даба́вачны, ‑ая, ‑ае.
Які служыць дабаўкай да чаго‑н.; дадатковы. Дабавачны паёк. Дабавачныя сродкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
энзэ́, нескл., м.
Разм. Непарушны запас. Адну лустачку — мой ці Жарнакоў паёк — мы з’ядалі адразу ўранні, другая лустачка ішла ў энзэ. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
па́йка I ж., тех. па́йка
па́йка II ж., разг., см. паёк
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
падмацава́цца, ‑цуюся, ‑цуешся, ‑чуецца; зак.
Паесці, выпіць чаго‑н., каб надаць сабе сілы. [Вартавы:] — Прымайце, хлопцы, паёк. Падмацуйцеся і спіце. Пянкрат. [Рыбак:] — Падмацуемся, калі пані старасціха частуе. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Абро́к 1 ’ахвяраванне рэлігійнага парадку’ (Бяльк.), ’абяцанне, якое давалі богу, каб перасталі дзеці паміраць’ (КСТ) > ст.-рус. оброкъ, чэш. obrok ’аброк’, балг. обрак ’абяцанне’, серб.-харв. о̏брок ’тэрмін’, славен. obrok ’тс’ < ob‑rokъ < rekǫ ’гавару, абяцаю’, Фасмер, 3, 108. Гл. аброк 2.
Абро́к 2 ’корм, які бярэцца ў дарогу для каня’ (літ. abrãkas ’тс’ з беларускіх гаворак), чэш. obrok, польск. obrok ’корм’, серб.-харв. о̀брок ’паёк, рацыён’, славен. obrok ’корм’ да аброку
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гало́дны
1. прил., в разн. знач. голо́дный;
г. звер — голо́дный зверь;
~ная смерць — голо́дная смерть;
г. паёк — голо́дный паёк;
2. в знач. сущ. голо́дный;
◊ сы́ты ~наму не спагада́е — посл. сы́тый голо́дного не разуме́ет;
~най куме́ хлеб наўме́ — посл. голо́дной куме́ хлеб на уме́;
перабо́рлівы заўсёды г. — погов. привере́дливый (разбо́рчивый) всегда́ го́лоден
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
абрэ́заць, -рэ́жу, -рэ́жаш, -рэ́жа; -рэ́ж; -рэ́заны; зак.
1. Адразаючы па краях ці з канцоў, пакараціць, паменшыць што-н.; падрэзаць.
А. пазногці.
2. Аддзяліць, адрэзаць што-н., зрэзаць збоку, па ўсёй паверхні́; зняць.
А. сухія галіны на яблынях.
А. гарэлую скарынку ў хлебе.
3. што. Параніць чым-н. вострым, парэзаць.
А. палец.
4. перан., каго-што. Рэзка перапыніць, прымусіць змоўкнуць (разм.).
А. на першым слове.
5. перан. Паменшыць, скараціць памеры, колькасць чаго-н.
А. паёк.
|| незак. абрэ́зваць, -аю, -аеш, -ае і абраза́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. абрэ́званне, -я, н. (да 1 знач.), абраза́нне, -я, н. (да 1 знач.) і абрэ́зка, -і, ДМ -зцы, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абрэ́заць, ‑рэжу, ‑рэжаш, ‑рэжа; зак., каго-што.
1. Адразаючы па краях ці з канцоў, пакараціць, паменшыць што‑н.; падрэзаць. // Аддзяліць, адрэзаць што‑н.; зрэзаць. Абрэзаць на яблыні сухія галіны. □ Не марудзячы ні хвіліны, ён [Маеўскі] абрэзаў стропы і адскочыў убок. Шамякін. // Зняць, зразаючы збоку, па ўсёй паверхні. Абрэзаць гарэлую скарынку ў хлебе. // перан. Паменшыць, скараціць памеры ці колькасць чаго‑н. Абрэзаць паёк. □ У адных абрэзалі зямлю, другім далі. Каваль.
2. Пашкодзіць, параніць чым‑н. вострым. [Жэнька] яшчэ не ўмее жаць, — раз прабавалі: ды палец абрэзала — яшчэ знак ёсць. Крапіва.
3. перан. Разм. Рэзка перапыніць, абарваць чым‑н. гаворку, прымусіць змоўкнуць. — Як з цябе прымак, калі кашуля ў цябе чорная, як у камінара, — абрэзала жартаўніка бойкая Зоя. Грахоўскі.
•••
Абрэзаць (падрэзаць) крылле (крылы) каму — перашкодзіць каму‑н. шырока разгарнуць сваю дзейнасць, выкарыстаць свае здольнасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сухі́ в разн. знач. сухо́й;
суха́я бялі́зна — сухо́е бельё;
сухо́е паве́тра — сухо́й во́здух;
сухо́е ле́та — сухо́е ле́то;
сухо́е дрэ́ва — сухо́е де́рево;
суха́я рука́ — суха́я рука́;
с. хлеб — сухо́й хлеб;
суха́я е́жа — суха́я пи́ща;
с. ка́шаль — сухо́й ка́шель;
суха́я сустрэ́ча — суха́я встре́ча;
сухо́е апавяда́нне — сухо́й расска́з;
с. трэск — сухо́й треск;
○ сухі́я кармы́ — с.-х. сухи́е корма́;
суха́я пераго́нка — тех. суха́я перего́нка;
сухо́е віно́ — сухо́е вино́;
с. паёк — сухо́й паёк;
с. лік — спорт. сухо́й счёт;
с. лёд — сухо́й лёд;
◊ выйсці́ сухі́м з вады́ — вы́йти сухи́м из воды́;
с. зако́н — сухо́й зако́н;
трыма́ць по́рах сухі́м — держа́ть по́рох сухи́м;
аб сухі́м хле́бе — сухи́м хле́бом пита́ясь;
сухо́й ні́ткі не застало́ся — сухо́й ни́тки не оста́лось;
сухо́га ме́сца няма́ — сухо́го ме́ста нет
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рэ́шта, ‑ы, ДМ ‑шце, ж.
1. Частка чаго‑н., якая засталася, не выкарысталася; астача, астатак. Саша, даўшы пакаштаваць соку Ленцы, панесла рэшту Лялькевічу, які бандарнічаў пад паветкай. Шамякін. Салдаты дзялілі свой паёк на дваіх, а рэшту аддавалі дзецям і жанчынам. Кухараў. // Тое (тыя), што асталося (асталіся) пасля падзелу, адыходу каго‑, чаго‑н. [Сушко:] — Скажы, дзе рэшта з вашай кампаніі і дзе хаваецца награбленае вамі дабро? Колас. Уся рэшта групы — восем чалавек — трымалася чынна, не выскаквала з гутаркамі. Пестрак. — Гэтымі днямі выезд у поле, — гаварыў Апанас. — Мусіць, Нахлябічавы і Сегенецкага коні самая сіла. [Якуб:] — Самая сіла. Рэшта ўсё — так сабе. Чорны.
2. Частка якога‑н. адрэзка часу ці адлегласці, якая засталася яшчэ нявыкарыстанай ці непераадоленай. А вось рэшту дня дык ужо дома .. [Ганку] не ўтрымаеш. Якімовіч. Садовіч захапіўся новаю ідэяю і ўсю рэшту дарогі гаварыў аб ёй з высокім пафасам. Колас.
3. Здача. — Малады чалавек! — паклікаў яго прадавец. — Вы ж хоць рэшту вазьміце. Ваданосаў.
•••
У рэшце рэшт — у канчатковым выніку, нарэшце. — Якая, у рэшце рэшт, мне справа да ўсяго гэтага?! — ускіпеў Балуеў. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)