Verbum

анлайнавы слоўнік

ГІ́ТГАРЦ Ілья Аляксандравіч

(30.3.1893, г. Адэса, Украіна — 3.2.1966),

бел. дырыжор і педагог, кампазітар. Засл. дз. маст. Беларусі (1955). Скончыў Петраградскую кансерваторыю па класах скрыпкі (1916) і тэорыі кампазіцыі (1918). У 1919—26 і 1936—47 муз. кіраўнік у оперных т-рах Палтавы, Ленінграда, Масквы, Ташкента, Пермі, Куйбышава, Фрунзе. У 1926—30 заг. муз. часткі і дырыжор БДТ-2. Як заснавальнік, муз. кіраўнік і гал. дырыжор Бел. студыі оперы і балета (1930—33) падрыхтаваў адкрыццё Дзярж. т-ра оперы і балета Беларусі, быў яго першым дырэктарам, маст. кіраўніком і гал. дырыжорам (1933—36), дырыжорам (1947—51). З 1947 выкладаў у Бел. кансерваторыі (дацэнт з 1949). Пад яго муз. кіраўніцтвам паст. оперы «Кармэн» Ж.Бізэ (1933), «Яўген Анегін» (1933, 1948), «Пікавая дама» (1931) і «Чаравічкі» (1949) П.Чайкоўскага, «Дуброўскі» Э.Напраўніка (1948), «Тоска» Дж.Пучыні (1950), балеты «Князь-возера» (1949) і «Палымяныя сэрцы» (1955) В.Залатарова, «Салавей» М.Крошнера (1950). Гітгарцу-дырыжору былі ўласцівыя тонкая інтуіцыя, імправізацыйны пачатак. Аўтар музыкі да драм. спектакляў.

Літ.:

Смольский Б.С. Белорусский музыкальный театр. Мн., 1963. С. 91—93, 96, 98, 101, 224;

Азгур З. Дырыгент // Літ. і мастацтва. 1993. 26 сак.

т. 5, с. 278

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БУДЗЁННЫ Сямён Міхайлавіч

(25.4.1883, хутар Казюрын Пралетарскага р-на Растоўскай вобл. — 26.10.1973),

савецкі ваенны і дзярж. дзеяч. Маршал Сав. Саюза (1935), тройчы Герой Сав. Саюза (1958, 1963, 1968). Скончыў Ваен. акадэмію імя Фрунзе (1932). Удзельнік рус.-японскай і 1-й сусв. войнаў (быў узнагароджаны 4 Георгіеўскімі крыжамі). Летам 1917 разам з Каўказскай кав. дывізіяй прыбыў у Мінск, выбраны старшынёй палкавога і чл. дывізіённага к-таў. Пад кіраўніцтвам Будзённага 1-я брыгада Каўказскай дывізіі разам з рэўкомам аршанскіх чыгуначнікаў раззброіла 5 эшалонаў карнілаўскай «дзікай» дывізіі, якая праз Оршу накіроўвалася на барацьбу з рэв. Петраградам. У час. грамадз. вайны сфарміраваў у 1918 конны атрад, які перарос у дывізію. З 1919 камандзір у Чырв. Арміі коннага корпуса і створанай на яго базе Першай Коннай арміі. У Вял. Айч. вайну камандуючы групай армій рэзерву Галоўнакамандавання, галоўнакамандуючы войскамі Паўд.-Зах. і Паўн.-Каўказскага напрамкаў, камандуючы Зах. рэзервовым і Паўн.-Каўказскім франтамі, кавалерыяй Узбр. Сіл СССР. Канд. у чл. ЦК КПСС у 1934—39 і з 1952. Чл. ЦК КПСС у 1939—52. Чл. ВЦВК, ЦВК СССР. Дэп. Вярх. Савета СССР з 1937. Чл. Прэзідыума Вярх. Савета СССР з 1938. Адзін з арганізатараў масавых рэпрэсій 1930 — пач. 1950-х г. сярод ваенных.

т. 3, с. 313

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

КУЛІ́К Рыгор Іванавіч

(9.11.1890, хутар Дуднікава, цяпер Палтаўская вобл., Украіна — 24.8.1950),

савецкі военачальнік. Маршал Сав. Саюза (1940). Герой Сав. Саюза (1940). Скончыў Ваен. акадэмію імя Фрунзе (1932). У арміі з 1912, удзельнік 1-й сусв. і грамадз. войнаў. 3 мая 1937 нач. артыл. ўпраўлення РСЧА. З 1939 нам. наркома абароны СССР і нач. Гал. артыл. ўпраўлення. Вызначыўся ў сав.-фінл. вайну 1939—40. У пач.

Вял. Айч. вайны прадстаўнік Стаўкі Гал. камандавання на Зах. фронце, у раёне г. Беласток трапіў у акружэнне. Са жн. 1941 камандуючы 54-й арміяй на Ленінградскім, потым на Варонежскім і Сцяпным франтах. У сак. 1942 за пралікі ў камандаванні войскамі паніжаны ў званні да ген.-маёра. Пасля 1944 нам. начальніка Гал. ўпраўлення фарміравання і камплектавання войск РСЧА, нам. камандуючага войскамі Прыволжскай ваен. акругі. З 1946 у адстаўцы. 11.1.1947 арыштаваны па лжывым абвінавачанні ў «антысав. варожай дзейнасці». Расстраляны паводле прыгавору ваен. калегіі Вярх. суда СССР. У крас. 1956 рэабілітаваны. У 1957 пасмяротна адноўлены ў званні Маршала Сав. Саюза.

Літ.:

Г.И.Кулик: [Публикация автобиогр. военачальника от 1939 г.] // Военно-ист. журн. 1990. № 3;

Шумейко Ю. Кулик // Коммунист Вооруженных Сил. 1990. № 10;

Печенкин А. И ордена, и тюрьма: Роковая карьера маршала Кулика // Родина. 1996. № 6.

т. 9, с. 5

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БІШКЕ́К , горад, сталіца Кыргызстана. Размешчаны ў Чуйскай даліне каля падножжа Кіргізскага хр. 616 тыс. ж. (1993). Чыг. станцыя. Аэрапорт. Вядучая галіна прам-сці — машынабудаванне (с.-г. машыны, электрарухавікі, кантрольна-вымяральныя прылады, ЭВМ і інш.). Развіта лёгкая (абутковая, камвольна-суконная, трыкат., швейная), хім., хіміка-фармацэўтычная, дрэваапр., харчасмакавая прам-сць; вытв-сць буд. матэрыялаў. АН Кыргызстана. 8 ВНУ, у т. л. ун-т. 4 т-ры. 4 музеі.

Засн. ў 1825 ханамі Какандскага ханства, пабудавана крэпасць Пішпек. У 1860 і 1862 крэпасць занята рас. войскамі і разбурана, у 1864 на яе месцы заснавана рас. ваен. паселішча. З 1878 Пішпек — павятовы горад. З 1918 ён у складзе Туркестанскай АССР, з 1924 цэнтр Кара-Кіргізскай (з 1925 Кірг.) аўт. вобласці РСФСР. У 1926 перайменаваны ў г. Фрунзе, стаў сталіцай Кіргізскай АССР, у 1936 — Кірг. ССР. З 1991 сталіца Кыргызстана пад назвай Бішкек.

Паводле плана 1872 Бішкек забудаваны прамавугольнай сеткай вуліц з невял. кварталамі пераважна глінабітных і сырцова-саманных дамоў. Планы рэканструкцыі (1939, 1948—58, 1971) развіваюць гіст. планіроўку, ствараюцца новыя раёны, паркавыя зоны. Сярод значных арх. збудаванняў: т-р оперы і балета (1955, арх. А.Лабурэнка), б-ка імя М.Г.Чарнышэўскага (1962, арх. В.Нусаў), музей выяўл. мастацтва (1974, арх. Ш.Джэкшанбаеў і інш.), цырк (1976, арх. Л.Сегал і інш.). Манумент Дружбы (1974, скульпт. Т.Садыкаў, З.Хабібулін, С.Бакшэеў, арх. А.Няжурын), манумент герою эпасу «Манас» (1981, скульпт. Садыкаў, арх. А.Пячонкін).

т. 3, с. 165

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

КЫРГЫЗСТА́Н, Кыргызская Рэспубліка (Кыргыз Рэспублікасынын),

дзяржава на ПнУ Сярэдняй Азіі. Мяжуе на Пн з Казахстанам, на 3 з Узбекістанам, на Пд з Таджыкістанам, на ПдУ і У з Кітаем. Падзяляецца на 6 абласцей. Пл. 198,5 тыс. км². Нас. 4,6 млн. чал. (1997). Сталіца — г. Бішкек. Дзярж. мова — кіргізская, мова міжнац. зносін — руская. Нац. свята — Дзень незалежнасці (31 жніўня).

Дзяржаўны лад. К. — дэмакр. рэспубліка. Дзейнічае канстытуцыя 1993, мадыфікаваная ў 1994. Кіраўнік дзяржавы — прэзідэнт, які выбіраецца насельніцтвам на 5 гадоў. Вышэйшы прадстаўнічы і заканад. орган — аднапалатны парламент, 105 дэпутатаў якога выбірае насельніцтва тэрмінам на 5 гадоў. Выканаўчая ўлада належыць ураду, прэм’ер-міністра якога назначае прэзідэнт. Судовую сістэму краіны ўзначальвае Вярх. суд. Ніжэйшыя суд. звёны — абл. і раённыя суды. Суддзі выбіраюцца тэрмінам на 5 гадоў.

