◎ Пахожа ’паводзіны’ (Мал.). Рэгіяналізм. З ⁺po‑xod‑ja < прасл. xodja ’ход, хадзьба’. Да хадзіць (гл.). Магчыма, да слова похожа адносіцца меркаванне пра тое, што паводле хады чалавека можна пазнаць ягоны характар.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Працэ́сія ’ўрачыстае мнагалюднае шэсце’ (ТСБМ), ’хрэсны ход’ (Нас., Гарэц.). Крыніцай слова з’яўляецца лац. prōcēssīo ’рух наперад’ (Фасмер, 3, 386), але вызначыць, праз польскае ці рускае пасрэдніцтва было запазычана слова, цяжка (Гіст. лекс., 260). Відаць, у першым значэнні слова запазычана з рус. проце́ссия ’тс’, якое, у сваю чаргу, праз польск. procesja ’хрэсны ход, царкоўнае шэсце; шэсце, чарада’ ўзыходзіць да вышэйназванай лац. крыніцы (параўн. Фасмер, там жа), а ў другім — з польскай. Ст.-бел. процесия, процесыя, процессия, процессыя ’шэсце’ з польск. procesja < лац. prōcēssiō (Булыка, Запазыч., 269).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ма́ятнік ’пруток ці ланцуг з цяжарам на канцы, якія мерна вагаюцца з боку ў бок у падвешаным стане’, ’колца гадзінніка, якое рэгулюе яго ход’ (ТСБМ, Бяльк.). Відавочна, з рус. мовы. Да ма́яць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
працэ́с, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Паслядоўная змена стану ў развіцці чаго-н., ход, развіццё якой-н. з’явы.
Усё высветлілася ў працэсе працы.
П. развіцця.
Вытворчы п.
2. Актыўнае развіццё хваробы.
Запаленчы п.
П. у лёгкіх.
3. Парадак разбору судовых і адміністрацыйных спраў, а таксама судовая справа.
Грамадзянскі п.
Выступаць на працэсе.
|| прым. працэсуа́льны, -ая, -ае (да 3 знач.; спец.).
П. кодэкс.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыці́шыць, -і́шу, -і́шыш, -і́шыць; -і́шаны; зак.
1. што. Зрабіць менш чутным; прыпыніць работу (матора), прыглушыць.
П. радыёпрыёмнік.
П. матор.
2. што. Запаволіць (рух, хаду і пад.).
Аўтамабіль прыцішыў ход.
П. хаду.
3. перан., што. Паслабіць, суцішыць (якое-н. пачуццё, адчуванне; разм.).
П. боль.
4. каго-што. Заспакоіць, суняць (разм.).
П. дзяцей.
|| незак. прыці́шваць, -аю, -аеш, -ае і прыціша́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ракіро́ўка, -і, ДМ -ро́ўцы, мн. -і, -ро́вак, ж.
1. У шахматнай гульні: адначасовы ход каралём і ладдзёй, пры якім кароль перастаўляецца цераз адно поле ў бок ладдзі, а ладдзю пераносяць цераз караля і ставяць побач з ім.
Зрабіць ракіроўку.
2. Перастаноўка сіл, замена ў чым-н. з мэтай умацавання пазіцый.
Р. кадраў.
У футбольнай камандзе адбылася р.
|| прым. ракіро́вачны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пратэ́кцыя, ‑і, ж.
Апякунства, падтрымка з боку ўплывовых асоб, якія спрыяюць уладкаванню чыіх‑н. спраў. — Што ж, можна паспрабаваць зрабіць і такі ход, тым больш, што хлапчына працуе на тэлестудыі: там таксама можа спатрэбіцца пратэкцыя. Шамякін.
[Лац. protectio.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адрамантава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; зак., што.
Паправіць, зрабіць прыгодным для карыстання што‑н. сапсаванае. Адрамантаваць трактар. □ Стафанковічы адрамантавалі млын, як мае быць, і гаспадар пусціў яго ў ход у першую вялікую адлігу. Чорны. // перан. Жарт. Вылечыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разво́й, ‑ю, м. (рэдка).
Ход, разгортванне, развіццё чаго‑н. Але вайна яшчэ ў пачатку, Ідзе пакуль што сіл развой. Колас. А далей развой быў шпаркі: Не здзівіла навіна, Калі Дзіма ад цыгаркі Дасмактаўся да віна. Гілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ракіро́ўка, ‑і, ДМ ‑роўцы; Р мн. ‑ровак; ж.
У шахматнай гульні — адначасовы ход каралём і ладдзёй, калі караля пераносяць цераз адно поле ў бок ладдзі, а ладдзю пераносяць цераз караля і ставяць побач з ім.
[Ад фр. roc — ладдзя (у шахматах).]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)