спусці́цца, спушчу́ся, спу́сцішся, спу́сціцца; зак.
1. з чаго. Перамясціцца зверху ўніз.
С. з гары.
Сонца спусцілася ніжэй.
2. на што і без дап. Пра птушак, насякомых, лятальныя апараты: прызямліцца, сесці.
Верталёт спусціўся на пляцоўку.
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан. Пра ноч, імглу, туман і пад.: наступіць, насунуцца.
На зямлю спусцілася ноч.
4. з чаго. Дайсці да заняпаду, разарыцца (разм.).
Трэба гаспадарку трымаць, каб не с. з яе.
5. Сарвацца з чаго-н., што ўтрымлівае.
Курок спусціўся сам па сабе.
◊
Спусціцца на зямлю — вызваліцца ад мар, летуценняў, вярнуцца да рэчаіснасці.
|| незак. спуска́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. спуск, -у, м. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паўзу́чы, ‑ая, ‑ае.
1. Які поўзае, перамяшчаецца шляхам поўзання. Паўзучыя гады.
2. Які сцелецца па зямлі або чапляецца за што‑н. (пра расліны). Паўзучы мох. Паўзучы гарошак. □ Жоўтыя ад іржы рэйкі абвіла паўзучая бярозка. Хомчанка.
3. Які павольна распаўсюджваецца, сцелецца (пра дым, туман і пад.). [Немцы] збіраліся на рубяжы амаль непрыкметна, бо поблізу яго слаўся белы паўзучы дым. Мележ.
4. Які рухаецца суцэльнай масай (пра льды). Паўзучыя льды.
•••
Паўзучы эмпірызм гл. эмпірызм.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
талкава́ць, ‑кую, ‑куеш, ‑куе; незак., што і без дап.
Разм.
1. Гутарыць, гаварыць. Мужыкі збіраліся ў кучкі, спрачаліся між сабой і талкавалі. Колас. Я неўзаметку зноў стаў талкаваць пра туман, пра вясну, схіліў гутарку на дзяўчат. Пташнікаў.
2. Растлумачваць што‑н. [Марцін Трайны:] — Што .. [Руневіч] не бачыць, што вы за чалавек? Ды ўжо ж і мы з Сяргеем яму не раз талкавалі. Звальняцца хоча. Брыль. Разумнаму шмат талкаваць не трэба. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ша́хаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Утвараць глухі адрывісты гук (пры падзенні, якіх‑н. рухах і пад.). Суха шахала салома, вылятаючы на падстаўленыя вілы, — змятая, перакручаная, з абвялымі, патанчэлымі каласамі. Савіцкі. Чутно, як шахае піламі стары тартак. Сабаленка.
2. З энергіяй, сілай рабіць што‑н. Пракос за пракосам шахала [маці], скінуўшы душны каптан, аж адпаўзаў ад страху далей у затоку туман. Макарэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сухо́й прям., перен. сухі́;
сухо́е бельё суха́я бялі́зна;
сухо́е ле́то сухо́е ле́та;
сухо́й во́здух сухо́е паве́тра;
суха́я еда́ суха́я е́жа;
весь он жи́листый и сухо́й уве́сь ён жы́лісты і сухі́;
суха́я встре́ча суха́я сустрэ́ча;
сухо́й расска́з сухо́е апавяда́нне;
сухо́й ка́шель сухі́ ка́шаль;
сухо́й треск сухі́ трэск;
сухо́е де́рево сухо́е дрэ́ва;
суха́я рука́ суха́я рука́;
сухо́й хлеб сухі́ хлеб;
сухо́й тума́н сухі́ тума́н;
◊
вы́йти сухи́м из воды́ вы́йсці сухі́м з вады́;
держа́ть по́рох сухи́м трыма́ць по́рах сухі́м;
сухо́й ни́тки не оста́лось сухо́й ні́ткі не застало́ся.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
муць, ‑і, ж.
1. Дробныя часцінкі, якія не раствараюцца ў вадкасці і робяць яе непразрыстай, мутнай; каламуць.
2. перан. Туман, смуга; імгла. Газік коўзаецца тубы-сюды і паволі, як бы вобмацкам, сунецца скрозь густую, жаўтаватую ад святла фар, муць. Дуброўскі. Шэрая мітуслівая муць павісла над галавою, завалакла далеч. Сачанка.
3. перан. Разм. Аб цяжкім душэўным стане. Але што будзе заўтра? Веньямін ведае, што будзе. Боль у галаве і муць на душы. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
расі́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Памянш.-ласк. да расіна; капля расы. Над ракой туман плыве. Ззяюць іскры на траве — То на кожную травінку Палажыла ноч расінку, Падарыў вясёлы дзень Кожнай кропельцы прамень... Муравейка. // Капля якой‑н. вадкасці. Пятруська прыбягаў сюды з кошыкам, мусіць, часцей за ўсіх, яму аж горача стала, а ў яго напарніка ўжо і расінкі на лбе выступілі. Кулакоўскі.
•••
Макавай расінкі ў роце не было гл. быць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шкумата́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.
Матляючы, тузаючы ў розныя бакі, ірваць, імкнуцца парваць на часткі. Вецер усё не ўціхаў і злосна шкуматаў полы шынялёў. Быкаў. Тут жа, скалячы зубы, гойсаў Туман. Скакаў як апантаны, хапаў зубамі то мячык, то зайку, то клоуна. Шкуматаў, падкідваў уверх, трыбушыў лапамі. Шыловіч. // перан. Прыносіць гора, пакуты, няшчасце. Шмат з іх [людзей] спазнала вайну, шмат іх вайна шкуматала, Многія бачылі з іх гора людскога нямала. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адступі́ць сов., в разн. знач. отступи́ть; (сделать несколько шагов назад — ещё) отойти́, отшагну́ть; (медленно — ещё) попя́титься; (от темы и т.п. — ещё) уклони́ться, отойти́;
батальён часо́ва ~пі́ў — батальо́н вре́менно отступи́л;
усё міну́лае ~пі́ла пе́рад суча́снасцю — всё про́шлое отступи́ло пе́ред настоя́щим;
тума́н ~пі́ў ад даро́гі — тума́н отступи́л от доро́ги;
а. ад кра́ю на пяць сантыме́траў — отступи́ть от кра́я на пять сантиме́тров;
а. ад дзвярэ́й — отступи́ть (отойти́) от двере́й;
а. на крок — отшагну́ть;
прамо́ўца ~пі́ў ад тэ́мы — ора́тор отступи́л (уклони́лся, отошёл) от те́мы
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ліхта́р, ‑а́, м.
1. Асвятляльны прыбор з крыніцай святла ў шкляным шары або футарале са шклянымі сценкамі. Вулічны ліхтар. Электрычны ліхтар. □ Вільготны туман засцілаў вуліцы, і ў ім цьмяна свяціліся ліхтары. Хадкевіч. Міканор Іванавіч апрануў ватоўку і пачаў запраўляць ліхтар. Даніленка.
2. перан. Разм. Сіняк, кровападцёк (на твары, пад вокам). Пераноссе распухла і пасінела, а пад вачыма з’явіліся страшныя фіялетавыя «ліхтары». Карпюк.
3. Шкляны праём у даху для натуральная асвятлення памяшкання (звычайна прамысловага), а таксама зашклёны выступ у будынку.
[Ад ням. Licht — святло.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)