Прырода. К. — адна з высакагорных краін свету. Размешчана ў межах Паміра-Алая на ПдЗ і Цянь-Шаня на ПнУ. Характарызуецца вышынямі больш за 500 м, каля 72 яе плошчы ляжыць на выш. ад 1000 да 3000 м, 73 — ад 3000 да 4000 м. Хрыбты распасціраюцца ад горнага вузла з пікамі Перамогі (найвыш. пункт краіны, 7439 м) і Хан-Тэнгры (6995 м) трыма буйнымі дугамі. Паўн. дугу складаюць хрыбты Кюнгёй-Ала-Тоо, Кіргізскі, Таласкі Алатау, Чаткальскі; сярэднюю — хрыбты ТэрскейАла-Тоо, Молда-Тоо, Суусамыр-’Гоо, якія на 3 прылягаюць да Ферганскага хр.; паўд. — хрыбты Ат-Башы, Какшаал-Тоо. На ПдЗ — хрыбты Алайскі, Туркестанскі, Заалайскі. Горныя хрыбты чаргуюцца з далінамі і катлавінамі, найб. з іх Чуйская, Ісык-Кульская, Талаская, Нарынская, Алайская, частка Ферганскай. Тэр. К. характарызуецца высокай сейсмічнасцю. Карысныя выкапні: ртуць (Хайдарканскае, Чаўвайскае радовішчы), сурма (Кадамджайскае, Тэрэк-Сайскае), свінцова-цынкавыя і жал. руды, нефелінавыя сіяніты, малібдэн, вальфрам, кобальт, волава, мыш’як, золата, медзь. Ёсць радовішчы каменнага і бурага вугалю, нафты і газу, солі, серы, барытаў. Вял. запасы буд. матэрыялаў (гліны, вапнякі, мармур, граніт). Каштоўныя і вырабныя камяні. Крыніцы мінер. вод. Клімат кантынентальны. Сярэдняя т-ра студз. ў Ферганскай даліне (Джалал-Абад) -1,5 °C, у паўн. далінах -5,3 °C, у высакагорных далінах -17,5 °C, ліп. адпаведна 25,7 °C, 22,9 °C, 9,2 °C. Ападкаў за год 100—200 мм на ўнутр. схілах гор, 400—500 мм у ніжніх зонах зах. і паўн. схілаў, 800—1000 мм на сярэдніх вышынях. На выш. больш за 5000 м клімат арктычны, летнія т-ры ніжэй 0 °C. Снегавая лінія на выш. 3500—4600 м. Пашыраны ледавікі, найб. з іх Паўд. Іныльчэк (даўж. 59,5 км), Паўн. Іныльчэк (38,2 км), Каінды (29 км). Агульная пл. зледзянення 6578 км². Гал. рэкі: Нарын, Чу, Талас, Кызыл-Суу, Сары-Джаз, Чаткал, іх жыўленне пераважна ледавіковае і снегавое. Каля 3 тыс. азёр; буйныя — Ісык-Куль (салёнае), Сонг-Кёль (прэснае), Чатыр-Кёль (саленаватае). Глебы пераважна горныя, у перадгор’ях да выш. 1200 м шэразёмы, у міжгорных упадзінах і на горных схілах да выш. 3000 м светла- і цёмна-каштанавыя, вышэй — горналугавыя; у Ісык-Кульскай катлавіне горныя чарназёмы, высока ў гарах высакагорна-пустынныя глебы. У перадгор’ях палыновыя, злакавыя і палынова-злакавыя стэпы, вышэй у гарах разнатраўна-злакавыя лугі. Вышэй зоны лугоў пачынаецца зона лясоў з грэцкага арэху, клёну, елкі, піхты, потым — высакагорныя лугі. У далінах і катлавінах Унутр. Цянь-Шаня камяністыя пустыні, сухія стэпы і паўпустыні. Жывёльны свет багаты і разнастайны: каля 80 відаў млекакормячых, 336 відаў птушак, каля 35 відаў паўзуноў і земнаводных, больш за 30 відаў рыб. Запаведнікі: Ісык-Кульскі, Сары-Чэлекскі, Беш-Аральскі, Сонг-Кёльскі, Нарынскі. Нац. парк Ала-Арча.

Насельніцтва. Большасць насельніцтва — кіргізы (60,8%). Жывуць рускія (15,3%), узбекі (14,3%), украінцы (1,5%), немцы, татары, казахі, карэйцы, уйгуры, таджыкі, дунгане і інш. Пануючая рэлігія — іслам суніцкага толку, ёсць хрысціяне (праваслаўныя). Сярэдняя шчыльн. 23 чал. на 1 км². Найб. шчыльна заселены даліны і міжгорныя катлавіны. У гарадах жыве 34% насельніцтва. Найб. гарады (тыс. ж., 1996): Бішкек — 595,3, Ош — 239, Джалал-Абад — 80, Такмак — 72, Балыкчы — 65, Кара-Балта — 55. У эканоміцы краіны занята (1996) 1650 тыс. чал., у т.л. ў сельскай і лясной гаспадарцы 49%, у прам-сці і буд-ве 16%.

Гісторыя. Людзі на тэр. К. пасяліліся больш за 300 тыс. гадоў назад. У далінах рэк Он-Арча (Цэнтр. Цянь-Шань) і Хаджа-Бакіргансай (бас. р. Сырдар’я) знойдзены прылады працы эпохі ніжняга палеаліту, у далінах рэк Ісфара, Капчыгай і Ахна — сярэдняга палеаліту (мусцьерская культура). У Чуйскай даліне, на берагах воз. Ісык-Куль і ў Цэнтр. Цянь-Шані выяўлены рэшткі неалітычных стаянак, з іх найб. вядомая пячора Ак-Чункур у даліне р. Сары-Джаз. Акрамя прылад працы і гліняных пасудзін тут захаваліся наскальныя выявы людзей і жывёл (3—4-е тыс. да н.э.). Да 5—3-га тыс. да н.э. адносіцца ўзнікненне жывёлагадоўлі і земляробства. У канцы 3 — пач. 2-га тыс. да н.э. тут пашырыліся медныя, потым бронзавыя прылады працы. У сярэдзіне 2 — пач. 1-га тыс. на Пд К. жылі земляробчыя (чусцкая культура), а на Пн пастухоўска-земляробчыя (адронаўская культура) плямёны. З пашырэннем жал. прылад працы (6—7 ст. да н.э.) склаліся 2 формы гаспадаркі — качавая жывёлагадоўля і земляробства. Паўн. раёны К. ўваходзілі ў саюзы качавых плямён: сакскі (7—3 ст. да н.э.) і усуньскі (2 ст. да н.э. — 1 ст. н.э.), паўднёвыя — у дзяржаву Паркан (2—1 ст. да н.э.) і Кушанскую дзяржаву (1—4 ст. н.э.). У 6—7 ст. тэр. К. ўваходзіла у склад Зах-Цюркскага каганата (гл. Цюркскі каганат), сталіца якога (г. Суяб) знаходзілася ў Чуйскай даліне. У пач. 8 ст. тут усталявалася ўлада плямён цюргешаў. У сярэдзіне 8 ст. з зах. Алтая на Цянь-Шань перасяліліся карлукі, якія стварылі Карлукскі каганат. Яго насельніцтва трымалася шаманізму, зараастрызму і хрысціянства, з 8 ст. пачалося пашырэнне ісламу. З сярэдзіны 10 да сярэдзіны 12 ст. К. з’яўляўся асн. удзелам Караханідаў дзяржавы. Толькі ў Чуйскай даліне было больш за 10 гарадоў — цэнтраў рамяства і гандлю, значнага развіцця дасягнула архітэктура (маўзалей ва Узгене, мінарэт Буран і інш.). У сярэдзіне 12 ст. большая частка К. заваявана кіданямі. У пач. 13 ст. сюды ўварваліся манголы, большая частка тэр. К. ўвайшла ў Джагатайскі (Чагатайскі) улус. У выніку манг. нашэсця былі зруйнаваны і разбураны гарады, спустошаны земляробчыя аазісы. Пануючай галіной гаспадаркі стала экстэнсіўная качавая і паўкачавая жывёлагадоўля. У 13—15 ст. з вярхоўяў р. Об на тэр. К. перасяліліся кімакска-кірг. плямёны, што сталі ядром аб’яднання разнастайных цюркскіх этнасаў у адзіную кірг. народнасць. Да канца 15 ст. склалася самаст. кірг. ханства. У 16—17 ст. яно вяло барацьбу за незалежнасць з Айрацкім ханствам, у канцы 17 ст. было ім заваявана. Пасля разгрому Айрацкага ханства маньчжурамі ў 1758—59 К. увайшоў у склад Цынскай імперыі, але яе ўлада была намінальнай. У 1830—40-я г. К. заваяваны Какандскім ханствам. Какандцы пабудавалі шэраг крэпасцей, на месцы іх выраслі гарады Пішпек (Бішкек), Такмак і інш. Грамадска-эканам. лад кіргізаў меў патрыярхальна-феад. характар, плямёнамі кіравала феад. знаць — манапы і баі. У 1860-я г. паўночны, а пасля ліквідацыі ў 1876 Какандскага ханства і паўд. К. увайшоў у склад Расійскай імперыі. У 1867—1917 у Туркестанскім ген.-губернатарстве, тэр. К. была падзелена паміж Сямірэчанскай, Сырдар’інскай, Ферганскай і Самаркандскай абласцямі. Спрыяльныя кліматычныя ўмовы прыцягвалі сюды і рус. сялян-перасяленцаў, колькасць якіх асабліва павялічылася ў час Сталыпінскай аграрнай рэформы. У выніку ў К. склаўся значны асяродак рускамоўнага насельніцтва. Пад яго ўплывам пачаўся пераход кіргізаў да аселасці. З’явіліся першыя прамысл. прадпрыемствы, у т.л. па здабычы вугалю ў Кызыл-Кіі і Сулюкце, нафты ў Майлі-Саі. Летам 1916 большая частка тэр. К. была ахоплена Сярэднеазіяцкім паўстаннем 1916.

