перспекты́ва, -ы, мн. -ы, -ты́ў, ж.

1. Мастацтва адлюстроўваць на плоскасці трохмерную прастору з улікам уяўных змяненняў велічыні, абрысаў, выразнасці прадметаў, што абумоўлены ступенню аддаленасці іх ад наглядальніка.

Законы перспектывы.

2. Від у далячынь з якога-н. месца; даль.

Марская п.

3. перан., звычайна мн. Будучыня, планы, віды на будучае.

Добрыя перспектывы на ўраджай.

У перспектыве (у будучым, наперадзе).

|| прым. перспекты́ўны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

скараці́ць, -рачу́, -ро́ціш, -ро́ціць; -ро́чаны; зак.

1. што. Зрабіць кароткім або больш кароткім.

С. артыкул.

С. тэрмін адпачынку.

2. што. Зменшыць колькасна або па велічыні, у аб’ёме.

С. пасевы жыта.

С. расходы.

3. каго (што). Звольніць з работы, службы ў выніку скарачэння штату супрацоўнікаў (разм.).

○

Скараціць дроб — у матэматыцы: падзяліць лічнік і назоўнік на агульны дзельнік.

|| незак. скарача́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. скарачэ́нне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

флюктуа́цыя, ‑і, ж.

Спец.

1. Самаадвольнае, выпадковае адхіленне якой‑н. велічыні (фізічнай, біялагічнай, сацыяльна-эканамічнай і пад.) ад яе сярэдняга значэння.

2. Пераліванне вадкасці, якая сабралася ў якой‑н. поласці і адчуваецца пры абмацванні.

3. Змяненне ўласцівасцей і прыкмет арганізма, якое не перадаецца нашчадкам; мадыфікацыя.

[Ад лац. fluctuatio — ваганне.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ірадыя́цыя, ‑і, ж.

1. Павелічэнне (у выніку аптычнага падману) намераў светлых прадметаў на чорным фоне і, наадварот, па мяншэнне памераў цёмных фігур той самай велічыні на светлым фоне.

2. Распаўсюджанне працэсу ўзбуджэння або тармажэння ў цэнтральнай нервовай сістэме.

•••

Ірадыяцыя болю — распаўсюджанне болю за межамі пашкоджанага месца.

[Ад лац. irradiare — ззяць.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

разме́раць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.

Мераючы, вызначыць межы, падзяліць на часткі, згодна велічыні чаго‑н. Пад час землеўпарадкавання каморнікі не вельмі чыста размералі палеткі, пакрыўдзіўшы Лук’янаву вёску ў карысць суседняй. Лужанін. — А мы з вамі, Аляксей Васільевіч, давайце размераем ды вызначым месца пад палі. Пальчэўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

мі́нус, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Знак у выглядзе гарызантальнай рыскі (-) для абазначэння аднімання або адмоўнай велічыні ў матэматыцы.

2. нескл. Паміж дзвюма лічбамі абазначае, што другая лічба аднімаецца ад першай.

Пяць м. тры.

3. Пры ўказанні на тэмпературу паветра абазначае: ніжэй нуля.

Сёння м. пяць.

4. перан. Недахоп, адмоўны бок (разм.).

Праект мае шмат мінусаў.

|| прым. мі́нусавы, -ая, -ае (да 3 і 4 знач.).

Мінусавая тэмпература.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

сі́мвал, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Тое, што служыць умоўным знакам якога-н. паняцця, з’явы, ідэі; мастацкі вобраз, які перадае якую-н. думку, перажыванне.

Жалейка — с. беларускай паэзіі.

Голуб — с. міру.

2. Прынятае ў навуцы ўмоўнае абазначэнне якой-н. адзінкі, велічыні.

Сімвалы хімічных элементаў.

○

Сімвал веры — кароткі выклад асноўных догматаў хрысціянскай рэлігіі.

|| прым. сімвалі́чны, -ая, -ае і сі́мвальны, -ая, -ае (да 2 знач.; спец.).

Сімвалічнае адлюстраванне.

Сімвальная інфармацыя.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Магу́тны ’вельмі дужы, здаровы’, ’вельмі вялікі, значны па сіле, велічыні’, ’тоўсты, масіўны (пра слой, пласт)’, ’з вялікімі вытворчымі і матэрыяльнымі магчымасцямі’ (ТСБМ, Касп., Бяльк.). Укр. могу́тний, рус. могу́тный ’моцны, магутны, здаровы’, чэш., славац. mohutný ’тс’. Утворана ад дзеепрыметніка цяп. часу mogǫt‑ пры дапамозе суф. ‑ъnъ‑jь. Да магчы́ (гл.). Параўн. Фасмер (2, 636), Махэк₂ (371). Анышкевіч (Сл. бойк. гов., 1, 426) супастаўляе бойк. маготний з венг. mag ’зерне’. Сюды ж магутнасць ’уласцівасць магутнага, вялікая сіла, моц’ (ТСБМ, Гарэц.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

адно́сіна, ‑ы, ж.

1. Лік, які атрымліваецца ад дзялення адной велічыні на другую. Геаметрычная адносіна. Лік, які паказвае, колькі працэнтаў дадзены лік складае ад другога ліку, называецца працэнтнай адносінай.

2. Дзелавая папера з запытаннем ці паведамленнем аб чым‑н. Сяргей пачаў разбіраць прысланыя ўчора адносіны і распараджэнні. Шахавец.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

рэду́кцыя, ‑і, ж.

Спец.

1. Пераход ад складанага да больш простага; паслабленне чаго‑н. у якіх‑н. адносінах.

2. Адміранне, спрашчэнне будовы органа ў сувязі са стратай яго функцыі.

3. Узнаўленне элемента з вокіслу.

4. Скарачэнне, памяншэнне якой‑н. велічыні.

5. Паслабленне работы органаў мовы пры вымаўленні вядомага гука мовы.

[Ад лац. reducere — вяртаць; прыводзіць у пэўны стан.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)