца’ (Сной₂, 764), гл. ткаць, ткнуць; роднаснае лат. tūkaȃt, tūcît ‘мясіць, ціснуць, мяць, запіхваць, біць, грукаць’, літ. tuksė́ti ‘стукаць, грукаць, біцца (аб сэрцы)’, ст.-в.-ням. dûchen ‘ціснуць’, ст.-грэч. τύκος ‘малаток’, ‘сякера’, асец. tuǧd ‘біцца, змагацца’, ťyst, ťunst ‘запіхваць, саваць’, ‘калоць’ < і.-е. *(s)teu̯‑ ‘таўчы, біць’ і *tēu̯‑ (Каруліс, 2, 435; Фасмер, 4, 130; ЕСУМ, 5, 566; Арол, 4, 124).

Ты́каць2 разм. ‘гаварыць камусьці «ты», называць імем’ (ТСБМ, Некр. і Байк., ТС), ты́кацца ‘звяртацца на «ты»’ (ТС): ni tykajsie za mnojy, ja z taboju świniej ni paświŭ (Федар. 4). Параўн. укр. ти́кати ‘звяртацца на «ты»’, рус. ты́кать ‘тс’, польск. tykać ‘тс’, н.-луж. tykáš se ‘тс’, в.-луж. tykać ‘тс’, чэш. tykat ‘тс’, славац. tykať si ‘тс’, серб. ти́кати ‘тс’, харв. tíkati ‘тс’, славен. tikati ‘тс’. Утвораны ад займенніка 2 ас. адз. л. ты (< прасл. *ty) накшталт ням. duzen (< du ‘ты’), франц. tutuer (< tu ‘ты’) (Сной₂, 764; Фасмер, 4, 130; ЕСУМ, 5, 563; Арол, 4, 125).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

сова́ть несов., разг.

1. со́ваць, усо́ўваць, засо́ўваць; (запихивать) запіха́ць, запі́хваць; (погружать, опускать) усо́ўваць, саджа́ць, уса́джваць;

сова́ть ве́щи в чемода́н со́ваць (запіха́ць, запі́хваць) рэ́чы ў чамада́н;

сова́ть ру́ку в во́ду саджа́ць руку́ ў ваду́;

2. (небрежно давать) ты́цкаць, со́ваць;

сова́ть кни́гу в ру́ки ты́цкаць (со́ваць) кні́гу ў ру́кі;

3. (давать взятку) падсо́ўваць;

4. (тыкать чем-н.) со́ваць, со́ўгаць, ты́цкаць;

сова́ть нос со́ваць (утыка́ць) нос;

не суй нос не в свой вопро́с погов. у чужо́е про́са не ткні но́са; не твая́ пало́са — не тыч но́са; дзе сава́ і сыч, там но́са не тыч;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

па́лец (род. па́льца) м., в разн. знач. па́лец; (стол. — ещё) шип;

вялі́кі п. — большо́й па́лец;

безыме́нны п. — безымя́нный па́лец;

по́ршневы п.тех. по́ршневый па́лец;

канта́ктны п.тех. конта́ктный па́лец;

ве́даць як свае́ пяць па́льцаў — знать как свои́ пять па́льцев;

глядзе́ць праз па́льцы — смотре́ть сквозь па́льцы;

па́льцам аб п. не ўда́рыць — па́лец о па́лец не уда́рит;

па́льцам не павару́шыць — па́льцем не пошеве́лит;

па́льца ў рот не кладзі́ — (каму) па́льца в рот не клади́ (кому);

па́льцам не крану́ць — па́льцем не тро́нуть;

вы́ссаць з па́льца — вы́сосать из па́льца;

тра́піць (папа́сці) па́льцам у не́ба — попа́сть па́льцем в не́бо;

хоць па́льцам у во́ка — хоть глаз вы́коли;

то́лькі па́льцам кіўну́ць — то́лько намекну́ть;

пералічы́ць па па́льцах — сосчита́ть по па́льцам;

абве́сці вако́л па́льца — обвести́ вокру́г па́льца;

плы́сці (плыць) праз па́льцы — плыть сквозь па́льцы;

па́льцам (па́льцамі) пака́зваць (ты́каць, ты́цкаць) — па́льцем (па́льцами) пока́зывать (ука́зывать, ты́кать)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

нос м., в разн. знач. нос;

кірпа́ты н. — курно́сый нос;

н. бу́льбінай — нос карто́шкой;

арлі́ны н. — орли́ный нос;

ры́мскі н. — ри́мский нос;

н. карабля́ — нос корабля́;

на но́се — на носу́;

пад но́сам — под но́сом;

зве́сіць (апусці́ць) н. — пове́сить нос;

уткну́цца но́сам у што-не́будзь — уткну́ться но́сом во что́-л.;

хлі́паць но́сам — шмы́гать но́сом;

усу́нуць н. не ў сваю́ спра́ву — су́нуть нос не в своё де́ло;

фі́гай но́са не даста́ць — фи́гой но́са не доста́ть;