Пасля Лют. рэвалюцыі 1917 ў Расіі ў К. створаны Саветы рабочых і сял. дэпутатаў, узніклі першыя нац. аб’яднанні. 1.1.1918 сав. ўлада ўсталявана ў Пішпеку, а ў маі—чэрв. 1918 — на ўсёй тэр. К. З крас. 1918 К. у складзе Туркестанскай аўт. сав. сацыяліст. рэспублікі. У 1921 праведзена зямельна-водная рэформа на Пн, а ў 1927 і на Пд К. 2.10.1920 адбылася Джэтысайская мусульм. парт. канферэнцыя, з якой пачаўся ўдзел кірг. насельніцтва ў сацыяліст. будаўніцтве. 14.10.1924 створана Кара-Кірг. (з 25.5.1925 Кірг.) аўт. вобласць, якая 1.2.1926 ператворана ў Кірг. аўт. сав. сацыяліст. рэспубліку. 5.12.1936 абвешчана Кірг. Сав. Сацыяліст. Рэспубліка (КССР), 23.3.1937 прынята канстытуцыя К., а 23.4.1937 створана камуніст. партыя (бальшавікоў) К., пазней — Камуніст. партыя Κ. (КПК). У час існавання КССР (1936—91) адбыўся пераход кіргізаў да аселасці, была ліквідавана непісьменнасць, сфарміравана нац. інтэлігенцыя. У пач. перабудовы 1-м сакратаром ЦК КПК выбраны А.Масаліеў (у крас.—снеж. 1990 Старшыня Вярх. Савета КССР) і прыняты закон аб дзярж. статусе кірг. мовы. Да 1990 узніклі апазіц. арг-цыі, найбуйнейшая з іх «Ашар». Яе дзеянні ў Ошскай вобл. прывялі да міжнац. сутыкненняў з узбекамі, у выніку якіх загінулі сотні людзей. Было ўведзена надзвычайнае становішча (скасавана ў вер. 1995). У 1990 Вярх. Савет выбраў першым прэзідэнтам А.Акаева. У снеж. 1990 КССР перайменавана ў Рэспубліку К. (з 1993 Кыргызская Рэспубліка). У жн. 1991 забаронена КПК (адноўлена ў сярэдзіне 1992). 31.8.1991 абвешчана незалежнасць К., 12.10.1991 на першых усенар. выбарах прэзідэнтам выбраны Акаеў (перавыбраны ў 1995). 13.12.1991 К. далучыўся да СНД. 5.5.1993 прынята канстытуцыя, якой К. абвешчаны парламенцкай рэспублікай. Паводле вынікаў рэферэндуму (кастр. 1994) створаны двухпалатны парламент (Жагорку кенеш), выбары ў які адбыліся ў лют. 1995. На рэферэндуме ў лют. 1996 большасць насельніцтва выказалася за пашырэнне паўнамоцтваў прэзідэнта, наданне рус. мове роўнага статуса з кірг., што зменшыла міграцыю рускамоўнага насельніцтва з К. (са 100 тыс. у 1994 да 20 тыс. у 1996). У сак. 1996 сумесна з Беларуссю, Расіяй і Казахстанам К. заключыў дагавор аб мытным саюзе. К. — член ААН (з 1992), Арг-цыі па бяспецы і супрацоўніцтве ў Еўропе, арг-цыі «Ісламская канферэнцыя», Сусв. гандл. арг-цыі (з 1998). Дыпламат. адносіны з Рэспублікай Беларусь устаноўлены 21.1.1993.

Палітычныя партыі і рухі. Грамадз. рух «Адзілет», Агр. партыя К., Партыя нац. адраджэння «Асаба», Сац.-паліт. рух «Ашар», Партыя «Ата-Мекен», Дэмакр. партыя К., Кірг. камуніст. партыя, Аб’яднаная партыя К., Сацыял-дэмакр. партыя К. і інш.

Гаспадарка. К. — аграрна-індустр. краіна. Валавы ўнутр. прадукт (ВУП) у 1996 склаў 5,4 млрд. дол. ЗША (1140 дол. на душу насельніцтва). На долю дзярж. прадпрыемстваў і арг-цый прыпадала 24%, на долю прыватнага сектара — 72% занятых. Сельская гаспадарка — аснова эканомікі краіны, яе доля ў ВУП складае 43%. С.-г. ўгоддзі займаюць 6,8 млн. га, у т.л. ворныя землі 1,3 млн. га, сенажаці і пашы 5,5 млн. га. Пл. арашальных угоддзяў 1 млн. га. Гал. галіна сельскай гаспадаркі — жывёлагадоўля, якая дае 65% таварнай с.-г. прадукцыі. Вылучаецца танкарунная авечкагадоўля. Пагалоўе (тыс. галоў, 1996): авечак і коз — 3716, буйн. раг. жывёлы — 848, коней — 314, свіней — 88, птушкі — 2122. Вытв-сць мяса (у забойнай вазе) 180,2 тыс. т, малака 882 тыс. т, яец 159,3 млн. штук. Настрыг воўны 12,2 тыс. т. Развіта шаўкаводства (на Пд), пчалярства, рыбалоўства (на воз. Ісык-Куль). Земляробства пераважна ў далінах. Пасяўная пл. (тыс. га, 1996) 1193,6, у т.л. пад збожжавымі культурамі 616,2, тэхн. — 126, кармавымі — 363,9, бульбай і агароднінна-бахчавымі — 87,5. Збор (тыс. т) пшаніцы —964. ячменю — 166, кукурузы — 182, рысу — 9, цукр. буракоў — 189,8, бавоўны — 73,1, тытуню — 17,9, бульбы — 662,4 агародніны і бахчавых — 368,5. Сеюць эфіраалейныя культуры, лек. мак. Садоўніцтва, вінаградарства і субтрапічнае пладаводства (персікі, гранаты, хурма). Насенняводства (цукр. буракі, люцэрна). На долю прамысловасці прыпадае каля 13% ВУП. Вядучая галіна — машынабудаванне (27% прамысл. прадукцыі). Вытв-сць с.-г. машын, металарэзных станкоў, электрарухавікоў, фіз. прылад, ЭВМ (Бішкек), электралямпаў (Майлуу-Суу), аўтаагрэгатаў (Джалал-Абад), электратэхнікі (Каракол), помпаў (Ош). Суднабудаванне і суднарамонт у г. Балыкчы. Здабыча і абагачэнне ртутных, сурмяных і свінцова-цынкавых руд, вытв-сць сурмы (Карамджай) і ртуці (Хайдаркан). Паліўнаэнергет. комплекс уключае здабычу каменнага і бурага вугалю (Кызыл-Кія, Таш-Кумыр, Сулюкта, Кок-Янгак), нафты і прыроднага газу (Майлуу-Суу). У 1996 здабыта 432 тыс. т вугалю, 84 тыс. т нафты, 25,6 млн. м³ прыроднага газу. Нафтаперапрацоўчы з-д у г. Джалал-Абад. Вытв-сць электраэнергіі пераважна на ГЭС (Курпсайская, Тактагульская, Учкурганская, Таш-Кумырская) і буйных ЦЭС (Бішкек, Ош). У 1996 выпрацавана 13,7 млрд. кВт гадз электраэнергіі. З галін лёгкай прам-сці вылучаецца першасная апрацоўка бавоўны і воўны (Ош, Такмак, Джалал-Абад, Кара-Суу). Развіты баваўняная, шаўковая (Ош), камвольна-суконная (Бішкек), гарбарна-абугковая (Бішкек, Ош, Каракол, Джалал-Абад), валюшна лямцавая (Такмак), трыкат. і швейная прам-сць. Вытв-сць дываноў (Кара-Балта, Узген). З галін харч. прам-сці развіты мяса-малочная (Бішкек, Ош, Балыкчы), цукр. (6 з-даў у Чуйскай даліне), кансервавая, алейнаэкстракцыйная, тытунёвая, кандытарская. Вытв-сць буд. матэрыялаў (цэмент, цэгла, шкло, жалезабетонныя вырабы і канструкцыі, вырабы з мармуру і граніту). Хім. і хіміка-фармацэўтычная прам-сць у Бішкеку. Дрэваапр. прам-сць, у т.л. мэблевая, у гарадах Бішкек, Ош, Джалал-Абад. Нар. маст. промыслы (Ош). Асн. від транспарту — аўтамабільны. Даўж. аўтадарог 19,3 тыс. км, у т.л. з цвёрдым пакрыццём 17,3 тыс. км. Гал. аўтадарогі: Бішкек—Нарын—Кёк-Айгыр, Бішкек—Алматы, Бішкек—Ош, кальцавая дарога вакол воз. Ісык-Куль. Даўж. чыгункі 371 км. Суднаходства па воз. Ісык-Куль. 2 аэрапорты. Праз тэр. К. праходзіць газаправод Бухара—Ташкент—Бішкек—Алматы, дзейнічае газаправод Майлуу-Суу—Джалал-Абад—Ош. Ісык-Кульская курортная зона (Чалпон-Ата, Джэргалан, Ак-Суу, Джэты-Агуз, Тамга), курорты Джалал-Абад, Ісык-Ата, Кызыл-Булак. Экспарт (580 млн. дол. ЗША, 1996) канцэнтратаў каляровых металаў, ртуці, сурмы, прадукцыі сельскай гаспадаркі, машынабудавання і лёгкай прам-сці. Імпарт (680 млн. дол. ЗША, 1996) машын і абсталявання, харч. прадуктаў. На краіны СНД прыпадае каля 60% гандл. сувязей. Асн. гандл. партнёры: Расія, Узбекістан, Казахстан, Кітай, ЗША, Афганістан. Знешнегандлёвы абарот К. з Рэспублікай Беларусь у 1997 склаў 17,5 млн. дол. ЗША. Грашовая адзінка — сом.

Узброеныя сілы. Складаюцца з рэгулярных узбр. сіл, унутр. войск і нац. гвардыі. Агульная колькасць (1996) каля 14 тыс. чал. Вярх. галоўнакамандуючы — прэзідэнт. Камплектаванне — па прызыве. У рэгулярных узбр. сілах 1 дывізія, 9 тыс. чал. асабовага складу. Ва ўнутр. войсках 3,5 тыс. чал. У нац. гвардыі 1 тыс. чал. На ўзбраенні розная баявая тэхніка і стралк. зброя.

Ахова здароўя. Сярэдняя працягласць жыцця мужчын 59,3, жанчын 68,9 года. Смяротнасць — 9 на 1 тыс. чал. Забеспячэнне бальнічнымі ложкамі — 1 на 95 чал., урачамі — 1 на 319 чал. Узровень нараджальнасці — 26 на 1 тыс. чал. Натуральны прырост 1,7%. Дзіцячая смяротнасць — 77 на 1 тыс. нованароджаных (1997).

Друк, радыё, тэлебачанне. Перыядычныя выданні К. выходзяць на кірг., рус., дунганскай і англ. мовах. У 1990-я г. выдаецца каля 140 газет і часопісаў, з іх каля 80 на кірг. мове. Найб. тыраж і папулярнасць маюць: штодзённыя грамадска-паліт. газеты «Эркін Тоо» («Вольныя горы», з 1924), «Асаба» («Сцяг»), «Кыргыз Туусу» («Сцяг Кіргізіі», з 1924), літ.-маст. газ. «Кыргыз маданіяты» («Кіргізская культура»), на кірг. і рус. мовах — «Республика», на рус. мове — «Слово Кыргызстана», «Вечерний Бишкек», «Утро Бишкека», грамадска-паліт. незалежная — «Дело — номер», на англ. мове — «The Chronicle of Kyrgyzstan» («Хроніка Кыргызстана») і інш. Працуе Кіргізскае тэлегр. агенцтва (Кыргызкабар, з 1936). Радыёвяшчанне з 1931 (2 праграмы, на кірг., рус., ням., дунганскай мовах). Рэтрансліруюцца таксама перадачы з Масквы, Алматы, Ташкента. Тэлебачанне з 1956 (на кірг. і рус. мовах).

