Скамаро́х1 ‘у Старажытнай Русі і ў пазнейшым часе — вандроўны акцёр’ (ТСБМ, Ласт.), ‘вандроўны музыкант’, часта ‘музыка, скрыпач на вясковым вяселлі’ (Шымк. Собр., Байк. і Некр., Др.-Падб., Янк. БП, Пятк. 2, Рам. 8), ст.-бел. уласнае імя Р. скл. Демьянца Скомороха (1540 г., Лінгв. дасл.), сюды ж скамаро́шнік ‘вандроўны цыркач з мядзведзем, мядзведнік’ (віл., смарг., Сл. ПЗБ), скамаро́ха ‘тс’ (Нас.), ‘музыка’: усяк спляша, да ні ўсяк скамарох (Бяльк.). Рус. скоморо́х ‘вандроўны музыкант, скакун, камедыянт’, дыял. ‘вядзьмар’, скоморо́шина ‘тс’, стараж.-рус. (XI ст.) скоморохъ, серб.-ц.-слав., рус.-ц.-слав. скомрахъ, ст.-польск. skomrośny, skomroszny ‘бессаромны, нястомны’, skowryśny, skowrośny ‘вясёлы, жвавы’. Цёмнае слова, ніводная этымалогія не з’яўляецца пераканаўчай. Крыніцай лічылі грэч. σκώμμαρχος ад σκώμμα ‘жарт, штукі’, гл. Кірпічнікаў, Сб. ОРЯС 52, 1 і наст.; Фасмер, ИОРЯС 12, 2, 276; Фасмер, Этюды, 184 і наст. Аднак іншыя даследчыкі ўказваюць на тое, што слова нідзе не засведчана. Выводзілі таксама з іт. scaramuccia ‘камедыянт, штукар’ на падставе таго, што скамарохі часта носяць “лацінскую адзежу”; так Сразнеўскі, 3, 374. Супраць Фасмер (3, 648). Спробы славянскай этымалогіі: ад прыстаўкі sko‑ і дзеясл. марочыць; Мацэнаўэр, LF 20, 13 і наст.; Брукнер, 494. Пераважаюць “гукапераймальныя” версіі, напрыклад, сувязь з в.-луж. skomorić ‘рабіць недазволены ўчынак’, што мае гукаімітатыўны характар (Ільінскі, ИОРЯС, 23, 2, 243), паводле Шустара–Шэўца (1292), звязана з камолы (гл. камель2). Фасмер (3, 648) прыводзіць яшчэ славен. skomúcati ‘выдаваць незразумелыя гукі’, skomodrati ‘вішчэць’, якія звязаны з рус. скомлить ‘ныць, скавытаць’. Сюды ж можна дадаць балг. радоп. скомичем ‘плакаць, хліпаць’, серб. пірот. скомл́чем ‘мармытаць, невыразна гаварыць’, каш. skamřec ‘навязліва прасіць, клянчыць’, якое Борысь узводзіць да *skom‑ъr‑ (SEK, 4, 276), варыянт якога *skomorъ Львоў (Этимология–1972, 111) лічыць зыходным для разглядаемага слова. Нельга выключыць і цалкам імітатыўную версію паходжання слова, якую прапанаваў Немец (Slavia, 57, 246 і наст.; Studia Etym. Brun., 1, 38) з *sko‑morsk‑, роднаснага рус. морщить (гл. моршчыцца), што звязана з старажытным выкарыстаннем масак для адпуджвання злых сіл. У сувязі з гэтым параўн. скамурдзіцца ‘скрывіць морду’ (гл.). Істотнымі матывацыйнымі момантамі варта лічыць “музычныя” і “знешнія” прыкметы, гл. Жураўлёў, Язык и миф, 178–179 (там жа агляд іншых версій).

Скамаро́х2 ‘гаркушка, гальян звычайны, Phoxinus phoxinus (L.)’ (Жук., на Дняпры; Жыв. св.). Рус. дыял. скоморо́х ‘тс’. Да скамарох. Параўн. апісанне рыбы ў Сабанеева (Жизнь, 496): “Последний [гальян] всегда отличается необычайной пестротой и поэтому названия скоморох и красавка гораздо более идут к нему, нежели… гольян”. Параўн. аўдотка (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

шчаслі́вы

1. счастли́вый;

~вае жыццё — счастли́вая жизнь;

~выя слёзы — счастли́вые слёзы;

2. (исключительно приятный) счастли́вый; блаже́нный;

ш. мо́мант — счастли́вый (блаже́нный) миг;

3. (приносящий счастье) счастли́вый, уда́чный;

~вая ду́мка — счастли́вая мысль;

ш. дзень — счастли́вый день;

4. (успешный) счастли́вый, благополу́чный, благоприя́тный;

ш. кане́ц — счастли́вый (благополу́чный, благоприя́тный) коне́ц;

5. (которому везёт) счастли́вый, уда́чливый;

ш. хлапчы́на — счастли́вый (уда́чливый) паренёк;

~вай даро́гі! — счастли́вого пути́!;

нарадзі́цца пад ~вай зо́ркай — роди́ться под счастли́вой звездо́й;

~выя на час не зважа́юцьпогов. счастли́вые часо́в не наблюда́ют

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

засе́сці сов.

