Піх ’штуршок’, ’штурханне’ (Нас.: мсцісл., Нар. лекс.) — аддзеяслоўнае ўтварэнне. Да піха́ць (гл.). Сюды ж піхам ’гвалтам, сілай, бітком’ (Нас.).
Піх! піхі́сь! піхе́ль! піхе́нь! піху́нь! ’пра хуткі штуршок, штурханне’ (Нас.; мсцісл., Нар. лекс.). Гукапераймальныя — да піха́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абры́нуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., што.
1. З сілай апусціць, зваліць, абрушыць што‑н. на каго‑, што‑н. Хочацца абрынуць на здраднікаў такую дубіну, каб адным махам скрышыць змяіныя гнёзды. Карпюк.
2. перан. З вялікай сілай накіраваць, нацэліць на каго‑, што‑н. Дот абрынуў на галаву калоны кулямётныя чэргі. Хадкевіч. І выйшла так, што Юрка абрынуў на Севу не толькі сваё абурэнне, а і сваю крыўду. Карпаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
электраво́рыва, ‑а, н.
Узорванне глебы сельскагаспадарчымі прыладамі, якія рухаюцца сілай электраэнергіі. Электрычная энергія пачынае шырока ўжывацца і ў паляводстве: злектраворыва, малацьба, абвадненне палёў у засушлівых раёнах. «Беларусь».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зве́ргнуць, -ну, -неш, -не; -ні́; -нуты; зак.
1. каго-што. Сілай пазбавіць улады, скінуць; знішчыць, спыніць існаванне чаго-н. (высок.).
З. цара.
З. самадзяржаўе.
2. каго і без дап. Нарадзіць заўчасна (пра жывёл; разм.).
Карова звергла.
|| незак. звярга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. звяржэ́нне, -я, н. (да 1 знач.)
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́драць, -дзеру, -дзераш, -дзера; вы́драў, -рала; вы́дзеры; -драны; зак., што.
1. З сілай выцягнуць, вырваць што-н. моцна ўбітае, прымацаванае і пад.
В. цвік са сцяны.
В. ліст з кнігі.
2. Драпаючы, выдаліць, вырваць.
В. вочы.
3. перан. Атрымаць, узяць з вялікай цяжкасцю (разм.).
|| незак. выдзіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ве́тры і вятры́ ’нячысцікі’; ’віхры’, рус. маск. ве́тер ’нячыстая сіла’, польск. wiatr, wiater ’персаніфікацыя ветру ў народных паданнях’. Мн. л. да вецер (гл.) з захаваннем старажытнай семантыкі — абагульненая назва нячысцікаў, матываваная разбуральнай сілай ветру, а таксама яго здольнасцю «прыносіць» розныя хваробы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
уціхамі́рыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны; зак.
1. каго-што. Супакоіць, зменшыць сілу праяўлення чаго-н.
У. дзяцей.
У. злосць.
2. каго. Сілай супакоіць; задушыць (бунт, паўстанне і пад.).
У. бунтаўшчыкоў.
3. каго-што. Падпарадкаваць сваёй волі; утаймаваць.
У. стыхію.
У. раз’юшанага быка.
|| незак. уціхамі́рваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. уціхамі́рванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дзьмуць, дзьму, дзьмеш, дзьме; -мём, -мяце́, -муць; -мі; незак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Веяць, гнаць паветра.
Дзьмуў лёгкі ветрык.
2. З сілай выпускаць з рота струмень паветра.
Д. на агонь.
У дудку дзьме хлапчук.
◊
Куды вецер дзьме (разм., неадабр.) — не мець сваёй думкі, прыстасоўвацца да існуючых меркаванняў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разану́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак.
Разм. Імкліва рухаючыся, з сілай ударыцца аб што‑н.; трэснуцца. Чалавек проста разануўся недзе, калі вылятаў з канюшні разам з коньмі. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бэ́нцнуць ’ударыць рэзка, з сілай’ (Касп., Сцяц.), ’выцяць’ (Сцяшк. МГ), бэнц! ’выклічнік, які выражае хуткае падзенне або ўдар з гукам’ (Нас., Бяльк.); гук ад пляску, калі выцяць па мяккай рэчы’ (КЭС, лаг.). З польск. bęcną́ć, bęc (гукапераймальнае ўтварэнне, гл. Слаўскі, 1, 31).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)