Асвета. Сістэма адукацыі К. ўключае дашкольныя ўстановы, агульнаадук. школу, прафес.-тэхн., сярэднія спец. і вышэйшыя навуч. ўстановы. Агульнаадук. школа ўключае асн. (1—9 кл.) і сярэднюю (10—11 кл.) школы. Прафес.-тэхн. адукацыю даюць прафес. вучылішчы, сярэднюю спецыяльную — тэхнікумы. У сістэме вышэйшай адукацыі тэрмін навучання 4—6 гадоў (1996). Пасля 4 гадоў навучання выпускнікі атрымліваюць дыплом бакалаўра без права паступлення ў аспірантуру, пасля 5 гадоў навучання — дыплом з правам паступлення, пасля 6 — дыплом магістра. Буйнейшыя ВНУ: Кыргызскі дзярж. нац. ун-т (з 1951, больш за 13 тыс. студэнтаў) і Кыргызскі тэхн. ун-т (каля 14 тыс. студэнтаў) у Бішкеку. Вядучы навук. цэнтр, які ажыццяўляе і каардынуе асн. аб’ём навук. даследаванняў — Нац. АН Кыргызскай Рэспублікі (з 1954). Н.-д. работу вядуць таксама ВНУ і галіновыя н.-д. ўстановы. У Бішкеку буйнейшая Нац. б-ка Кыргызскай Рэспублікі, Дзярж. гіст. музей і Нац. музей выяўл. мастацтваў імя Г.Айтыева.

Літаратура К. ўзнікла на аснове традыцый вуснай нар. творчасці. Жанры кірг. фальклору разнастайныя: пастухоўскія, працоўныя, абрадавыя, лірычныя песні, галашэнні-кашокі, казкі, сказы, легенды, паданні і інш. Найб. значны фальклорны твор — гераічны эпас «Манас». Вядомы таксама і т.зв. малыя эпасы. Папулярызацыі фальклору садзейнічалі акыны Тактагул Сатылганаў, Тагалок Малдо, казачнік-манасчы С.Каралаеў. Запісы фалькл. твораў упершыню зрабіў у 1856 каз. вучоны Ч.Валіханаў. Пісьмовая л-ра К. зарадзілася ў 1920-я г. (паэт А.Такамбаеў, празаік К.Баялінаў). Найб. плённа ў гады станаўлення нац. л-ры развівалася паэзія (Такамбаеў, К.Малікаў, Т.Сыдыкбекаў, Дж.Баканбаеў, Дж.Турусбекаў, М.Элебаеў і інш.). У 1930—40-я г. ўзніклі літ. жанры: паэма (Малікаў, У.Абдукаімаў), драма (Турусбекаў, К.Джантошаў, Баканбаеў), раман (Джантошаў, Сыдыкбекаў) і інш. Паэзія вызначалася навізной вобразаў, грамадз. пафасам, публіцыстычнасцю, проза — маштабнасцю, пераканаўчасцю характараў. Патрыятычным гучаннем прасякнута паэзія Вял. Айч. вайны (Элебаеў, Т.Уметаліеў, Такамбаеў). Вядучае месца ў л-ры К. займае проза: раманы «Кен-Су» (кн. 1—2, 1937—38), «Тэмір» (1939—40), «Людзі нашых дзён» (1948, Дзярж. прэмія СССР 1949), трылогія «Жанчыны» (кн. 1—2, 1962—66) Сыдыкбекава, «Каныбек» (кн. 1—3, 1939—48), «Чабан нябесных гор» (1963) Джантошава, «Шлях да шчасця» (кн. 1—2, 1957—62), «Голас нашчадкаў» (1969), «Стальное пяро» (1981) Ш.Бейшэналіева, «Майдан» (ч. 1—2, 1961—66) Абдукаімава і інш. У пасляваен. час развіваецца проза т.зв. малых жанраў, якой уласцівы вастрыня маральна-псіхал. калізій, сучасная інтэрпрэтацыя фалькл. матываў: аповесці Ч.Айтматава, творчасць якога паўплывала на развіццё кірг. прозы ў цэлым, апавяданні (Абдукаімаў, Т.Абдумамунаў, М.Байджыеў), нарысы (Абдумамунаў). Надзённасцю тэматыкі і праблематыкі, складанасцю канфліктаў вылучаецца драматургія (п’есы Малікава, Байджыева, Абдумамунава і інш.). Сучасная л-ра К. тэматычна і жанрава разнастайная, адметная ўвядзеннем новых форм і вобразаў, прадстаўлена пісьменнікамі розных пакаленняў (М.Абылкасымава, Айтматаў, Байджыеў, Бейшэналіеў, М.Джангазіеў, С.Джусуеў, С.Эраліеў і інш). У 1934 засн. Саюз пісьменнікаў К.

Творы бел. пісьменнікаў на кірг. мове з’явіліся ў 1950-я г. Асобнымі выданнямі выйшлі «Вершы» Я.Купалы (1954, 2-е выд. 1982), «Апавяданні» З.Бядулі (1958), аповесць «Міколка-паравоз» М.Лынькова (1960), зб. вершаў і паэм «А дні ідуць» П.Броўкі (1966). Актывізацыя дзейнасці бел. перакладчыкаў прыпадае на 1970—80-я г. Творы Айтматава, Б.Абакірава, Джусуева, Н.Джундубаевай, А.Кыдырава, Уметаліева, Такамбаева і інш. перакладалі Р.Барадулін, В.Вольскі, В.Іпатава, С. Законнікаў, С.Міхальчук, М.Стральцоў, У.Шахавец, Я.Янішчыц і інш. Асобнымі выданнямі выйшлі аповесці і раман «Буранны паўстанак: I вякуе дзень даўжэй за век» Айтматава (1987), «Кіргізскія народныя казкі» (1988).

Архітэктура. Найб. раннія ўмацаваныя паселішчы з глінабітнымі і сырцовымі пабудовамі выяўлены на Пд К. (Шурабашат, 4—1 ст. да н.э.). У 5—10 ст. будавалі крэпасці, замкі феадалаў, гарады (Ош, Узген), гарадзішчы (Ак-Бешым, Бурана, Баласагун) з цытадэллю і гар. ядром — шахрыстанам і ўмацаваным прыгарадам рамеснікаў — рабадам. На Цянь-Шані захаваліся рэшткі гарадоў-ставак цюркскіх ханаў (гарадзішчы Кашой-Курган, Шырдакбек), якія былі абнесены пахсавымі сценамі (выш. да 12 м) з вежамі, а таксама руіны ўмацаванага караван-сарая Чалдывар на р. Манакельды з т.зв. гафрыраванымі сценамі. У 10—12 ст. (дзяржава Караханідаў) узводзілі манум. культавыя пабудовы — мячэці, мінарэты, маўзалеі (цэнтрычны маўзалей Шах-Фазіль у Ошскай вобл., 11—2-я пал. 12 ст.; група з 3 маўзалеяў ва Узгене, 11—12 ст.). На гарадзішчы Бурана захаваўся мінарэт — «вежа Бурана» (пач. 11 ст.; выш. 21,5 м). У выніку манг.-тат. заваявання (1-я чвэрць 13 ст.) гарады заняпалі. Насельніцтва стала качавым, асн. тыпам іх жылля была разборная круглая юрта, накрытая лямцам. З манум. будынкаў узводзілі пераважна маўзалеі (партальна-купальны маўзалей Манаса, 1334) і караван-сараі (Таш-Рабат на р. Каракаюм, 1-я пал. 15 ст.). З сярэдзіны 19 ст. развіваюцца гарады Бішкек, Каракол (Пржавальск), Такмак і інш. з прамавугольнай планіроўкай, дробнымі кварталамі, забудаванымі 1-павярховымі глінабітнымі або сырцовымі дамамі. Пабудовы 1920—30-х г. у духу канструктывізму, з рысамі класіцызму (будынак мед. ін-та ў Бішкеку). У арх. дэкоры выкарыстоўваецца нац. арнамент (Летні т-р у Бішкеку, 1940, арх. Г.А.Градаў). У пабудовах 2-й пал. 20 ст. выкарыстоўваюцца зборны жалезабетон і шкло (будынкі АН у Бішкеку, 1960-я г., арх. Ю.Бялінскі, А.Бачароў). Вядзецца курортнае буд-ва на воз. Ісык-Куль. У 1960—80-я г. створаны новыя генпланы гарадоў. Архітэктура адметная выразнасцю сучасных форм і канструкцый: Кырг. т-р оперы і балета (1955, арх. А.Лабурэнка, з удзелам П.П.Іванова), будынкі музея выяўл. мастацтва (1974, арх. Ш.Джэкшанбаеў), цырка (1976, арх. Л.Сегал). У Бішкеку пастаўлены помнік Тактагулу Сатылганаву (1974). У 1941 засн. Саюз архітэктараў К.

