сло́ва, ‑а,
1. Моўная адзінка, якая сваім гукавым саставам выражае паняцце аб прадмеце, працэсе, з’яве рэчаіснасці.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сло́ва, ‑а,
1. Моўная адзінка, якая сваім гукавым саставам выражае паняцце аб прадмеце, працэсе, з’яве рэчаіснасці.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сло́во
поря́док слов в предложе́нии пара́дак слоў у ска́зе;
поня́ть без слов зразуме́ць без слоў;
сказа́ть ну́жное сло́во сказа́ць патрэ́бнае сло́ва;
культу́ра сло́ва культу́ра сло́ва;
заключи́тельное сло́во заклю́чнае сло́ва;
дать сло́во даць сло́ва;
взять сло́во узя́ць сло́ва;
попроси́ть сло́ва папрасі́ць сло́ва;
сдержа́ть своё сло́во стрыма́ць сваё сло́ва;
че́стное сло́во сло́ва го́нару;
◊
ни сло́ва ні сло́ва;
свобо́дное сло́во во́льнае сло́ва;
печа́тное сло́во друкава́нае сло́ва;
краси́вые слова́ прыго́жыя сло́вы;
ме́ткое сло́во тра́пнае сло́ва;
ве́ское сло́во ва́жкае сло́ва;
твёрдое сло́во цвёрдае сло́ва;
о́строе сло́во во́страе сло́ва;
вста́вить сло́во уста́віць сло́ва;
глота́ть слова́ глыта́ць сло́вы;
крыла́тые слова́ крыла́тыя сло́вы;
повтори́ть сло́во в сло́во паўтары́ць сло́ва ў сло́ва;
набо́р слов набо́р слоў;
держа́ться на че́стном сло́ве ледзь трыма́цца (ліпе́ць);
к сло́ву сказа́ть дарэ́чы ка́жучы;
лови́ть (пойма́ть) на сло́ве лаві́ць (злаві́ць) на сло́ве;
от слов к де́лу ад слоў да спра́вы;
не говоря́ худо́го сло́ва нічо́га не ка́жучы;
одни́м сло́вом адны́м сло́вам;
по слова́м як ка́жуць;
с чужи́х слов з чужы́х слоў;
свои́ми слова́ми сваі́мі сло́вамі;
слов нет гаво́ркі няма́;
то́лько слова́ то́лькі сло́вы;
на слова́х на сло́вах, ву́сна;
без ли́шних (да́льних) слов без лі́шніх слоў;
в двух слова́х у двух сло́вах;
сло́во за́ слово сло́ва за сло́ва;
ве́рить на́ слово ве́рыць на сло́ва;
други́ми (ины́ми) слова́ми
не находи́ть слов для (чего-л.) не знахо́дзіць (не мець) слоў для (чаго-небудзь);
до́брого сло́ва не сто́ит до́брага сло́ва не ва́рты;
не тра́тить ли́шних слов не тра́ціць лі́шніх слоў;
живо́го сло́ва не услы́шишь жыво́га сло́ва не пачу́еш;
броса́ть слова́ на ве́тер кі́даць (
сдержа́ть сло́во стрыма́ць сло́ва;
по после́днему сло́ву те́хники па апо́шнім сло́ве тэ́хнікі;
двух слов не свя́жет двух слоў не звя́жа;
вспомина́ть до́брым (плохи́м, ла́сковым и т. п.) сло́вом зга́дваць до́брым (дрэ́нным, ла́ска́вым і да таго́ падо́бнае) сло́вам;
одни́м сло́вом адны́м сло́вам;
па́ру слов сказа́ть па́ру слоў сказа́ць;
сло́вом сказа́ть сло́вам, адны́м сло́вам;
быть хозя́ином своего́ сло́ва быць гаспадаро́м свайго́ сло́ва;
из пе́сни сло́ва не вы́кинешь
сло́во не воробе́й, вы́летит — не пойма́ешь
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сло́ва
○ загало́вачнае с. — загла́вное сло́во;
крыла́тыя ~вы — крыла́тые слова́;
пабо́чнае с. —
◊ жыво́е с. — живо́е сло́во;
стрыма́ць (сваё) с. — сдержа́ть (своё) сло́во;
уста́віць с. — вста́вить сло́во;
ні с. — ни сло́ва;
даць с. — дать сло́во;
глыта́ць ~вы — глота́ть слова́;
адны́м ~вам — одни́м сло́вом;
то́лькі ~вы — то́лько слова́;
на ~вах — на слова́х;
сваі́мі ~вамі — свои́ми слова́ми;
у адно́ с. — в одно́ сло́во;
с. ў с. — сло́во в сло́во;
с. за с. — сло́во за́ слово;
у двух ~вах — в двух слова́х;