вадзі́ць за н. — води́ть за́ нос;

заста́цца з но́сам — оста́ться с но́сом;

з-пад (са́мага) но́са — из-под (са́мого) но́са;

пе́рад са́мым но́сам — пе́ред са́мым но́сом;

зарубі́ць сабе́ на но́се — заруби́ть себе́ на носу́;

ты́цнуць но́сам — (каго, у што) ткнуть но́сом (кого, во что);

не ба́чыць дале́й свайго́ но́са — не ви́деть да́льше своего́ но́са;

ты́цкаць у н.ты́кать (сова́ть) в нос;

аж н. гне́цца — аж за уша́ми трещи́т; уплета́ет за о́бе щёки;

паказа́ць (вы́сунуць) н. — показа́ть (вы́сунуть) нос;

уце́рці н. — (каму) утере́ть нос (кому);

уткну́ць свой н. — су́нуть свой нос;

(хоць) кроў з но́са — (хоть) кровь и́з носу;

н. у н. — нос в нос;

н. з но́сам — нос с но́сом;

но́сам к но́су — но́сом к но́су;

не пака́зваць но́са — не каза́ть но́са;

з но́саразг. с но́са;

трыма́ць н. па ве́тры — держа́ть нос по́ ветру;

паве́сіць н. на кві́нту — пове́сить нос на кви́нту;

рыць но́сам — рыть но́сом;

хоць н. затыка́й — хоть нос затыка́й;

вярну́ць (адваро́чваць) н. — вороти́ть нос;

но́сам круці́ць — вороти́ть ры́ло;

біць у н. — рази́ть, си́льно па́хнуть;

не ў н. — не по́ носу;

дзю́баць но́сам — клева́ть но́сом;

но́сам натаўчы́ — но́сом ткнуть; кру́кам но́са не даста́ць не подступи́ться (к кому);

задзіра́ць (драць) н. — драть нос;

пакі́нуць з но́сам — оста́вить с но́сом;

кама́р но́са не падто́чыцьпогов. кома́р но́са не подто́чит;

у сямі́ ня́нек дзіця́ без но́сапосл. у семи́ ня́нек дитя́ без гла́зу;

не сунь но́са ў чужо́е про́сапосл. не суй но́са в чужо́е про́со

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

во́чы (ед. во́ка ср.) глаза́;

быць на вача́х — быть на виду́;

адве́сці в. — (каму) отвести́ глаза́ (кому);

адкры́ць (раскры́ць) в. — (каму) откры́ть (раскры́ть) глаза́ (кому);

аж — в. на лоб выла́зяць (ле́зуць) глаза́ на лоб ле́зут;

аж і́скры з вачэ́й пасы́паліся — да́же и́скры из глаз посы́пались;

адбіра́ць в. — (о ярком свете) слепи́ть; бить в глаза́;

асо́ю ў в. кі́дацца — лезть в глаза́ осо́ю;

бе́гчы за вача́мі — бежа́ть, куда́ глаза́ глядя́т;

вача́м ве́ры не дава́ць — глаза́м свои́м не ве́рить;

вачэ́й не адарва́ць — глаз не оторва́ть (не отвести́);

біць у в. — бить в глаза́;

вачэ́й не зве́сці — глаз не сомкну́ть;

вачэ́й не зво́дзіць — глаз не своди́ть;

вачэ́й не пака́зваць — глаз не пока́зывать;

в. адкры́ліся — (у каго) глаза́ откры́лись (у кого);

в. б мае́ не ба́чылі (не глядзе́лі) — глаза́ бы мои́ не ви́дели (не смотре́ли, не гляде́ли);

в. лупі́ць — глаза́ пя́лить;

в. гара́ць — глаза́ горя́т;

в. зама́заць — глаза́ зама́зать;

в. на мо́крым ме́сцы — глаза́ на мо́кром ме́сте;

в. заслані́ць — (каму) зама́зать глаза́ (кому);

в. праглядзе́ць — глаза́ прогляде́ть;

в. прадра́ць (пралупі́ць) — глаза́ продра́ть;

в. разбяга́юцца — глаза́ разбега́ются;

вы́драць в. — вы́царапать глаза́;

вы́лупіць в. — вы́таращить глаза́;

вы́плакаць в. — вы́плакать (пропла́кать) глаза́;

вы́расці на вача́х — вы́расти на глаза́х;

вачэ́й не спуска́ць — (з каго) глаз не спуска́ть (с кого);

глядзе́ць чужы́мі вача́мі — смотре́ть чужи́ми глаза́ми;

вы́расці ў вача́х — (чыіх) вы́расти (в чьих) глаза́х;

глядзе́ць вялі́кімі вача́мі — смотре́ть больши́ми глаза́ми;

глядзе́ць пра́ма ў в. — смотре́ть (гляде́ть) пря́мо в глаза́;

глядзе́ць пра́ўдзе (сме́рці) у в. — смотре́ть (гляде́ть) пра́вде (сме́рти) в глаза́;