Выяўленчае і дэкаратыўна-прыкладное мастацтва. На тэр. К. захаваліся наскальныя размалёўкі, ляпная кераміка з геам. ўзорамі эпох неаліту і бронзы. Да 4—1 ст. да н.э. адносяцца ўпрыгожанні з золата і бронзы, размаляваная кераміка, літыя з бронзы фігуркі жывёл, посуд. Да манг.-тат. нашэсця паралельна развівалася мастацтва аселага (кераміка з ляпным ці ўціснутым геам. узорам, гліняныя і тэракотавыя стылізаваныя фігуркі людзей і жывёл, асуарыі — урны для захавання касцей, фрагменты жывапісу, скульптуры) і качавога (накладкі на конскую збрую з металу, спражкі, падвескі-медальёны з арнаментам, выявамі жывёл) насельніцтва. У будыйскіх храмах 5—10 ст. статуі багоў аздаблялі барэльефамі і размалёўкамі (гарадзішча Ак-Бешым у Чуйскай даліне). Мячэці, маўзалеі 10—12 ст. дэкарыраваны ўзорыстай муроўкай з цэглы, разьбой па ганчы і тэракоце (геам. і расл. ўзоры, надпісы). У дэкар.-прыкладным мастацтве пераважала ткацтва дываноў (лямцавыя дываны «шырдакі» з мазаічнымі, аплікацыйнымі ўваленымі ўзорамі; ворсавыя дываны; падвесныя паліцы для юртаў). Вышыўкай аздаблялі насценныя пано з аксаміту ці сукна (туш-«кійізы»), сумкі для посуду, адзенне, плялі ўзорыстыя цыноўкі з травы чый. З серабра рабілі ювелірныя ўпрыгожанні, якія аздаблялі гравіраваным узорам, насечкамі, чарненнем і інш. Для нар. мастацтва характэрны кантрастнасць колеру (найб. пашыранае спалучэнне чырвонага з сінім), ураўнаважанасць кампазіцыі, рытмічнасць. Ва ўзорах пераважалі круглаватыя формы і матыў «барановы рог». У 20 ст. зараджаюцца жывапіс, графіка, скульптура. У станаўленні прафес. выяўл. мастацтва значная роля належыць С.Чуйкову, а таксама жывапісцам В.Абразцову, Г.Айтыеву, С.Акылбекаву, І.Гальчанку, А.Ігнацьеву, скульпт. В.Мануілавай, графікам Л.Ільіной, А.Міхалёву, А.Згібневу. У Вял. Айч. вайну створаны работы ў гонар герояў вайны (помнік І.Панфілаву ў Бішкеку, 1942, скульпт. A. i В.Мануілавы). З 1950-х г. развіваюцца партрэт (Айтыеў, А.Усубаліеў), пейзаж, павялічылася цікавасць да тэматычнай карціны (Л.Дэймант). Сярод мастакоў 1950—60-х г. жывапісцы Усубаліеў, Дж.Кажахметаў, К.Керымбекаў, Дж.Джумабаеў, А.Асмонаў, графік М.Амаркулаў. Развіваюцца скульптура (Т.Садыкаў, А.Мухугдзінаў, манум.-дэкар. мастацтва (рэльефы на мемар. музеі М.В.Фрунзе ў Бішкеку, 1967, мастакі А.Варонін, А.Каменскі, С.Бакашоў). Сярод тэатр. мастакоў А.Арэф’еў, А.Малдахматаў і інш. У 1970—80-я г. створаны работы высокага грамадз. гучання (ансамбль «Манас» у Бішкеку, 1981, скульпт. Садыкаў, арх. А.Пячонкін). Багатыя традыцыі нар. мастацтва працягваюцца ў дыванаткацтве, вышыўцы, вырабах са скуры, у тэкст. і керамічнай вытв-сці. Развіваецца прафес. дэкар.-прыкладное мастацтва (Дж. Уметаў). Мастацтва 1980—90-х г. адметнае пашырэннем тэматычнага кругагляду, імкненнем абнавіць маст.-пластычныя вырашэнні, пошукамі новых сродкаў выразнасці (М.Акынбекаў, Бакашоў, М.Бекджанаў, Т.Касымаў). У 1958 створаны Саюз мастакоў К.

Музыка К. імправізацыйная, у ёй важная роля належыць варыянтна-варыяцыйным прынцыпам развіцця. Фарміравалася ў рэчышчах нар. і нар.-прафес. вусных традыцый. Ладавая аснова — дыятанічныя шасці-, сямі- і больш ступенныя гукарады; характэрна ладавая пераменнасць. Традыц. нар. песні (абрадавыя, працоўныя, лірычныя, дзявочыя, жаночыя, дзіцячыя і інш.) аднагалосыя; інстр. музыка 2- і 3-галосая, асн. жанр — кю (вял. п’еса праграмнага зместу). Сярод нар. муз. інструментаў: камуз (шчыпковы), кыяк (смычковы), чоар (духавы), доал (ударны). Сярод пар. музыкантаў (акынаў, манасчы, ырчы, куудулаў, камузчы, кыякчы, чоарчу, сурнайчы) Тактагул Сатылганаў, Калык Акіеў, Алымкул Усенбаеў, Сагымбай Аразбакаў, Саякбай Каралаеў, Атай Агамбаеў, Муса Баетаў, Куйручук, Ш.Цермечыкаў, Ніязалы, Жалбун, Мураталы Курэнкееў і інш. У 1920—30-я г. створаны драм. п’есы, насычаныя нар. песнямі, муз. драмы. Першыя кірг. оперы — «Месяцавая прыгажуня» У.Уласава, А.Малдыбаева і У.Ферэ (1939) і «Тактагул» А.Вепрыка (1940), балеты — «Анар» (1940), «Арэлі» Уласава і Ферэ, «Чалпон» М.Раўхвергера (абодва 1944). Пазней створаны балет-араторыя «Мацярынскае поле» К.Малдабасанава (паст. 1975), дзіцячыя балеты, муз. камедыі, творы сімф. і кантатна-аратарыяльнага жанраў і інш. У стварэнні нац. опернага і балетнага рэпертуару ўдзельнічалі Уласаў, Ферэ, Малдыбаеў, Раўхвергер, М.Абдраеў, Малдабасанаў, Г.Окунеў, М.Ракаў, С.Раўзаў, у галінах сімф. і кантатна-аратарыяльнай музыкі працавалі Абдраеў, А.Аманбаеў, Н.Даўлесаў, А.Джаныбекаў, Ч.Джумаканаў, Ж.Малдыбаева, С.Медзетаў, А.Мурзабаеў, А.Тулееў, Т.Эрматаў і інш. Сярод выканаўцаў: дырыжоры Даўлесаў, А.Джумахматаў, Малдабасанаў; спевакі С.Кіізбаева, Малдыбаеў, Б.Мінжылкіеў, Х.Мухтараў, А.Мырзабаеў, К.Сартбаева, Т.Сейталіеў, балетмайстар М.Холфін; артысты балета Б.Бейшэналіева, К.Мадземілава, У.Сарбагішаў, А.Такамбаева, Р.Чакоева. У К. працуюць: Кырг. т-р оперы і балета (з 1942, Бішкек), муз.-драм. т-р (з 1946, Нарын), філармонія (з 1936), дзіцячая філармонія (з 1986), сімф. аркестр Кырг. радыё і тэлебачання (з 1970), аркестр нар. інструментаў (з 1936), Дзярж. ансамбль танца К., Кырг. ін-т мастацтваў, муз. вучылішчы (Бішкек, Ош), больш за 130 муз. школ. У 1939 створаны Саюз кампазітараў К.

Тэатр. Тэатр. элементы былі ў абрадах і нар. гульнях, спаборніцтвах акынаў (айтыш), выступленнях казачнікаў, манасчы, куудулаў (нар. комікаў). Першыя тэатр. паказы на кірг. мове адбыліся ў пач. 20 ст. У 1926 у Бішкеку арганізавана тэатр. студыя, у 1930 ператвораная ў прафес. драм. т-р (з 1936 муз.-драм., з 1942 т-р оперы і балета). Драм. спектаклі на кірг. мове ставіў Т-р юнага гледача (1936—41). У 1941 адкрыты Кырг. драм. т-р. Ставяцца п’есы нац. драматургаў: Т.Абдумамунава, Б.Амураліева, М.Байджыева, Ш.Бейшэналіева, Б.Джакіева, К.Джантошава, А.Кутубаева, К.Малікава, А.Такамбаева, Р.Шукурбекава, рус. і замежная класіка; асобнае месца ў рэперТуары займаюць інсцэніроўкі твораў Ч.Айтматава. Працуюць т-ры: Кырг. драматычны, лялек (з 1938), рус. драмы (з 1935; усе ў Бішкеку), т-ры драм. ў Ошы, муз.-драм. ў Нарыне і інш. Сярод артыстаў: Д.Куюкава, Б.Кыдыкеева, М.Рыскулаў, А.Баталіеў, С.Джаманаў, А.Джанкарозава, Н.Кітаеў, А.Кабегенаў, С.Кумушаліева, А.Кутубаева, Л.Маідава, Р.Мумінава, Т.Хасанава і інш. У кірг. т-рах ставіліся п’есы А.Макаёнка, А.Маўзона і інш. бел. драматургаў.

Кіно. У 1942 у Бішкеку на базе карэспандэнцкага пункта кінахронікі (з 1939) створана студыя кінахронікі (з 1956 кінастудыя дакумент. і маст. фільмаў, з 1961 «Кіргізфільм»). У 1947 зняты першы дакумент. фільм «Савецкая Кіргізія» (рэж. М.Слуцкі). У галіне дакумент. кіно працавалі рэж. Ш.Апылаў, А.Відугірыс («Замкі на пяску», 1967, гал. прыз міжнар. кінафестывалю ў Кракаве), Ю.Герштэйн, Б.Абдылдаеў, Б.Шамшыеў («Манасчы», 1956, гал. прыз міжнар. кінафестывалю ў Оберхаўзене) і інш. Першы маст. фільм — «Салтанат» (1955, рэж. В. Пронін, з кінастудыяй «Масфільм»). Першы самаст. маст. фільм — «Мая памылка» паводле А.Такамбаева (1958, рэж. І.Кобызеў). У 1960—70-я г. ствараліся фільмы паводле твораў пісьменнікаў: «Стрэл на перавале Караш» (паводле аповесці М.Аўэзава «Стрэл на перавале»; 1970, рэж. Шамшыеў), «Пакланіся агню» (паводле Н.Байтэмірава; 1972), «Люты» (паводле аповесці М.Аўэзава «Шэры люты»; 1974, рэж. абодвух Т.Акееў) і інш. Шмат фільмаў пастаўлена паводле твораў Айтматава: «Першы настаўнік» (1965, рэж. А.Міхалкоў-Канчалоўскі), «Мацярынскае поле» (1968, рэж. Г.Базараў), «Джаміля» (1969, рэж. І.Паплаўская), «Белы параход» (1976, рэж. Шамшыеў; Дзярж. прэмія СССР 1977), «Улан» (1977, рэж. Акееў) і інш. У 1980-я г. створаны фільмы «Залатая восень» (1980), «Нашчадак Белага Барса» (1985; рэж. абодвух Акееў), «Воўчая яма» (1984), «Снайперы» (1985; рэж. абодвух Шамшыеў) і інш. З 1977 ствараюцца анімацыйныя фільмы (рэж. С.Ішэнаў, В.Бялоў і інш.). У развіццё кінамастацтва К. вял. ўклад зрабілі: рэж. М.Убукееў, Л.Турусбекава, Ш.Апылаў, К.Акматаліеў; сцэнарысты К.Амуркулаў, Б.Джакіеў, Э.Барбіеў, М.Байджыеў; аператары М.Мусаеў, К.Абдыкулаў, С.Давыдаў; мастакі Дж.Джумабаеў, Б.Джумаліеў; акцёры Б.Кадыкеева, М.Раскулаў, Д.Куюкава, Т.Турсунбаева, Ч.Думанаеў. У 1962 створаны Саюз кінематаграфістаў К.