1. в разн. знач. засе́сть;

з. за пра́ўку ру́капісу — засе́сть за пра́вку ру́кописи;

батальён засе́ў у крэ́пасці — батальо́н засе́л в кре́пости;

ва ўстано́ве засе́лі бюракра́ты — в учрежде́нии засе́ли бюрокра́ты;

з. на ўсё жыццё ў ро́днай вёсцы — засе́сть на всю жизнь в родно́й дере́вне;

засе́ла ду́мка ў галаве́ — засе́ла мысль в голове́;

2. засе́сть, застря́ть; завя́знуть;

ку́ля засе́ла ў сцяне́ — пу́ля засе́ла (застря́ла) в стене́;

машы́на засе́ла ў гразі́ — маши́на завя́зла в грязи́;

3. см. заві́снуць;

з. ў го́рле — застря́ть в го́рле

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

завяза́ць I сов.

1. (узлом) завяза́ть;

з. вяро́ўку — завяза́ть верёвку;

з. га́льштук — завяза́ть га́лстук;

2. (надеть что-л., завязав концы) повяза́ть, завяза́ть;

з. ху́стку — повяза́ть (завяза́ть) плато́к;

3. (забинтовать) перевяза́ть;

з. па́лец — перевяза́ть па́лец;

4. (в узелок) заверну́ть;

з. гро́шы ў ху́стачку — заверну́ть де́ньги в плато́чек;

5. (связи и т.п.) завяза́ть;

з. перапі́ску — завяза́ть перепи́ску;

свет з. — свет заслони́ть; жизнь искове́ркать;

як з. — под са́мую завя́зку;

язы́к не завя́жашпосл. на чужо́й рото́к не наки́нешь плато́к

завяза́ць II несов. (застревать) завяза́ть; см. завя́знуць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

праве́сці сов.

1. в разн. знач. провести́; (совершить — ещё) произвести́;

п. атра́д це́раз бало́та — провести́ отря́д че́рез боло́то;

паспяхо́ва п. сяўбу́ — успе́шно провести́ сев;

п. вялі́кую рабо́ту — провести́ большу́ю рабо́ту;

п. до́следы — провести́ (произвести́) о́пыты;

п. рэзалю́цыю — провести́ резолю́цию;

п. зага́дам — провести́ прика́зом;

п. грані́цу — провести́ грани́цу;

п. кана́л — провести́ кана́л;

п. руко́й па валаса́х — провести́ руко́й по волоса́м;

п. каня́ за по́вад — провести́ ло́шадь за пово́дья;

п. час — провести́ вре́мя;

2. (прощаясь, пройти вместе) проводи́ть;

п. на вакза́л — проводи́ть на вокза́л;

п. ў жыццё — провести́ в жизнь;

п. во́кам (вача́мі) — проводи́ть взгля́дом (глаза́ми)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

стро́іць I несов.

1. (изготовлять мелкие предметы, настраивать) стро́ить;

с. касу́ — стро́ить косу́;

с. цымба́лы — стро́ить цимба́лы;

2. (организовывать, создавать) стро́ить;

с. но́вае жыццё — стро́ить но́вую жизнь;

3. (основывать планы, мечты, надежды, предположения) стро́ить;

4. чини́ть, исправля́ть;

с. гадзі́ннік — чини́ть часы́;

с. ду́рня — валя́ть дурака́;

с. ду́рня — (з каго) де́лать дурака́ (из кого);

с. во́чкі — стро́ить (де́лать) гла́зки;

жа́рты с. — (шу́тки) шути́ть; дурака́ валя́ть;

с. сме́шкі (кпі́ны, ке́пікі) — труни́ть, насмеха́ться; подпуска́ть шпи́льки;

с. з сябе́ — (каго) стро́ить из себя́ (кого);

с. каме́дыю — игра́ть коме́дию

стро́іць II несов. (ставить в строй) стро́ить

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ці́хі

1. в разн. знач. ти́хий; (небольшой звучности — ещё) негро́мкий; (не производящий шума — ещё) бесшу́мный;

ц. го́лас — ти́хий (негро́мкий) го́лос;

ці́хія кро́кі — ти́хие (бесшу́мные) шаги́;

