уце́рці, утру, утрэш, утрэ; утром, утраце; пр. уцёр, уцерла; заг. утры; зак.
1. што. Праціраючы, заставіць якое‑н. рэчыва пранікнуць у скуру і пад. Уцерці мазь. Уцерці пасту.
2. каго-што. Выцерці, абцерці каго‑, што‑н. Адыходзіў мой бацька ў паход, — Слёзы ўцёр мне далоняй гарачаю. Нядзведскі.
•••
Уцерці (падцерці) нос каму — атрымаць верх над кім‑н., паказаць яўную перавагу ў чым‑н.
Уцерці слёзы каму — уцешыць, заспакоіць у горы каго‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пе́рац, -рцу м. пе́рец;
чырво́ны п. — кра́сный пе́рец;
◊ усы́паць (даць) пе́рцу — (каму) дать пе́рцу (кому);
у го́ры жыць ды з пе́рцам е́сці — погов. в го́ре жить и с пе́рцем есть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
подно́жие ср.
1. падно́жжа, -жжа ср.;
у подно́жия горы́ каля́ падно́жжа гары́, пад гаро́й;
2. (пьедестал) п’едэста́л, -ла м.;
ста́туя на грани́тном подно́жии ста́туя на грані́тным п’едэста́ле;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
съездI м.
1. (действие) з’езд, род. з’е́зду м., з’язджа́нне, -ння ср.;
съезд с горы́ з’езд з гары́;
2. (место, по которому съезжают) з’езд, род. з’е́зда м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пахмурне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак. і незак.
1. зак. Стаць хмурным, хмурнейшым. Адразу ж стала зразумела мне, З якой прычыны Ты раптоўна гэтак Задумаўся і нават пахмурнеў, Спакойна запаўняючы анкету. Аўрамчык. Стромкі лес белагаловы Пахмурнеў увесь, суровы Прыглушыў яго мароз. А. Александровіч.
2. незак. Станавіцца пахмурным, хмурнець. Рамізнік усё больш пахмурнеў, маўчаў, і, быццам падладкоўваючыся пад яго настрой, вуліца рабілася ўсё больш глухой, цёмнай і бязлюднай. Лупсякоў. А ў горы [Аляксей] пахмурнеў, рабіўся скрытным, маўклівым. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абарва́цца, ‑рвуся, ‑рвешся, ‑рвецца; ‑рвёмся, ‑рвяцеся; зак.
1. Адарваўшыся, аддзяліцца ад чаго‑н. Трос абарваўся.
2. Не ўтрымаўшыся, сарвацца, зваліцца адкуль‑н. [Даўгулевіч:] — Мне было горача і сніўся сон, нібы мы з Адэляю падымаліся на высокія горы, яна абарвалася і паляцела ў прорву. Гурскі.
3. перан. Нечакана спыніцца, перарвацца (пра якое‑н. дзеянне, працэс). Яшчэ некалькі хвілін, і гэтая вінаватая песня паравоза абарвалася, прыціхла. Колас. // Рэзка, без паступовага пераходу кончыцца. За вёскай шаша абарвалася.
•••
Сэрца абарвалася гл. сэрца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
учо́ра, прысл.
1. У дзень, які папярэднічаў сённяшняму; напярэдадні. Учора ў штабе групы вырашана, што наш полк пачне наступленне ў лоб белым. Барашка. Учора — гром, а сёння — снег. Вясна ў зіме, зіма ў вясне. Шымук. // Не так даўно, у недалёкім мінулым. Хоць ты плячом варочаў горы, Умеў пад хмарамі лятаць — Не гавары — кім быў учора, Скажы, кім заўтра хочаш стаць. Жычка.
2. у знач. наз. учо́ра, нескл., н. Папярэдні, мінулы дзень. Учора не дагоніш, ад заўтра не ўцячэш. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
варо́чаць I несов.
1. (взятое или утраченное) возвраща́ть; (силы, здоровье и т.п. — ещё) восстана́вливать;
2. (заставлять вернуться) возвращать
варо́чаць II несов.
1. (с боку на бок) воро́чать, повора́чивать; (сено) вороши́ть, шевели́ть;
2. опроки́дывать, вали́ть;
3. (вокруг оси) верте́ть, враща́ть;
4. (двигать) шевели́ть;
ледзь в. языко́м — е́ле шевели́ть языко́м;
5. наклоня́ть, клони́ть;
6. перен., разг. (распоряжаться) воро́чать, вороти́ть;
в. спра́вамі — воро́чать (вороти́ть) дела́ми;
◊ в. мазга́мі — шевели́ть мозга́ми;
го́ры в. — го́ры воро́чать
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
звярну́ць сов.
1. (повернуть в сторону) сверну́ть, свороти́ть; завороти́ть;
2. (изменить положение) сверну́ть; свороти́ть;
з. ка́мень — сверну́ть (свороти́ть) ка́мень;
3. разг. (выбросить) свали́ть;
з. воз пяску́ — свали́ть воз песка́;
4. разг. (беспорядочно сбросить в одно место) свали́ть;
з. усё ў ку́чу — свали́ть всё в ку́чу;
5. разг. (вывихнуть) сверну́ть;
з. шы́ю — сверну́ть ше́ю;
6. (внимание) обрати́ть; (взгляд) устреми́ть;
з. на сябе́ ўва́гу — обрати́ть на себя́ внима́ние;
◊ го́ры з. — го́ры свороти́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
высо́кі, -ая, -ае; вышэ́йшы; найвышэ́йшы.
1. Вялікі па працягласці знізу ўверх або далёка размешчаны ў напрамку знізу ўверх; проціл. нізкі.
В. рост.
В. дом.
Высокія горы.
Жыць высока (прысл.). В. лоб (вялікі).
2. Значна большы за сярэднюю норму, за сярэдні ўзровень.
В. ціск крыві.
В. ўраджай.
Высокія тэмпы развіцця.
В. працэнт.
Высокая вада (на высокім узроўні).
3. Выдатны па сваім значэнні, вельмі важны, пачэсны (кніжн.).
Высокая адказнасць.
В. гонар.
Высокая ўзнагарода.
В. госць.
4. Поўны глыбокага значэння, незвычайны па сваім змесце (кніжн.).
Высокая ідэйнасць.
В. стыль.
5. Вельмі добры.
Высокае майстэрства.
Кніга высокай вартасці.
Быць высокай думкі пра каго-н.
6. Тонкі, гучны, які ўтвараецца ваганнямі вялікай частаты (пра гукі).
В. голас.
Высокая нота.
|| наз. вышыня́, -і, мн. вышы́ні, вышы́нь, ж. (да 1, 2 і 6 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)