Літ.:

Петров К.И.К истории движения киргизов на Тянь-Шань и их взаимоотношений с ойратами в XIII—XV вв. Фрунзе, 1961;

Я г о ж. Очерки феодальных отношений у киргизов в XV—XVIII вв. Фрунзе, 1961;

Джамгерчинов Б.Д. Очерки политической истории Киргизии XIX в. Фрунзе, 1966;

Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе, 1977;

История Киргизской ССР с древнейших времен до наших дней: В 5 т. Т. 1—4. Фрунзе, 1984—90;

Озмитель Е. Наследие классики и киргизская литература. Фрунэе, 1980;

История киргизской советской литературы. М., 1970;

Нусов В.Е. Архитектура Киргизии с древнейших времен до наших дней. Фрунзе, 1971;

Горячева В.Д. Средневековые городские центры и архитектурные ансамбли Киргизии (Бурана, Узген, Сафид-Булан). Фрунзе, 1983;

Уметаллиева Д.Т. Изобразительное искусство Киргизии. Фрунзе, 1978;

История киргизского искусства. Фрунзе, 1971;

Дюшалиев К. Киргизская народная песня. М., 1982;

Кино Киргизии. М., 1981;

Артюхов О.Б. Кинематографисты Советской Киргизии: Справ. Фрунзе, 1981.

П.І.Рогач (прырода, насельніцтва, гаспадарка), Р.Ч.Лянькевіч (узброеныя сілы), А.Дз.Шапашнікава (архітэктура, выяўленчае і дэкаратыўна-прыкладное мастацтва), Г.В.Ратнікаў (кіно).

Да арт. **Кыргызстан**. Чумышскі гідравузел.

Да арт. **Кыргызстан**. На схілах Цянь-Шаня.

Да арт. **Кыргызстан**. Мінарэт «вежа Бурана» на гарадзішчы Бурана. Пач. 11 ст.

Да арт. **Кыргызстан**. Маўзалей Шах-Фазіль у Ошскай вобл. Канец 11—2-я пал. 12 ст.

Да арт. **Кыргызстан**. Помнік Тактагулу Сатылганаву ў Бішкеку. 1974.

Да арт. **Кыргызстан**. М.Акынбекаў. Мае мамы. 1970.

Да арт. **Кыргызстан**. С.Чуйкоў. Дачка чабана. 1956.

Да арт. **Кыргызстан**. Жаночы халат. 2-я пал. 19 — пач. 20 ст.

Да арт. **Кыргызстан**. Вясельны жаночы касцюм. 1970-я г.

Да арт. **Кыргызстан**. Скульптурна-архітэктурны ансамбль «Манас» у Бішкеку. 1981.

Да арт. **Кыргызстан**. Л.Ільіна. Мацярынскае поле. 1971.

Да арт. **Кыргызстан**. Т.Касымаў. Дыван «Паляўнічы». 1975. Лямец, звальванне.

т. 9, с. 70

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АЎТАМАБІ́ЛЬНАЯ ПРАМЫСЛО́ВАСЦЬ,

галіна машынабудавання. Асн. прадукцыя: аўтамабілі, вузлы, агрэгаты, цягачы, прычэпы, паўпрычэпы, матацыклы, веласіпеды, мапеды і запасныя часткі да іх. Характарызуецца высокім узроўнем спецыялізацыі, шырокім каапераваннем, перадавой тэхналогіяй, цеснымі сувязямі з металургічнай, металаапр., электратэхн., прыладабуд., хім., нафтахім. і інш. галінамі прам-сці.

Аўтамабільная прамысловасць узнікла ў канцы 19 ст. (Германія, Францыя, Вялікабрытанія, ЗША), з пач. 20 ст. развіваецца ў Расіі. Першыя легкавыя аўтамабілі выпушчаны ў Рызе ў 1908—15 (з-д «Руса-Балт»), грузавыя — у 1924 [з-д АМО («Аўтамабільнае Маскоўскае таварыства») у Маскве] і ў 1925 (Яраслаўскі аўтамаб. з-д). У 1931—32 закончана рэканструкцыя АМО (цяпер ЗІЛ, аўтамаб. з-д імя Ліхачова) і пабудаваны Горкаўскі аўтамаб. з-д (Ніжні Ноўгарад), з 1940 выпускаюцца малалітражныя аўтамабілі на Маскоўскім аўтазборачным з-дзе (цяперашні АЗЛК). У час Вял. Айч. вайны створаны Уральскі (г. Міяс) і Ульянаўскі з-ды, пасля вайны прадпрыемствы аўтамабільнай прамысловасці пабудаваны ў розных рэгіёнах б. СССР [у гарадах Мінск, Крамянчуг, Кутаісі, Жодзіна, Саранск, Запарожжа, Бішкек (б. Фрунзе)], створаны заводы па выпуску аўтобусаў [Львоў, Паўлава (на р. Ака), Лікіна ў Маскоўскай вобл.], мікрааўтобусаў у Рызе і інш. У 1970 даў прадукцыю Волжскі аўтамаб. з-д (ВАЗ), у 1976 — комплекс заводаў у г. Набярэжныя Чаўны (КамАЗ).

У 1991 на прадпрыемствах б. СССР выпушчана 1657 тыс. аўтамабіляў, у тым ліку легкавых 1059 тыс., грузавых 524 тыс., аўтобусаў 74 тыс. Найб. ўзровень вытворчасці быў дасягнуты ў 1980 (выпушчана 2199 тыс. аўтамабіляў). Сусв. аўтамабільная прамысловасць вызначаецца высокай канцэнтрацыяй вытв-сці і збыту ў адносна невял. колькасці канцэрнаў-манапалістаў. У ЗША 90% аўтамабіляў выпускаюць з-ды «вялікай тройкі» — «Джэнерал мотарс», «Форд мотар» і «Крайслер». Японскія фірмы «Таёта мотар» і «Нісан мотар» выпускаюць больш за 60% аўтамабіляў краіны, «вялікая чацвёрка» Германіі — «Фольксвагенверк», «Мерседэс-Бенц», «А. Опель» і «Форд» — 75%, італьянскія фірмы «ФІАТ», «Альфа Рамео» і «Лянчыя» — 80% аўтамабіляў, у Францыі вядучыя фірмы «Рэно» і «Пежо». Штогод у свеце вырабляецца 45—50 млн. аўтамабіляў, з іх каля 25% грузавых і аўтобусаў, 50% ідзе на замену старых і зношаных машын. Дынаміку вытворчасці аўтамабіляў у свеце гл. ў табліцы.

На Беларусі аўтамабільная прамысловасць развіваецца з 1944, калі пад Мінскам пачалася зборка грузавых аўтамабіляў з прывазных вузлоў і дэталяў. У 1945—47 на гэтым месцы пабудаваны Мінскі аўтамабільны завод (МАЗ), у 1958 у г. Жодзіна — Беларускі аўтамабільны завод (БелАЗ). У 1975 створана ВА «БелаўтаМАЗ», цэнтры аўтамабільнай прамысловасці: Мінск, Жодзіна, Магілёў, Пінск, Ліда, Гродна, Бабруйск, Баранавічы і Асіповічы. Асн. прадукцыя: велікагрузныя аўтамабілі і аўтапаязды поўнай масай да 40 і 50 т, грузавыя аўтамабілі высокай праходнасці, самазвалы, лесавозы, гар. турысцкія аўтобусы (МАЗ), кар’ерныя самазвалы грузападымальнасцю ад 30 да 200 т, шлакавозы, аэрадромныя цягачы (БелАЗ), пазадарожныя аўтамабілі «Волат», трубавозы, колавыя цягачы грузападымальнасцю да 50 і 65 т (Мінскі завод колавых цягачоў), самазвалы грузападымальнасцю 23 т, самазвальныя паязды для шахтаў, аўтабетонамяшалкі, дарожна-будаўнічыя машыны (Магілёўскі аўтамабільны завод), дарожныя веласіпеды і матацыклы (Мінскі матацыклетны і веласіпедны завод) і інш. За год вырабляецца 21,3 тыс. грузавых аўтамабіляў (1994, макс. вытворчасць была дасягнута ў 1985 — 42,5 тыс.), 128 тыс. матацыклаў і 603 тыс. веласіпедаў (1991). У 1994 наладжаны выпуск аўтобусаў «Амкадор-Ікарус» (зборка) акцыянерным т-вам «Амкадор-Пінск», аўтобусаў ЛіАЗ-5256 на доследным з-дзе «Нёман» у г. Ліда, эксперым. зборка малалітражных аўтамабіляў «Ака» на Гродзенскім заводзе карданных валоў. Прадпрыемствы аўтамабільнай прамысловасці Беларусі кааперуюцца і супрацоўнічаюць з заводамі Расіі, Германіі, Чэхіі і інш. краін.

А.С.Рукцешэль.

т. 2, с. 111

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Партызанскі атрад 8/177, 118, 228—229, 262

- » - 1-ы, брыгады 1-й Беларускай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/122

- » - 1-ы, брыгады 1-й Віцебскай 8/123

- » - 1-ы, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123

- » - 1-ы, брыгады 1-й Магілёўскай вобл. 8/119

- » - 1-ы, брыгады 1-й Смаленскай Віцебскай вобл. 8/128

- » - 1-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/129

- » - 1-ы, брыгады 2-й Калінкавіцкай імя М. В. Фрунзе Палескай вобл. 8/131

- » - 1-ы, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 1-ы, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай і Вілейскай абл. 8/134, 135

- » - 1-ы, брыгады 16-й Смаленскай Віцебскай вобл. 8/141

- » - 1-ы, брыгады Багушэўскай Віцебскай вобл. 8/161

- » - 1-ы, брыгады дыверсійнай Беларускай імя У. І. Леніна Віцебскай і Вілейскай абл. 8/167

- » - 1-ы, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/168

- » - 1-ы, брыгады «За Савецкую Беларусь» Вілейскай вобл. 8/171

- » - 1-ы, брыгады імя М. І. Калініна Вілейскай вобл. 8/132, 184

- » - 1-ы, брыгады імя М. І. Кутузава Вілейскай вобл. 8/190

- » - 1-ы, брыгады імя М. І. Кутузава Віцебскай вобл. 8/190

- » - 1-ы, брыгады імя Чырванасцяжнага Ленінскага камсамола Віцебскай вобл. 8/207

- » - 1-ы, брыгады «Кастрычнік» Вілейскай вобл. 8/209

- » - 1-ы. брыгады А. М. Крыўскага Віцебскай вобл. 8/209

- » - 1-ы, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211, 225

- » - 1-ы, брыгады Лёзненскай Віцебскай вобл. 8/181, 212—213

- » - 1-ы, брыгады Мазырскай імя Аляксандра Неўскага Палескай вобл. 8/213

- » - 1-ы, брыгады М. М. Нікіціна Мінскай і Баранавіцкай абл. 8/215

- » - 1-ы, брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/223

- » - 1-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай і Мінскай абл. 8/225

