милосе́рдие ср. літасці́васць, -ці ж., міласэ́рнасць, -ці ж.;

сестра́ милосе́рдия уст. міласэ́рная сястра́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пала́тный пала́тны;

пала́тная сестра́ пала́тная сястра́;

◊

ума́ пала́та мо́цная галава́; ро́зуму бага́та, з вялі́кім ро́зумам.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

хозя́йка в разн. знач. гаспады́ня, -ні ж.;

дома́шняя хозя́йка ха́тняя гаспады́ня;

сестра́-хозяйка сястра́-гаспады́ня;

расчётливая хозя́йка ашча́дная гаспады́ня.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

◎ Нум ’ну, давайце’: нум‑те‑тка, братцы, думати (гом., Рам. 1), нумо: нумо думати, гадати, де нам, сестра, мати узяти (там жа), укр. нум, нумо ’тс’. З ну (гл.), узмоцненага часціцай ‑м(о), таго ж паходжання, што і ў быццам (параўн. бытта), гл. ESSJ SG, 2, 507; 1, 321. Будзіловіч (Грам. особенности малорус, говора в Гродн. губ., рук.) супастаўляў нумо з дзеяслоўным канчаткам у диймо (пабуджальная форма).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

кро́ўны в разн. знач. кро́вный;

~ная сястра́ — кро́вная сестра́;

~ная су́вязь — кро́вная связь;

~ная спра́ва — кро́вное де́ло;

~ная заціка́ўленасць — кро́вный интере́с;

◊ ~ная по́мста — кро́вная месть;

~ная кры́ўда — кро́вная оби́да;

к. во́раг — кро́вный враг

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

не́жели союз, книжн. чым, як; при сравнит. ст. передаётся ещё конструкциями с предлогом: за (каго, што);

она́ добре́е, не́жели сестра́ яна́ дабрэ́йшая за сястру́;

пре́жде не́жели перш чым, пе́рад тым як.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мало́чны I в разн. знач. моло́чный;

м. суп — моло́чный суп;

~ная каро́ва — моло́чная коро́ва;

~ная гаспада́рка — моло́чное хозя́йство;

○ ~ныя зу́бы — моло́чные зу́бы;

~ная сястра́ — моло́чная сестра́;

м. брат — моло́чный брат;

~ная зало́за — моло́чная железа́;

~ная спе́ласць — моло́чная зре́лость;

~ная — ку́хня моло́чная ку́хня;

◊ ~ныя рэ́кі з кісе́льнымі берага́мі — моло́чные ре́ки с кисе́льными берега́ми

мало́чны II (содержащий молоки): м. селядзе́ц сельдь с моло́ками

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

моло́чный мало́чны;

моло́чное хозя́йство мало́чная гаспада́рка;

моло́чная торго́вля мало́чны га́ндаль;

моло́чное стекло́ спец. мало́чнае шкло;

моло́чный брат уст. мало́чны брат;

моло́чная сестра́ уст. мало́чная сястра́;

моло́чная кислота́ хим. мало́чная кіслата́;

моло́чная ку́хня мало́чная ку́хня;

моло́чная спе́лость с.-х. мало́чная спе́ласць;

моло́чная фе́рма мало́чная фе́рма;

моло́чное произво́дство мало́чная вытво́рчасць;

моло́чные же́лезы анат. мало́чныя зало́зы;

моло́чные зу́бы анат. мало́чныя зу́бы.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

о́ба або́два, род. або́двух; (о мужчине и женщине вместе, а также о живых существах, относящихся в белорусском языке к ср.) або́е, род. абаі́х ж.;

о́ба ма́льчика або́два хло́пчыкі;

о́ба окна́ або́два акны́;

о́ба, и брат, и сестра́, у́чатся в одно́м институ́те або́е, і брат, і сястра́, ву́чацца ў адны́м інстыту́це;

о́ба ребёнка або́е дзе́ці;

◊

смотре́ть в о́ба а) глядзе́ць ва ўсе во́чы; б) (быть настороже) быць пі́льным.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Се 1, сё ‘вось’: Се і хлеба нетуці; Сё прыду (Ласт.); ‘гэта, гэтак’: се дзеўка роўная з ею; се кажуць міншчане (Ян.), у спалучэннях асё, асёж ‘вось, глянь’: Асё маці мая; Дзе нож? — Асё‑ж ляжыць (Ласт.), о се ж ‘вось тут’, до се ‘дасюль’ (ТС), ст.-бел. се ‘вось гэта’: чиѧ молодица се (Альтбаўэр), ‘вось, так, цяпер’ (Ст.-бел. лексікон), параўн. укр. се ‘гэта’, старое рус. сё, стараж.-рус. се, ст.-чэш. se, палаб. sü, ст.-польск. sie, серб.-харв. се, балг. дыял. со, ст.-слав. се ‘тс’. Прасл. *se ‘гэта’ роднаснае літ. še ‘вось табе на’, лат. še ‘тс’ (Буга, Rinkt., 2, 481). Гл. сей, ся.

Се 2 ‘калі’ (умоўны злучнік): “ой, се моя сестра, то прашу я да хаты, а се сивая зазулька, то ляти ў луги кавати” (беласт., у запісах Раманава, гл. Карскі 2-3, 497), у спалучэннях себ ‘калі б’, се хоч ‘калі’, не се ‘быццам; здаецца’ (Список слов… Гродн. и Минск. губ., рукапіс). Паводле Патабні (Из записок, 1–2, 294), аналагічны злучнік, вядомы ў паўночна-заходніх украінскіх гаворках, паходзіць з се, осе (“из се, осе, асе, как указания на недавнее или наличное, произошло се… если”), гл. се 1. Інакш укр. се, се‑б, ся‑б ‘калі’ разглядае ЕСУМ (5, 200) (рэдукцыя если б, што малаверагодна).

Се 3 ‘сябе’: ты сʼе́ ў абʼиду нʼи давай (Сцяшк. Сл.), звычайна ў спалучэнні з прыназоўнікамі: цягня да се́ (Скарбы), śmièrci na sie spadziewàŭsie; starỳ maładùju żuònku bierè nie dzieła sie (Федар. 4), сам за се заступіцца ні можа (шчуч., Нар. лекс.), параўн. укр. за ся, ст.-рус. на ся, польск. дыял. na się, в.-луж. na so, н.-луж na se, палаб. püd są, серб.-харв. пода̄ се, славен. zase, ст.-слав. на сѧ. Прасл. *sę ‘сябе’, націскная (неэнклітычная) форма В. скл. адз. л. (ESSJ SG, 2, 599), роднасная ст.-прус. sien ‘сябе’, лат. sē ‘тс’, гоц. sik ‘тс’ (Фасмер, 3, 823). Беларуская форма звычайна разглядаецца як другасная, узнікшая ў выніку сцягвання сябе > се, паколькі нармальным усходнеславянскім рэфлексам *sę з’яўляецца ся, параўн. -ся (гл.); аднак нельга выключыць уплыў се 1 (гл.) або энклітычнай формы зваротнага займенніка *se, да якой узводзяць беларускія і ўкраінскія зваротныя формы се, сё (ESSJ SG, 2, 599; ESJSt, 13, 812). Гл. таксама свой, сябе.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)