ці́хая ноч — ти́хая ночь;

2. ти́хий, ме́дленный;

е́хаць ці́хаю ры́ссюе́хать ти́хой (ме́дленной) ры́сью;

3. ти́хий; ми́рный, поко́йный;

ц. сон — ти́хий (ми́рный, поко́йный) сон;

ці́хае жыццё — ти́хая (ми́рная, поко́йная) жизнь;

ці́хая ра́дасць — ти́хая ра́дость;

4. ти́хий, споко́йный, сми́рный;

ці́хія дзе́ці — ти́хие де́ти;

ц. конь — ти́хая (сми́рная) ло́шадь;

ці́хай са́пай — ти́хой са́пой;

ці́хая зато́ка — ти́хая за́водь;

ц. час — ти́хий час;

у ці́хім бало́це чэ́рці вяду́ццапосл. в ти́хом о́муте че́рти во́дятся

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

устро́ить сов.

1. (соорудить, построить) устро́іць, зрабі́ць; (смастерить) змайстрава́ць; (приспособить для чего-л.) прыстро́іць, прыла́дзіць;

2. (организовать) арганізава́ць, нала́дзіць; (справить) спра́віць;

устро́ить встре́чу арганізава́ць (нала́дзіць) сустрэ́чу;

устро́ить сва́дьбу спра́віць вясе́лле;

3. (произвести, учинить) разг. устро́іць, учыні́ць;

устро́ить сце́ну устро́іць сцэ́ну;

устро́ить сканда́л учыні́ць сканда́л;

4. (привести в порядок) упара́дкаваць; (наладить) нала́дзіць, ула́дзіць;

устро́ить ко́мнату упара́дкаваць пако́й;

устро́ить семе́йную жизнь нала́дзіць сяме́йнае жыццё;

устро́ить дела́ упара́дкаваць (ула́дзіць) спра́вы;

5. (поместить, определить) устро́іць, ула́дзіць, уладкава́ць;

устро́ить на слу́жбу устро́іць (ула́дзіць, уладкава́ць) на слу́жбу;

6. разг. (оказаться подходящим) падысці́; (удовлетворить) задаво́ліць;

э́то меня́ устро́ит гэ́та мне пады́дзе, гэ́та мяне́ задаво́ліць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

во́льны

1. свобо́дный, во́льный;

~ная краі́на — свобо́дная (во́льная) страна́;

в. чалаве́к — свобо́дный (во́льный) челове́к;

~нае жыццё — свобо́дная (во́льная) жизнь;

~ная ду́мка — свобо́дная (во́льная) мысль;

2. (о манере держать себя) свобо́дный, непринуждённый;

~нае абыхо́джанне — свобо́дное (непринуждённое) обраще́ние;

~ная барацьба́ — во́льная борьба́;

~ная прафе́сія — свобо́дная профе́ссия;

в. верш — свобо́дный стих;

в. го́рад — во́льный го́род;

в. перакла́д — во́льный перево́д;

~ная тэ́ма — во́льная те́ма;

в. слуха́ч — вольнослу́шатель;

в. маста́к — свобо́дный худо́жник;

в. час — свобо́дное вре́мя;

~ныя ру́хі — во́льные движе́ния;

~наму во́ля — во́льному во́ля;

~ная пту́шка — во́льная пти́ца;

в. каза́к — во́льный каза́к;

у ~ную хвілі́ну — в свобо́дную мину́ту;

~наму во́ля, шалёнаму по́лепосл. во́льному во́ля, а шально́му по́ле

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

павярну́ць сов.

1. поверну́ть, сверну́ть, заверну́ть;

п. за ву́гал — поверну́ть (сверну́ть, заверну́ть) за́ угол;

2. поверну́ть;

п. антэ́ну — поверну́ть анте́нну;

3. поверну́ть, оберну́ть, обрати́ть; (вниз — ещё) наклони́ть;

п. твар да святла́ — поверну́ть (оберну́ть) лицо́ к све́ту;

п. гарма́ты на во́рага — поверну́ть (обрати́ть) пу́шки на врага́;

4. перен. (придать иной смысл) поверну́ть; (придать иное направление — ещё) оберну́ть;

п. жыццё па-но́ваму — поверну́ть жизнь по-но́вому;

п. спра́ву су́праць каго́е́будзь — оберну́ть де́ло про́тив кого́-л.;

5. разг. употреби́ть, испо́льзовать, обрати́ть;

п. гро́шы на будо́ўлю шко́лы — испо́льзовать (употреби́ть) де́ньги на строи́тельство шко́лы;

6. (вверх дном) переверну́ть;

п. ко́ла гісто́рыі наза́д — поверну́ть колесо́ исто́рии вспять

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)