глядзе́ць у в. (зу́бы) — (каму) смотре́ть (гляде́ть) в глаза́у́бы) (кому);

губля́ць (тра́ціць) з вачэ́й — теря́ть из ви́ду;

для адво́ду вачэ́й — для отво́да глаз;

е́сці вача́мі — есть глаза́ми;

з адкры́тымі вача́мі (рабі́ць што) — с откры́тыми глаза́ми (де́лать что);

з завя́занымі вача́мі — с завя́занными глаза́ми;

з п’я́ных вачэ́й — с пья́ных глаз;

згубі́ць з вачэ́й — потеря́ть из ви́ду;

з вачэ́й не спуска́ць — не теря́ть (не упуска́ть) из ви́ду;

з заплю́шчанымі вача́мі — с закры́тыми глаза́ми;

за в. — за глаза́;

забе́галі в. — забе́гали глаза́;

закаці́ць в. — закати́ть глаза́;

закрыва́ць в. — (на што) закрыва́ть глаза́ (на что);

закры́ць в. — закры́ть глаза́;

залі́ць в. — зали́ть глаза́;

засло́на з вачэ́й упа́ла — пелена́ с глаз упа́ла;

затума́ніць в. — затума́нить глаза́;

зме́раць вача́мі — изме́рить глаза́ми;

зні́кнуць з вачэ́й — скры́ться с глаз; исче́знуть;

кало́ць в. — (каму) коло́ть глаза́ (кому);

кі́нуцца ў в. — а) бро́ситься в глаза́; б) пригляну́ться;

куды́ в. глядзя́ць — куда́ глаза́ глядя́т;

ле́зці сляпі́цаю ў в. — пристава́ть как ба́нный лист (как смола́);

ле́зці ў в. — а) лезть в глаза́; б) броса́ться в глаза́;

лю́дзям у в. глядзе́ць — лю́дям в глаза́ смотре́ть;

лы́паць вача́мі — хло́пать глаза́ми;

мазо́ліць (намазо́ліць) — в. мозо́лить (намозо́лить) глаза́;

мець свае́ в. і ву́шы — име́ть свои́ глаза́ и у́ши;

на вача́х — а) на глаза́х, на виду́; б) (воочию) на глаза́х;

на свае́ (ула́сныя) в. ба́чыць — свои́ми (со́бственными) глаза́ми ви́деть;

не ве́даць, куды́ в. дзець — не знать, куда́ глаза́ деть;

не ве́рыць сваі́м вача́м — не ве́рить свои́м глаза́м;

не пака́звацца на в. — не пока́зываться на глаза́;

не пака́зваць вачэ́й — не пока́зывать глаз;

не́куды вачэ́й дзець — не́куда глаза́ деть;

ні на в. — не терпе́ть, не хоте́ть ви́деть;

пага́ныя (благі́я) в. — дурно́й глаз;

папа́сціся (тра́піць) на в. — попа́сться на глаза́;

паро́ць в.ты́кать в глаза́;

плю́нуць у в. — плю́нуть в глаза́;

прабе́гчы вача́мі — пробежа́ть глаза́ми;

прапа́сці з вачэ́й — скры́ться с глаз;

прапла́каць в. — пропла́кать (вы́плакать) глаза́;

праце́рці в. — протере́ть глаза́;

прэч з вачэ́й — прочь с глаз (с глаз доло́й);

пуска́ць пыл у в. — пуска́ть пыль в глаза́; втира́ть очки́;

рабі́ць вялі́кія в. — де́лать больши́е глаза́;

рэ́заць пра́ўду ў в. — ре́зать пра́вду в глаза́;

рэ́заць в. — ре́зать глаза́;

свяці́ць вача́мі — горе́ть от (со) стыда́; хло́пать глаза́ми;

соль табе́ ў в.! — соль тебе́ в глаза́!;

страля́ць вача́мі — стреля́ть глаза́ми;

сысці́ з вачэ́й — уйти́ (скры́ться) с глаз;

ты́каць у в.ты́кать в глаза́;

у вача́х дваі́ццабезл. в глаза́х двои́тся;

у вача́х пацямне́лабезл. в глаза́х потемне́ло;

у в. не ба́чыць — в глаза́ не вида́ть;

у саба́кі вачэ́й пазы́чыць (пазы́чыўшы) — стыд потеря́ть;

у мае́ в. — на мои́х глаза́х;

у в. — в глаза́;

хава́ць в. — пря́тать глаза́;

чыта́ць у вача́х — по глаза́м ви́деть;

стая́ць у вача́х — стоя́ть в глаза́х;

шука́ць вача́мі — иска́ть глаза́ми;

у стра́ха в. вялі́кія — у стра́ха глаза́ велики́;

гро́зны (гро́зен) рак, ды в. зза́дупосл. гро́зен рак, да глаза́ сза́ди;

пра́ўда в. ко́лепосл. пра́вда глаза́ ко́лет;

со́рам не дым, вачэ́й не вы́есцьпосл. стыд не дым, глаза́ не вы́ест

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)