ствол, ствала́, мн. ствалы́, ствало́ў, м.
1. Асноўная частка дрэва ад каранёў да верхавіны, якая трымае на сабе галіны і лісты.
2. Частка агнястрэльнай зброі ў выглядзе трубы, праз якую праходзіць, атрымаўшы напрамак палёту, куля або снарад.
3. Частка шахты ад паверхні да дна.
Праходка ствала.
4. У тэхніцы, анатоміі: назва розных прадметаў або органаў, якія маюць форму прамой трубы.
С. пажарнага рукава.
С. соннай артэрыі.
|| прым. ствалавы́, -а́я, -о́е, ствало́вы, -ая, -ае (да 1, 3 і 4 знач.) і ство́льны, -ая, -ае (да 1, 2 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
материа́льный в разн. знач. матэрыя́льны;
усло́вия материа́льной жи́зни о́бщества умо́вы матэрыя́льнага жыцця́ грама́дства;
материа́льное положе́ние матэрыя́льнае стано́вішча;
материа́льная по́мощь матэрыя́льная дапамо́га;
материа́льная обеспе́ченность матэрыя́льная забяспе́чанасць;
материа́льные склады́ матэрыя́льныя склады́;
материа́льная часть ору́жия воен. матэрыя́льная ча́стка збро́і.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Пулга́к ’від мушкета’, ст.-бел. пулгакь, полгакь (XVI ст.). Запазычана з польск. pułhak (półhak) ’тс’, што з’яўлялася паўкалькай з ням. Halbhaken, дзе першая частка была перакладзеш з польск. pół‑ ’паў-’, а другая адпавядала ням. Hacken ’від зброі’ (ст.-бел. гак), гл. Патры–Тамушанскі, JBS, XV–XVI, 4 (3–4), 120; Булыка, Лекс. запазыч., 70; Басай–Сяткоўскі, SFPS, 13, 36. Паводле Банькоўскага (2, 753), польск. pół‑ было рэгулярнай заменай лац. semi‑, франц. dėmi‑, ням. halb‑. Махэк₂ (464) звязвае з hak ’крук’ (гл. гак), бо зброя “häkem pfipinala se na lože neb kozlik” (“крукам прымацоўвалася да ложа ці козлаў”).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
разду́ты, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад раздуць.
2. у знач. прым. Разм. Павялічаны ў аб’ёме, уздуты. Зброі ў .. [Жэнькі] не было бачна, але Таццяна звярнула ўвагу на адтапыранае крысо кажуха і на раздутыя кішэні. Шамякін. Піліп — наш сусед, і ў яго сапраўды быў вол, шэры, худы, з раздутым, пераплеценым жыламі жыватом. Ваданосаў.
3. перан.; у знач. прым. Разм. Непамерна павялічаны, неапраўдана вялікі. — У нашым цэху празмерна раздутае сярэдняе звяно. Шыцік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
самастрэ́л 1, ‑а, м.
1. Старажытная зброя для кідання стрэл і камення, якая складаецца з лука з прыкладам і спускавога механізма. // Дзіцячая цацка ў выглядзе такой зброі.
2. Спец. Пастка спецыяльнай канструкцыі на шашкоў, якая нагадвае лук.
самастрэ́л 2, ‑а і ‑у; м.
1. ‑у. Наўмыснае раненне самога сябе (з мэтай ухілення ад ваеннай службы). Сапраўдны салдат ніколі не зробіць самастрэлу. Гурскі.
2. ‑а. Разм. Салдат, які знарок раніў сябе.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
страляць, біць / з аўтаматычнай зброі: страчыць / залпамі ці часта: паліць; смаліць, татакаць (разм.) □ весці агонь
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
збро́я ж., в разн. знач. ору́жие ср.;
агнястрэ́льная з. — огнестре́льное ору́жие;
друк — магу́тная з. — печа́ть — могу́чее ору́жие;
○ я́дзерная з. — я́дерное ору́жие;
◊ бра́згаць збро́яй — бряца́ть ору́жием;
кі́нуць збро́ю — бро́сить ору́жие;
заклі́каць да збро́і — призва́ть к ору́жию;
скла́сці збро́ю — сложи́ть ору́жие
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
матэрыя́льны
1. материа́льный, веще́ственный;
2. (имущественный, денежный) материа́льный;
~ныя кашто́ўнасці — материа́льные це́нности;
~нае стано́вішча — материа́льное положе́ние;
умо́вы ~нага жыцця́ грама́дства — усло́вия материа́льной жи́зни о́бщества;
~ная дапамо́га — материа́льная по́мощь;
3. материа́льный;
м. склад — материа́льный склад;
~ная ча́стка збро́і — воен. материа́льная часть ору́жия
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ору́дие ср.
1. прыла́да, -ды ж.;
ору́дия труда́ прыла́ды пра́цы;
ору́дия произво́дства прыла́ды вытво́рчасці;
2. перен. (средство) прыла́да, -ды ж., збро́я, род. збро́і ж., сро́дак, -дку м.;
язы́к — ору́дие обще́ния мо́ва — сро́дак зно́сін;
3. воен. гарма́та, -ты ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
наме́рыцца, ‑руся, ‑рышся, ‑рыцца; зак.
1. з інф. Займець намер што‑н. зрабіць. Намерыцца паехаць у падарожжа. □ Рыгор Яўхімавіч цвёрда намерыўся заўтра ж пагутарыць з .. Дашчынскай. Асіпенка. Набраўшы вады, дзяўчына ўжо звыкла намерылася пацягнуць вочап і раптам адумалася. Мележ.
2. Нацэліцца; падняць што‑н. для выстралу, удару і пад. Ён намерыўся і стрэліў. □ [Вайсковец:] — Я падпусціў .. [чалавека] на крокаў дзесяць, намерыўся і шпурнуў у яго сякерай — іншай зброі ў той момант са мной не было. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)