спачы́н, ‑у м.
1. Перапынак у занятках, працы і пад. для аднаўлення сіл. Адмовіўшыся ад прапанаванага спачыну ў партызанскім лагеры, Зінаіда Антонаўка пайшла на аперацыю разам з Міхальковым. Кавалёў. Няхай кароткі быў начны спачын, але ў галаве ў Паходні была яснасць. Хадкевіч.
2. перан. Высок. Смерць, супакой. Піянеры вырашылі ўпрыгожыць месца спачыну адважнага партызана. Шыловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сціхамі́р ’супакой, заспакаенне’ (Нік. Старцы, Юрч. Вытв.), сціхамі́рые ’тс’ (Юрч. Вытв.), сюды ж сціхамі́рны ’смірны, рахманы’ (Нас.), сціхамі́рыцца ’супакоіцца, суцішыцца’ (Касп., Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТСБМ, Некр. і Байк.). Складаныя словы, гл. сціх 1 і мір 1; Карскі (2–3, 100) мяркуе пра азначальны характар сувязі паміж першай і другой часткамі. Гл. ціхамірʼе, ціхамірны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тишь ці́ша, -шы ж., цішыня́, -ні́ ж.;
◊
тишь да гладь цішыня́ ды супако́й;
в тиши́ у цішыні́, у цішы́, у заці́шку.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гладь
1. гладзь, род. гла́дзі ж., ро́ўнядзь, -дзі ж.;
2. (род вышивки) гладзь, род. гла́дзі ж.;
◊
тишь да гладь цішыня́ ды супако́й.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
заупоко́й / помяну́ть заупоко́й церк. памяну́ць за супако́й душы́;
нача́ть за здра́вие, а ко́нчить заупоко́й погов. пача́ць за здаро́ўе, а ско́нчыць за памі́н душы́;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
упокое́ние ср., уст. супакае́нне, -ння ср., заспакае́нне, -ння ср.; (покой) спако́й, -ко́ю м., супако́й, -ко́ю м., спачы́н, -ну м.;
ме́сто упокое́ния церк. ме́сца (ве́чнага) спачы́ну, магі́ла;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Спако́й ‘супакой, супакаенне’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Федар. 4, Сл. ПЗБ), споко́й ‘тс’ (ТС), спако́йны ‘ціхі, мірны’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Ласт., Сл. ПЗБ), споко́йны ‘тс’ (ТС). Укр. спо́кій, польск. spokój, в.-луж. spokoj. Дэрыват з прыстаўкай с‑ ад прасл. *pokojь ‘мір, цішыня’ (Борысь, 569). *Pokojь звязаны з прасл. *počiti, параўн. рус. почи́ть ‘памерці’, почива́ть ‘спаць’, ст.-слав. почити ‘адпачыць’, славен. počíti і г. д. Гл. Фасмер, 3, 305; 347; Махэк₂, 468. Параўн. меркаванні Кохмана (Stosunki, 24), Віткоўскага (Słownik, 177) пра запазычанне з польскай, што патрабуе гістарычнай аргументацыі. Параўн. адпачынак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адле́гчы, ‑ляжа; ‑лягуць; пр. адлёг, ‑легла і ‑лягла, ‑лягло; зак.
1. (звычайна са словамі «сэрца», «ад сэрца», «на сэрцы»). Пераехаць адчувацца, знікнуць, супакоіцца; паслабіцца (пра трывогу, хваляванне, боль і пад.). І трывога ад сэрцаў Тады адлягла, Як з ракі па канаве Вада загула. Куляшоў. Сэрца не камень, адляжа. Прыказка. // безас. Адчуць палёгку, супакой. Ларыса супакоілася, на сэрцы ў яе адлягло. Кулакоўскі.
2. Спасці, паменшаць (пра мароз, холад). Мароз адлёг, і нават зрэдку пакапвала са стрэх. Чарнышэвіч. / у безас. ужыв. Пад раніцу як быццам адлягло.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
успокое́ние ср.
1. (действие) заспакае́нне, -ння ср., супакае́нне, -ння ср.; неоконч. супако́йванне, -ння ср., заспако́йванне, -ння ср.; сці́шванне, -ння ср., суці́шванне, -ння ср.; уціхамі́ранне, -ння ср.; неоконч. уціхамі́рванне, -ння ср.; см. успока́ивать;
2. (состояние) заспакае́нне, -ння ср., супако́й, -ко́ю м., спако́й, -ко́ю м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адпачынак, адпачын, спачын, супачынак, спачынак, спачыванне, спакой, супакой, перадышка, аддышка, аддыха, пярэдых, перадых, роздых, папас, папаска, перакур, вольная часіна
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)