◎ Пінцю́х ’бесхарактарны, непаваротлівы чалавек, цяльпук’ (Скарбы). Да пенцюхтша (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Танка́ль ’танканогі высокі чалавек’ (стаўб., Нар. сл.). Гл. танклявы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
недарэ́ка, ‑і, ДМ ‑у, Т ‑ам, м.; ДМ ‑рацы, Т ‑ай (‑аю), ж.
Разм.
1. Някемлівы, няўмелы чалавек; недалуга (у 2 знач.). [Юрку] здавалася, што ў яго нічога па-людску не выйдзе, і ён будзе выглядаць недарэкам. Карпаў. // Адсталы чалавек. Студэнт размаўляў са мной у манеры чалавека, перад якім хоць і добры вясковы хлапец, але ж .. недарэка ў параўнанні з ім, гарадскім бітым воўкам. Карпюк.
2. Тое, што і няўклюда. Апранутая ў заваляшчую сялянскую вопратку, Алімпа сапраўды мела выгляд нейкай вясковай недарэкі. Сабаленка.
3. Слабы, хваравіты, непрацаздольны чалавек; інвалід; недалуга (у 1 знач.). [Міканор:] — Паехалі.. [у Амерыку] здаровымі хлапцамі, а прыехалі адтуль хворымі, старымі недарэкамі. Бялевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сме́ртны, ‑ая, ‑ае.
1. Які канчаецца смерцю, звязаны са смерцю. Смертны выпадак. Смертны час. // Прызначаны для памёршага. Смертны саван. Смертнае адзенне. Смертная пасцель. // Які служыць прыкметай памірання, звязаны са смерцю. Смертная агонія. Смертныя хрыпы.
2. Такі, які не можа жыць вечна, павінен памерці. Чалавек смертны. // у знач. наз. сме́ртны, ‑ага, м.; сме́ртная, ‑ай, ж. Чалавек. Гэта нас, смертных, абміне такі лёс. А вас, факт, успомняць. Пальчэўскі.
3. Такі, які пазбаўляе жыцця, вядзе да смерці. Смертная кара. Смертны прыгавор. □ [Брыль:] — Ён жа [саюз] абараніў нас ад навалы белых армій і іх саюзнікаў, замежнай буржуазіі, што ў смертнай схватцы прабавала задушыць нас. Колас.
•••
Просты смертны — звычайны чалавек, які нічым не вызначаецца.
Смертны грэх гл. грэх.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Караты́ш ’чалавек невысокага росту’ (ТСБМ, Нас., Шушк.), укр. каротиш ’кароткае бервяно’, рус. коротыш ’маленькі чалавек, кароткае бервяно’, н.-луж. krotuš ’маленькі чалавек’. Усё ж такі ніжнелужыцкая форма мае іншую суфіксацыю. Архаічнасць усходнеславянскіх форм даводзіцца тым, што ў іх адлюстраваны прыметнік з асновай на ‑ŭ перад тым, як ён яшчэ ў праславянскі перыяд далучыў да сябе рэгулярны фармант ‑kъ (параўн. прасл. kortъkъ < kortъ) (гл. кароткі).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
брахлі́вы, ‑ая, ‑ае.
Разм.
1. Які любіць брахаць. Брахлівы сабака.
2. Які любіць хлусіць, маніць; ілжывы.
3. Балбатлівы, гаваркі. Брахлівы чалавек.
4. Які нагадвае сабачы брэх. Брахлівы гоман.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
двана́ццаць, ‑і, ліч. кольк.
Лік 12. Тры разы па чатыры — дванаццаць. // Колькасць 12. Дванаццаць гадзін. Па дванаццаць рублёў. □ Група коннікаў, чалавек дванаццаць, ехала асобна, шчыльна вбітаю кучкаю. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
валявы́, ‑ая, ‑ое.
Які мае адносіны да волі (у 1 знач.). Рашучасць і валявая вытрымка заўсёды былі спадарожнікамі гераізму. Кулакоўскі. // З цвёрдай воляй, характарам. Валявы і смелы чалавек.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адце́рціся, адатрэцца; пр. адцёрся, ‑церлася; заг. адатрыся; зак.
1. Знікнуць, сысці ў выніку сцірання, чысткі. Пляма адцерлася.
2. Тручыся, праціскаючыся, непрыкметна адысці. Чалавек з мехам адцёрся назад. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ахвя́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Уст. Які прыносіцца ў ахвяру. Ахвярная жывёла. Ахвярная кроў.
2. На які прыносяць ахвяры. Ахвярны агонь. Ахвярны стол.
3. перан. Гераічны, самаадданы. Ахвярны чалавек.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)