ве́рыць на с. — ве́рить на́ слово;
лаві́ць на ~ве — лови́ть на сло́ве;
з чужы́х слоў — с чужи́х слов;
слоў не хапа́е — слов не хвата́ет;
не знахо́дзіць слоў — не находи́ть слов;
без лі́шніх слоў — без ли́шних (да́льних) слов;
до́брага сло́ва не варт — до́брого сло́ва не сто́ит;
кі́даць (
па апо́шнім ~ве тэ́хнікі — по после́днему сло́ву те́хники;
успаміна́ць (паміна́ць) до́брым ~вам — помина́ть до́брым сло́вом;
сказа́ць сваё с. — сказа́ть своё сло́во;
на па́ру слоў — на па́ру слов;
набо́р слоў — набо́р слов;
двух слоў не звя́жа — двух слов не свя́жет;
слоў няма́ —
браць с. наза́д — брать слово обра́тно (наза́д);
дар ~ва — дар сло́ва;
гаспада́р свайго́ ~ва — хозя́ин своего́ сло́ва;
з пе́ршага ~ва — с пе́рвого сло́ва;
кі́дацца ~вамі — броса́ться слова́ми;
трыма́цца на чэ́сным ~ве — держа́ться на че́стном сло́ве;
закі́нуць с. — замо́лвить сло́во;
цвёрдае с. — твёрдое сло́во;
апо́шняе с. — после́днее сло́во;
чэ́снае с. — че́стное сло́во;
за ~вам (па с.) у кішэ́нь (кішэ́ню) не ла́зіць — за сло́вом в карма́н не лезть;
ад слоў да спра́вы — от слов к де́лу;
ад с. да с. — от сло́ва к сло́ву;
не дабі́цца с. — не доби́ться сло́ва;
гульня́ слоў — игра́ слов;
у по́ўным сэ́нсе с. — в по́лном смы́сле сло́ва;
у прамы́м сэ́нсе с. — в прямо́м смы́сле сло́ва;
залаты́я ~вы — золоты́е слова́;
забаўля́цца ~вамі — игра́ть слова́ми;
з пе́сні с. не вы́кінеш —
с. не верабе́й, вы́леціць — не зло́віш —
не ка́жучы благо́га с. — не говоря́ дурно́го сло́ва;
успо́мні (успо́мніш, успо́мніце) маё с. — попо́мни (попо́мнишь, попо́мните) моё сло́во
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
во́чы (
◊ быць на вача́х — быть на виду́;
адве́сці в. — (каму) отвести́ глаза́ (кому);
адкры́ць (раскры́ць) в. — (каму) откры́ть (раскры́ть) глаза́ (кому);
аж — в. на лоб выла́зяць (ле́зуць) глаза́ на лоб ле́зут;
аж і́скры з вачэ́й пасы́паліся — да́же и́скры из глаз посы́пались;
адбіра́ць в. — (о ярком свете) слепи́ть; бить в глаза́;
асо́ю ў в. кі́дацца — лезть в глаза́ осо́ю;
бе́гчы за вача́мі — бежа́ть, куда́ глаза́ глядя́т;
вача́м ве́ры не дава́ць — глаза́м свои́м не ве́рить;
вачэ́й не адарва́ць — глаз не оторва́ть (не отвести́);
біць у в. — бить в глаза́;
вачэ́й не зве́сці — глаз не сомкну́ть;
вачэ́й не зво́дзіць — глаз не своди́ть;
вачэ́й не пака́зваць — глаз не пока́зывать;
в. адкры́ліся — (у каго) глаза́ откры́лись (у кого);
в. б мае́ не ба́чылі (не глядзе́лі) — глаза́ бы мои́ не ви́дели (не смотре́ли, не гляде́ли);
в. лупі́ць — глаза́ пя́лить;
в. гара́ць — глаза́ горя́т;
в. зама́заць — глаза́ зама́зать;
в. на мо́крым ме́сцы — глаза́ на мо́кром ме́сте;
в. заслані́ць — (каму) зама́зать глаза́ (кому);
в. праглядзе́ць — глаза́ прогляде́ть;
в. прадра́ць (пралупі́ць) — глаза́ продра́ть;
в. разбяга́юцца — глаза́ разбега́ются;
вы́драць в. — вы́царапать глаза́;
вы́лупіць в. — вы́таращить глаза́;
вы́плакаць в. — вы́плакать (пропла́кать) глаза́;
вы́расці на вача́х — вы́расти на глаза́х;
вачэ́й не спуска́ць — (з каго) глаз не спуска́ть (с кого);
глядзе́ць чужы́мі вача́мі — смотре́ть чужи́ми глаза́ми;
вы́расці ў вача́х — (чыіх) вы́расти (в чьих) глаза́х;
глядзе́ць вялі́кімі вача́мі — смотре́ть больши́ми глаза́ми;