- » - 1-ы імя К. Я. Варашылава, брыгады 99-й Калінкавіцкай Палескай вобл. 8/150

- » - 1-ы імя М. І. Кутузава, брыгады М. П. Гудкова Віцебскай вобл. 8/165

- » - 1-ы імя В. М. Молатава, брыгады імя А. В. Суворава 2-й Вілейскай вобл. 8/201, 218

- » - 1-ы імя А. Я. Пархоменкі, брыгады імя ЦК КП(б)Б Вілейскай вобл. 8/180, 197, 202

- » - 1-ы імя В. І. Чапаева, брыгады 100-й імя С. М. Кірава Мінскай вобл. 8/151

- » - 1-ы імя М. А. Шчорса, брыгады Багушэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/162

- » - 1-ы Калінінскі, брыгады 2-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/125, 129

- » - 1-ы камсамольскі, брыгады «Камсамолец» Баранавіцкай вобл. 7/105; 8/183, 208

- » - 1-ы, Магілёўскай вобл. 8/227, 229, 230; 11/330

- » - 2-і, брыгады 1-й Магілёўскай вобл. 8/119

- » - 2-і, брыгады 1-й Беларускай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/122

- » - 2-і, брыгады 1-й Віцебскай 8/123

- » - 2-і, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123—124

- » - 2-і, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/129

- » - 2-і, брыгады 2-й Калінкавіцкай імя М. В. Фрунзе Палескай вобл. 8/131

- » - 2-і, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 2-і, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай і Вілейскай абл. 8/134, 135

- » - 2-і, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай вобл. (камандзір М. Ц. Бабкін) 8/134

- » - 2-і, брыгады 16-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/141

- » - 2-і, брыгады дыверсійнай Беларускай імя У. І. Леніна Віцебскай і Вілейскай абл. 8/167

- » - 2-і, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/168

- » - 2-і, брыгады «За Савецкую Беларусь» Вілейскай вобл. 8/171

- » - 2-і, брыгады імя М. І. Калініна Вілейскай вобл. 8/184, 204

- » - 2-і, брыгады імя М. І. Кутузава Віцебскай вобл. 8/190

- » - 2-і, брыгады імя М. І. Кутузава Віцебскай вобл. (камандзір І. С. Рыжакоў) 8/190

- » - 2-і брыгады «Кастрычнік» Вілейскай вобл. 8/209

- » - 2-і, брыгады А. М. Крыўскага Віцебскай вобл. 8/209

- » - 2-і, брыгады Мазырскай імя Аляксандра Неўскага Палескай вобл. 8/213—214

- » - 2-і, брыгады М. М. Нікіціна Мінскай вобл. 8/215

- » - 2-і, брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/223

- » - 2-і, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/225

- » - 2-і, Віцебскай вобл. 8/178, 207

- » - 2-і, Магілёўскай вобл. 8/124, 229

- » - 2-і імя Дз. Ц. Караленкі, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/190, 211, 225

- » - 2-і імя Р. І. Катоўскага, брыгады 99-й Калінкавіцкай Палескай вобл. 8/150

- » - 2-і імя М. І. Кутузава, брыгады 100-й імя С. М. Кірава Мінскай вобл. 8/151

- » - 2-і імя А. В. Суворава, брыгады Багушэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/126, 161, 162

- » - 2-і імя В. П. Чкалава, брыгады імя ЦК КП(б)Б Вілейскай вобл. 8/203

- » - 2-і імя М. А. Шчорса, брыгады М. П. Гудкова Віцебскай вобл. 8/165

- » - 2-і Калінінскі, брыгады 2-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/125, 129

- » - 2-і камсамольскі, брыгады «Камсамолец» Баранавіцкай вобл. 8/183, 208, 209

- » - 2-і Хоцімскі, Магілёўскай вобл. 8/229

- » - 3-і, брыгады 1-й Беларускай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/122

- » - 3-і, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123, 124

- » - 3-і, брыгады 1-й Магілёўскай вобл. 8/119

- » - 3-і, брыгады 1-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/128

- » - 3-і, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/129

- » - 3-і, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/129

- » - 3-і, брыгады 2-й Калінкавіцкай імя М. В. Фрунзе Палескай вобл. 8/131

- » - 3-і, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 3-і, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай і Вілейскай абл. 8/134, 135

- » - 3-і, брыгады дыверсійнай Беларускай імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/167

- » - 3-і, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/168

- » - 3-і, брыгады «За Савецкую Беларусь» Вілейскай вобл. 8/171

- » - 3-і, брыгады імя М. І. Калініна Вілейскай вобл. 8/184

- » - 3-і, брыгады імя М. І. Кутузава Вілейскай вобл. 8/190

- » - 3-і, брыгады імя М. І. Кутузава Віцебскай вобл. (камандзір І. С. Рыжакоў) 8/190

- » - 3-і, брыгады імя М. І. Кутузава Віцебскай вобл. (камандзір С. І. Барысаў) 8/190

- » - 3-і, брыгады імя Чырванасцяжнага Ленінскага камсамола Віцебскай вобл. 8/207

- » - 3-і, брыгады «Кастрычнік» Вілейскай вобл. 8/209

- » - 3-і, брыгады А. М. Крыўскага Віцебскай вобл. 8/209—210

- » - 3-і, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211

- » - 3-і, брыгады Мазырскай імя Аляксандра Неўскага Палескай вобл. 8/213

- » - 3-і, брыгады М. М. Нікіціна Мінскай вобл. 8/215

- » - 3-і, брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/223

- » - 3-і «Бясстрашны», брыгады імя А. В. Суворава 2-й Вілейскай вобл. 8/133, 201

- » - 3-і імя М. М. Дзідзенкі, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/225

- » - 3-і імя Г. К. Жукава, брыгады імя ЦК КП(б)Б Вілейскай вобл. 8/203

- » - 3-і імя Р. І. Катоўскага, брыгады Багушэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/162

- » - 3-і імя У. Ц. Курыленкі, брыгады 16-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/128, 141

- » - 3-і імя М. В. Фрунзе, брыгады 100-й імя С. М. Кірава Мінскай вобл. 8/151

- » - 3-і імя М. А. Шчорса, брыгады 99-й Калінкавіцкай Палескай вобл. 8/150

- » - 3-і Калінінскі, брыгады 2-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/129

- » - 3-і, Магілёўскай вобл. 8/227, 229

- » - 3-і «Ураган», брыгады М. П. Гудкова Віцебскай вобл. 8/165

- » - 4-ы, брыгады 1-й Віцебскай 8/123

- » - 4-ы, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123, 124

- » - 4-ы, брыгады 1-й Смаленскай Віцебскай вобл. 8/128

- » - 4-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/129

- » - 4-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/129

- » - 4-ы, брыгады 2-й Калінкавіцкай імя М. В. Фрунзе Палескай вобл. 8/131

- » - 4-ы, брыгады 3-й Магілёўскай вобл. 8/133

- » - 4-ы, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 4-ы, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай і Вілейскай абл. 8/134, 135

- » - 4-ы, брыгады 16-й Смаленскай Віцебскай вобл. 8/141

- » - 4-ы, брыгады Багушэўскай Віцебскай вобл. 8/161

- » - 4-ы, брыгады М. П. Гудкова Віцебскай вобл. 8/165

- » - 4-ы, брыгады «За Савецкую Беларусь» Вілейскай вобл. 8/171

- » - 4-ы, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211

- » - 4-ы, брыгады М. М. Нікіціна Мінскай вобл. 8/215

- » - 4-ы, брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/223

- » - 4-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/225

- » - 4-ы, брыгады імя М. І. Кутузава Віцебскай вобл. 8/190

- » - 4-ы імя А. М. Горкага, брыгады «Кастрычнік» Вілейскай вобл. 8/209

- » - 4-ы імя М. Ф. Сільніцкага, брыгады імя ВЛКСМ Віцебскай вобл. 8/178, 207

- » - 4-ы імя Дз. А. Фурманава, брыгады імя ЦК КП(б)Б Вілейскай вобл. 8/203

- » - 4-ы імя В. І. Чапаева, брыгады Багушэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/162

- » - 4-ы імя В. П. Чкалава, брыгады 100-й імя С. М. Кірава Мінскай вобл. 8/151

- » - 5-ы, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123, 124

- » - 5-ы, брыгады 1-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/128

- » - 5-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/129

- » - 5-ы, брыгады 2-й Калінкавіцкай імя М. В. Фрунзе Палескай вобл. 8/131

- » - 5-ы, брыгады 3-й Магілёўскай вобл. 8/133

- » - 5-ы, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 5-ы, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай і Вілейскай абл. 8/134, 135

- » - 5-ы, брыгады 16-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/141

- » - 5-ы, брыгады 99-й Калінкавіцкай Палескай вобл. 8/150, 158

- » - 5-ы, брыгады М. П. Гудкова Віцебскай вобл. 8/165

- » - 5-ы, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/168

- » - 5-ы, брыгады «За Савецкую Беларусь» Вілейскай вобл. 8/171

- » - 5-ы, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Васілевіцкай Палескай вобл. 8/196

- » - 5-ы, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211—212

- » - 5-ы, брыгады М. М. Нікіціна Мінскай вобл. 8/215

- » - 5-ы, брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/223

- » - 5-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/225

- » - 5-ы, Магілёўскай вобл. 8/227, 229—230; 10/231; 11/330

- » - 5-ы імя С. М. Будзённага, брыгады 100-й імя С. М. Кірава Мінскай вобл. 8/151

- » - 5-ы імя К. Я. Варашылава, брыгады Багушэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/162

- » - 5-ы імя М. Ф. Ватуціна, брыгады імя А. В. Суворава 2-й Вілейскай вобл. 8/201

- » - 5-ы імя Дзянісава, брыгады імя ЦК КП(б)Б Вілейскай вобл. 8/203

- » - 6-ы, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123, 124

- » - 6-ы, брыгады 1-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/128

- » - 6-ы, брыгады 2-й Калінкавіцкай імя М. В. Фрунзе Палескай вобл. 8/131, 150

- » - 6-ы, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 6-ы, брыгады 3-й Магілёўскай вобл. 8/133

