фіска́л, ‑а, м.
1. У Расіі 18 ст. — чыноўнік, які назіраў за законнасцю ў галіне фінансавых і судовых дзеянняў урада, устаноў і асоб.
2. перан. Даносчык, паклёпнік. Фіскалам і даносчыкам стваралі такія невыносныя ўмовы жыцця, што яны мімаволі павінны былі пакідаць семінарыю. Сяргейчык.
[Ад лац. fiscalis — казённы.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
саю́з, -а і -у, мн. -ы, -аў, м.
1. -у. Цеснае аб’яднанне, сувязь дзвюх або некалькіх асоб, груп і пад.
Сяброўскі с.
Раённы с. паляўнічых.
2. -у. Аб’яднанне, пагадненне арганізацый, дзяржаў для сумесных дзеянняў.
Ваенны саюз.
Гандлёвы саюз.
3. Назва дзяржаў, грамадскіх арганізацый, таварыстваў, партый, класаў.
С.
Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік.
Прафесійны с.
С. рабочых і сялян.
С. кампазітараў.
|| прым. саю́зны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нагля́д, -у, М -дзе, м.
1. Назіранне за кім-, чым-н. для аховы, кантролю, вывучэння і г.д.
Працаваць пад наглядам старэйшых.
Знаходзіцца пад наглядам урачоў.
2. Догляд, клопат.
Дбайны н.
3. з азначэннем. Група асоб, якая ажыццяўляе назіранне з мэтай аховы, кантролю і г.д.
Санітарны н.
Апякунскі н.
Тэхнічны н.
|| прым. нагля́дны, -ая, -ае (да 3 знач.; спец.).
Наглядныя органы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ла́стаўка, -і, ДМ -таўцы, мн. -і, -тавак, ж.
1. Пералётная птушка атрада вераб’іных з вузкімі вострымі крыламі, вёрткая і хуткая ў палёце.
Берагавая л.
Белагрудая л.
2. Гімнастычная фігура, пры якой пастава цела нагадвае птушку ў палёце.
3. Ласкавы зварот да асоб жаночага полу.
◊
Першая ластаўка — пра першыя прыкметы з’яўлення чаго-н.
|| прым. ла́стаўчын, -а (да 1 знач.).
Ластаўчына гняздо.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спіс, ‑а, м.
1. Пісьмовы пералік каго‑, чаго‑н. Спісы выбаршчыкаў. Спіс дзеючых асоб п’есы. □ У суседнім пакоі, адкуль выбегла Зіна, складалі спісы тых, хто ідзе на будаўніцтва. Грамовіч. У сейфе сталёвым, у спісах ахвяр Быў знойдзены след маладой парабчанкі. Зарыцкі. Калі б скласці спіс добрых спраў парторга Абраменкава, яго давялося б друкаваць у многіх нумарах газеты. Дадзіёмаў. [Членам атрада] далі грошы і спіс усяго, што трэба было купіць. Шашкоў.
2. Перапісаны тэкст чаго‑н.; рукапісная копія. Вершы ў спісах. / Пра рукапісную копію старажытнага арыгінальнага помніка пісьменнасці. Вядомыя спісы беларуска-літоўскіх летапісаў і хронік вельмі неаднародныя паводле свайго складу. Чамярыцкі.
3. Дакумент, у якім пералічаны якія‑н. звесткі. Архіўныя дакументы і, у прыватнасці, фармулярныя спісы падрабязна паведамляюць пра ўсе .. перамяшчэнні [Багушэвіча] па службе. «Маладосць».
•••
Імянны спіс — спіс, у якім пералічваюцца прозвішчы і імёны якіх‑н. асоб.
Паслужны спіс — дакумент са звесткамі аб праходжанні службы.
Чорныя спісы — у краінах з рэакцыйным рэжымам — спісы асоб, якіх па палітычных матывах не прымаюць па працу, звальняюць у першую чаргу.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
двана́ццацера, ‑ых, ліч. зб.
Дванаццаць (падліковага значэння не мае, ужываецца з назоўнікамі мужчынскага, ніякага або агульнага роду, якія абазначаюць асоб, маладых істот, а таксама з назоўнікамі, якія маюць толькі мн. лік і з асабовымі займеннікамі ў мн. ліку). У іх было дванаццацера дзяцей. Дванаццацера сутак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзевя́цера, дзевяцяры́х, ліч. зб.
Дзевяць (падліковага значэння не мае, ужываецца з назоўнікамі мужчынскага, ніякага або агульнага роду, якія абазначаюць асоб, маладых істот, а таксама з назоўнікамі, якія маюць толькі мн. лік, і з асабовымі займеннікамі ў мн. ліку). Дзевяцера дзяцей. Дзевяцера сутак. Нас было дзевяцера.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
іпаста́сь, ‑і, ж.
1. Царкоўны тэрмін для абазначэння адной з асоб хрысціянскай тройцы.
2. перан. Тое, што блізка, цесна далучаецца да каго‑, чаго‑н. іншага. У Таўлая не было дзвюх іпастасей. Сапраўдны паэт не можа не быць рэвалюцыянерам, калі яго народ змагаецца за вызваленне. Лужанін.
[Ад грэч. hypostasis — асоба, сутнасць.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ска́зка, ‑і, ДМ ‑зцы; Р мн. ‑зак; ж.
Гіст. Спіс, рэестр. Малым быўшы, сляпых вадзіў: А падросшы і сам брадзіў; Не прыпісаны да сказкі, І так жыву з божай ласкі. Багушэвіч.
•••
Рэвізская сказка (гіст.) — спіс асоб, якія падлягалі абкладанню падушным падаткам (складаўся пры рэвізіі).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
улі́к, -у, м.
1. Устанаўленне наяўнасці, колькасці чаго-н. шляхам падлікаў.
У. тавараў.
Магазін зачынены на ў.
Бухгалтарскі ў.
2. Рэгістрацыя з занясеннем у спісы асоб, якія знаходзяцца дзе-н.
Браць на ў.
Стаць на ў.
Зняцца з уліку.
Ваенны ў.
3. Прыняцце пад увагу чаго-н.
Пры ўліку ўсіх абставін.
|| прым. уліко́вы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Уліковая дакументацыя.
Уліковая плошча.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)