глядзе́ць пра́ма ў в. — смотре́ть (гляде́ть) пря́мо в глаза́;
глядзе́ць пра́ўдзе (сме́рці) у в. — смотре́ть (гляде́ть) пра́вде (сме́рти) в глаза́;
глядзе́ць у в. (зу́бы) — (каму) смотре́ть (гляде́ть) в глаза́ (зу́бы) (кому);
губля́ць (тра́ціць) з вачэ́й — теря́ть из ви́ду;
для адво́ду вачэ́й — для отво́да глаз;
е́сці вача́мі — есть глаза́ми;
з адкры́тымі вача́мі (рабі́ць што) — с откры́тыми глаза́ми (де́лать что);
з завя́занымі вача́мі — с завя́занными глаза́ми;
з п’я́ных вачэ́й — с пья́ных глаз;
згубі́ць з вачэ́й — потеря́ть из ви́ду;
з вачэ́й не спуска́ць — не теря́ть (не упуска́ть) из ви́ду;
з заплю́шчанымі вача́мі — с закры́тыми глаза́ми;
за в. — за глаза́;
забе́галі в. — забе́гали глаза́;
закаці́ць в. — закати́ть глаза́;
закрыва́ць в. — (на што) закрыва́ть глаза́ (на что);
закры́ць в. — закры́ть глаза́;
залі́ць в. — зали́ть глаза́;
засло́на з вачэ́й упа́ла — пелена́ с глаз упа́ла;
затума́ніць в. — затума́нить глаза́;
зме́раць вача́мі — изме́рить глаза́ми;
зні́кнуць з вачэ́й — скры́ться с глаз; исче́знуть;
кало́ць в. — (каму) коло́ть глаза́ (кому);
кі́нуцца ў в. — а) бро́ситься в глаза́; б) пригляну́ться;
куды́ в. глядзя́ць — куда́ глаза́ глядя́т;
ле́зці сляпі́цаю ў в. — пристава́ть как ба́нный лист (как смола́);
ле́зці ў в. — а) лезть в глаза́; б) броса́ться в глаза́;
лю́дзям у в. глядзе́ць — лю́дям в глаза́ смотре́ть;
лы́паць вача́мі — хло́пать глаза́ми;
мазо́ліць (намазо́ліць) — в. мозо́лить (намозо́лить) глаза́;
мець свае́ в. і ву́шы — име́ть свои́ глаза́ и у́ши;
на вача́х — а) на глаза́х, на виду́; б) (воочию) на глаза́х;
на свае́ (ула́сныя) в. ба́чыць — свои́ми (со́бственными) глаза́ми ви́деть;
не ве́даць, куды́ в. дзець — не знать, куда́ глаза́ деть;
не ве́рыць сваі́м вача́м — не ве́рить свои́м глаза́м;
не пака́звацца на в. — не пока́зываться на глаза́;
не пака́зваць вачэ́й — не пока́зывать глаз;
не́куды вачэ́й дзець — не́куда глаза́ деть;
ні на в. — не терпе́ть, не хоте́ть ви́деть;
пага́ныя (благі́я) в. — дурно́й глаз;
папа́сціся (тра́піць) на в. — попа́сться на глаза́;
паро́ць в. — ты́кать в глаза́;
плю́нуць у в. — плю́нуть в глаза́;
прабе́гчы вача́мі — пробежа́ть глаза́ми;
прапа́сці з вачэ́й — скры́ться с глаз;
прапла́каць в. — пропла́кать (вы́плакать) глаза́;
праце́рці в. — протере́ть глаза́;
прэч з вачэ́й — прочь с глаз (с глаз доло́й);
рабі́ць вялі́кія в. — де́лать больши́е глаза́;
рэ́заць пра́ўду ў в. — ре́зать пра́вду в глаза́;
рэ́заць в. — ре́зать глаза́;
свяці́ць вача́мі — горе́ть от (со) стыда́; хло́пать глаза́ми;
соль табе́ ў в.! — соль тебе́ в глаза́!;
страля́ць вача́мі — стреля́ть глаза́ми;
сысці́ з вачэ́й — уйти́ (скры́ться) с глаз;
ты́каць у в. — ты́кать в глаза́;
у вача́х дваі́цца —
у вача́х пацямне́ла —
у в. не ба́чыць — в глаза́ не вида́ть;
у саба́кі вачэ́й пазы́чыць (пазы́чыўшы) — стыд потеря́ть;
у мае́ в. — на мои́х глаза́х;
у в. — в глаза́;
хава́ць в. — пря́тать глаза́;
чыта́ць у вача́х — по глаза́м ви́деть;
стая́ць у вача́х — стоя́ть в глаза́х;
шука́ць вача́мі — иска́ть глаза́ми;
у стра́ха в. вялі́кія — у стра́ха глаза́ велики́;
гро́зны (гро́зен) рак, ды в. зза́ду —
пра́ўда в. ко́ле —
со́рам не дым, вачэ́й не вы́есць —
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)