самаво́льства, ‑а, н.
1. Схільнасць рабіць што‑н. па сваёй волі, не лічачыся з іншымі. Нават нязначнае самавольства ці адступленне ад загаду могуць сарваць справу. Кулакоўскі.
2. Самавольныя паводзіны; самавольны ўчынак. Пасля гэтага Арцём Іванавіч стаў нават ганарыцца самавольствам сына. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
упхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; -ну́ты; зак. (разм.).
1. каго-што ў што. Уштурхнуць, усунуць.
У. пальчаткі ў кішэню.
Яго сілай упхнулі ў кабінет.
2. перан., што. Прымусіць узяць, прыняць што-н.
У. няякасны тавар каму-н.
3. перан., каго. Паставіць на якую-н. работу, пасаду і пад. супраць волі або ўладкаваць куды-н. па пратэкцыі.
У. на завод.
У. сына на завочнае аддзяленне інстытута.
|| незак. упіха́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і упі́хваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
крыві́нка, ‑і, ДМ ‑нцы, ж.
Разм.
1. Капля крыві. Уся.. істота [муляра] ў працы, кожная жылка, кожная крывінка. Кулакоўскі.
2. Пра роднага па крыві. «Дзе знайсці прытулак для сына? Дзе схаваць крывінку сваю?» Панчанка.
•••
Ні крывінкі ў твары — пра чалавека з пабляднелым тварам.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жані́ць, жаню, жэніш, жэніць; заг. жані; незак., каго, з кім і без дап.
Шлюбам злучаць у пару для сямейнага жыцця, рабіць жанатым (пра мужчыну). — Ці не думаеш, бабка, ты жаніць мяне? — Самі, панічок, жаніцеся... Колас. Сусед Ануфрэй жэніць свайго старэйшага сына. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
закрыча́ць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак.
Пачаць крычаць. // Крыкнуць, пракрычаць. Дзесь у лузе над рэчкаю нейкая бяссонная ці патрывожаная пташка закрычала два разы: «кі-і-і-вік, кі-і-і-вік» і змоўкла. Колас. — Адаська! — закрычаў бацька, кідаючыся да сына ў парозе. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́правіць I сов. испра́вить, вы́править;
в. памы́лкі — испра́вить (вы́править) оши́бки;
в. недахо́пы механі́зма — испра́вить (вы́править) недоста́тки механи́зма;
◊ гарба́тага магі́ла вы́правіць — посл. горба́того моги́ла испра́вит
вы́правіць II сов.
1. (в дорогу) отпра́вить; проводи́ть; снаряди́ть;
в. экспеды́цыю — отпра́вить (снаряди́ть) экспеди́цию;
в. сы́на ў камандзіро́ўку — отпра́вить (проводи́ть) сы́на в командиро́вку;
2. (из дому) отпра́вить, вы́слать;
3. посла́ть (за чем-л.), снаряди́ть (за чем-л.)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прамы́, -а́я, -о́е.
1. Роўна выцягнуты ў якім-н. напрамку, без выгібаў.
Прамая дарога.
Правесці прамую (наз.). Прамыя валасы (не кучаравыя). Прамая кішка (апошняя частка кішэчнага канала ў выглядзе кароткай прамой трубкі). Прамая лінія сваяцтва (радаслоўная ад бацькі да сына, ад сына да ўнука, не бакавая). П. наследнік (наследнік па прамой лініі).
2. Які непасрэдна ідзе куды-н., злучае што-н. без прамежкавых пунктаў.
Прамыя зносіны.
Гаварыць па прамым провадзе.
3. Які непасрэдна адносіцца да чаго-н., непасрэдна накіраваны на што-н. або які непасрэдна вынікае з чаго-н., без прамежкавых ступеней.
Прамыя выбары.
П. падатак.
Прамыя ўказанні.
У прамым сэнсе слова (літаральна, не пераносна).
4. Яўны, адкрыты.
П. выклік.
5. Шчыры, праўдзівы, прынцыповы.
П. чалавек.
П. адказ.
6. Такі, пры якім павелічэнне (памяншэнне) аднаго выклікае павелічэнне (памяншэнне) другога.
Прамая прапарцыянальнасць.
○
Прамое дапаўненне — у граматыцы: дапаўненне ў вінавальным склоне без прыназоўніка пры пераходным дзеяслове.
Прамы вугал — вугал у 90°.
|| наз. прамізна́, -ы́, ж. (у 1 знач.) і прамата́, -ы́, ДМ -маце́, ж. (да 5 знач.).
Прамізна тунэля.
Прамата характару.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спадзява́цца, -дзяю́ся, -дзяе́шся, -дзяе́цца; -дзяёмся, -дзеяце́ся, -дзяю́цца; незак.
1. на што, з інф., без дап. і са злуч. «што». Мець спадзяванне, надзею на што-н.
С. на атрыманне прэміі.
Спадзяюся вярнуцца вячэрнім рэйсам.
2. на каго-што. Быць упэўненым у кім-, чым-н., мець спадзяванні на каго-н.
Спадзяюся на свайго сына.
3. у форме 1 ас. адз. цяпер. спадзяю́ся ўжыв. ў знач. пабочн. сл. Выражае ўпэўненасць.
Ты, спадзяюся, лішняга не будзеш гаварыць.
|| зак. паспадзява́цца, -дзяю́ся, -дзяе́шся, -дзяе́цца; -дзяёмся, -дзеяце́ся, -дзяю́цца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
партыза́н, ‑а, м.
Удзельнік узброенай барацьбы, якая вядзецца атрадамі народных мас на акупіраванай тэрыторыі. Усе віталі Міколку, слаўнага машыніста браняпоезда, слаўнага партызана, смелага сына бальшавіка. Лынькоў. Як ішлі ў лясы партызаны На заклятага ворага-пана, — Расступаліся долы і горы, Шляхі значылі сонца і зоры. Купала.
[Фр. partisan.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
по́тым, прысл.
Праз некаторы час. — Ідзіце, дзядзька Ахрэм, ідзіце... Я потым прыйду... Зарэцкі. // Пасля чаго‑н., затым. Нарэшце паплавок таргануўся, спачатку паверсе, потым імкліва нырнуў у глыбіню. Хомчанка. Перш сварыўся на яго бацька, потым бачыць — нічога не парадзіш, калі ў сына такая ахвота. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)