- » - 6-ы, брыгады 4-й Беларускай Віцебскай і Вілейскай абл. 8/134, 135

- » - 6-ы, брыгады 16-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/141

- » - 6-ы, брыгады 100-й імя С. М. Кірава Мінскай вобл. 8/151

- » - 6-ы, брыгады М. П. Гудкова Віцебскай вобл. 8/165

- » - 6-ы, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/168

- » - 6-ы, брыгады імя М. І. Кутузава Вілейскай вобл. 8/190

- » - 6-ы, брыгады М. М. Нікіціна Мінскай вобл. 8/215

- » - 6-ы, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - 6-ы, брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/223

- » - 6-ы імя В. Ф. Вітко, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/225

- » - 6-ы імя С. Г. Лазо, брыгады Багушэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/162

- » - 6-ы П. 3, Патапенкі, брыгады 1-й Віцебскай (2-га складу) 8/123

- » - 7-ы, брыгады 3-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/133

- » - 7-ы, брыгады 5-й Магілёўскай вобл. 8/135

- » - 7-ы, брыгады 16-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/141

- » - 7-ы, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Васілевіцкай Палескай вобл. 8/196

- » - 7-ы, брыгады імя Чырванасцяжнага Ленінскага камсамола Віцебскай вобл. 8/207

- » - 7-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/225

- » - 7-ы імя Г. К. Жукава, брыгады імя А. В. Суворава 2-й Вілейскай вобл. 8/201

- » - 7-ы імя М. В. Фрунзе (былы «Арол»), брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129, 281

- » - 8-ы, брыгады 5-й Магілёўскай вобл. 8/135

- » - 8-ы, брыгады 16-й Смаленскай Смаленскай і Віцебскай абл. 8/141

- » - 8-ы, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/169

- » - 8-ы, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211, 212, 225

- » - 8-ы, Магілёўскай вобл. 6/121; 8/137, 230, 263; 9/582; 10/33; 12/166

- » - 9-ы, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - 9-ы, брыгады 5-й Магілёўскай вобл. 8/135

- » - 9-ы, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/169

- » - 9-ы, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Васілевіцкай Палескай вобл. 8/196

- » - 9-ы імя С. А. Пацея, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211, 212, 225

- » - 9-ы «Ленінец», брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - 10-ы, брыгады 5-й Магілёўскай вобл. 8/135

- » - 10-ы, брыгады «Жалязняк» Мінскай вобл. 8/169

- » - 10-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/226

- » - 10-ы, Магілёўскай вобл. 8/227, 230, 232; 11/330

- » - 11-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/226

- » - 11-ы, Магілёўскай вобл. 8/117, 230, 261

- » - 12-ы, брыгады 8-й Брэсцкай вобл. 6/121; 8/137, 227, 230

- » - 12-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/226

- » - 12-ы, Магілёўскай вобл. 8/117, 230, 261

- » - 13-ы, Віцебскай, Смаленскай і Магілёўскай абл. 3/307; 8/117, 181, 231, 261

- » - 13-ы, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/211, 212, 225, 226

- » - 15-ы, брыгады 8-й Брэсцкай вобл. 8/137, 227; 11/330

- » - 15-ы, брыгады Чашніцкай («Дубава») Віцебскай вобл. 8/226

- » - 15-ы (полк 15-ы), Магілёўскай вобл. 8/254, 256

- » - 15-ы, Магілёўскай вобл. 8/231

- » - 17-ы (Капаткевіцкі), брыгады 150-й імя Ф. М. Языковіча Брэсцкай вобл. 8/153, 154, 155, 156

- » - 18-ы, брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/187

- » - 18-ы, Віцебскай вобл. 8/125

- » - 19-ы, Магілёўскай вобл. 8/142, 231, 254

- » - 20-ы, Магілёўскай вобл. 8/227, 231; 11/330

- » - 24-ы, Магілёўскай вобл. 6/121; 8/137, 231, 263; 9/582; 10/33; 12/166

- » - 25-ы, брыгады 125-й Капаткевіцкай Палескай вобл. 8/155

- » - 25-ы Клічаўскі, Магілёўскай вобл. 8/135; 231—232; 11/629

- » - 25-ы Шклоўскі, Магілёўскай вобл. 8/227, 230, 232; 11/330

- » - 27-ы імя Ленінскага камсамола, брыгады 150-й імя Ф. М. Языковіча Брэсцкай вобл. 8/154, 155, 156

- » - 28-ы, Магілёўскай вобл. 6/121, 434; 8/137, 232

- » - 30-ы, Магілёўскай вобл. 6/121; 8/137, 232

- » - 31-ы, Магілёўскай вобл. 8/232; 11/330

- » - 35-ы, Магілёўскай вобл., гл. Партызанская брыгада 35-я Магілёўскай вобл.

- » - 36-ы, брыгады 8-й Брэсцкай вобл. 4/425; 6/121; 8/137, 263; 9/582; 10/33; 12/166

- » - 39-ы імя В. Н. Бажэнкі, брыгады 150-й імя Ф. М. Языковіча Брэсцкай вобл. 8/154, 155, 156

- » - 40-ы, брыгады 8-й Брэсцкай вобл. 8/137; 11/330

- » - 41-ы, Магілёўскай вобл. 8/232—233

- » - 42-і, Магілёўскай вобл. 8/233

- » - 43-і, Магілёўскай вобл. 8/233

- » - 44-ы, брыгады «За Радзіму» імя А. К. Флегантава Мінскай і Брэсцкай абл. 8/170

- » - 44-ы, Магілёўскай вобл. 8/233

- » - 45-ы, брыгады «За Радзіму» імя А. К. Флегантава Мінскай і Брэсцкай абл. 8/170

- » - 45-ы «За Радзіму», Магілёўскай вобл. 8/233

- » - 45-ы імя І. І. Маставога, брыгады 125-й Капаткевіцкай Палескай вобл. 8/155

- » - 47-ы «Перамога», Магілёўскай вобл., гл. Партызанская брыгада 47-я «Перамога» Магілёўскай вобл.

- » - 48-ы Крычаўскі, Магілёўскай вобл. 8/233, 234; 11/631

- » - 48-ы Прапойскі, Магілёўскай вобл. 8/233—234

- » - 55-ы, брыгады 125-й Капаткевіцкай Палескай вобл. 8/155

- » - 60-ы імя Ф. М. Сядлецкага, Магілёўскай вобл. 8/234; 11/330

- » - 61-ы, Магілёўскай вобл., гл. Партызанская брыгада 61-я Магілёўскай вобл.

- » - 78-ы дыверсійны, брыгады 125-й Капаткевіцкай Палескай вобл. 6/591; 8/155; 9/538; 10/208

- » - 100-ы, Магілёўскай вобл. 8/131, 138, 234, 239; 11/628

- » - 101-ы, брыгады 9-й імя С. М. Кірава Магілёўскай вобл. 8/138

- » - 102-і, брыгады 9-й імя С. М. Кірава Магілёўскай вобл. 8/107, 138

- » - 105-ы, брыгады 50-й Жыткавіцкай Палескай вобл. 8/147

- » - 108-ы імя Катоўскага, Гомельскай вобл. 3/538, 539; 8/123, 138, 163, 168, 194, 234

- » - 109-ы, брыгады 50-й Жыткавіцкай Палескай вобл. 8/147

- » - 110-ы, Магілёўскай вобл. 8/234

- » - 112-ы Горацкі, Магілёўскай вобл. 8/152, 153, 234; 9/15

- » - 113-ы, Брэсцкай вобл. 8/183

- » - 113-ы, брыгады 50-й Жыткавіцкай Палескай вобл. 8/147

- » - 113-ы, палка 113-га Магілёўскай вобл. 3/344; 6/29, 500; 8/136, 254; 11/582

- » - 115-ы, Магілёўскай вобл. 8/135, 234—235; 11/629

- » - 115-ы Горацкі, гл. Партызанская брыгада 115-я Горацкая Магілёўскай вобл.

- » - 116-ы, брыгады «Жалязняк» Гомельскай вобл. 8/168

- » - 117-ы, брыгады 50-й Жыткавіцкай Палескай вобл. 8/147

- » - 117-ы, брыгады «Жалязняк» Гомельскай вобл. 8/168

- » - 119-ы, брыгады «Жалязняк» Гомельскай вобл. 8/168

- » - 120-ы, Магілёўскай вобл., гл. Партызанская брыгада 120-я Магілёўскай вобл.

- » - 121-ы, палка 121-га імя А. П. Касаева Магілёўскай вобл. 6/500; 8/136, 255; 11/582

- » - 122-і, брыгады 17-й Магілёўскай вобл. 8/141, 142

- » - 122-і «За Радзіму», палка 122-га «За Радзіму» Магілёўскай вобл. 8/136, 255, 279; 11/600

- » - 123-і, брыгады 17-й Магілёўскай вобл. 8/141, 142

- » - 124-ы, брыгады 17-й Магілёўскай вобл. 8/141, 142

- » - 124-А, брыгады 17-й Магілёўскай вобл. 8/141, 142

- » - 124-ы Касцюковіцкі, Магілёўскай вобл. 8/235

- » - 125-ы, брыгады 17-й Магілёўскай вобл. 8/141

- » - 125-ы, брыгады 130-й Петрыкаўскай Палескай вобл. 8/154, 155, 424

- » - 125-ы імя І. В. Сталіна, брыгады імя І. В. Сталіна Баранавіцкай вобл. 4/238; 8/182, 199, 200

- » - 126-ы, брыгады 14-й Цемналескай Магілёўскай вобл. 8/140

- » - 127-ы, брыгады 14-й Цемналескай Магілёўскай вобл., камандзір М. Г. Фёдараў 8/140

- » - 127-ы, брыгады 14-й Цемналескай Магілёўскай вобл. (камандзір Я. С. Шаленка) 8/140

- » - 128-ы, брыгады 14-й Цемналескай Магілёўскай вобл. 6/29; 8/134, 140

- » - 129-ы, брыгады 14-й Цемналескай Магілёўскай вобл. 8/140

- » - 130-ы «Помста», гл. Партызанская брыгада 130-я «Помста» Магілёўскай вобл.

- » - 132-і, брыгады 130-й Петрыкаўскай Палескай вобл. 8/154, 155, 157, 158

- » - 133-і. брыгады 130-й Петрыкаўскай Палескай вобл. 8/155

- » - 135-ы, брыгады 130-й Петрыкаўскай Палескай вобл. 8/154, 155, 424

- » - 136-ы, брыгады 130-й Петрыкаўскай Палескай вобл. 8/155

- » - 138-ы. брыгады 130-й Петрыкаўскай Палескай вобл. 8/155

- » - 152-і (полк 152-і, Магілёўская вобл.) 6/544; 8/135, 255; 11/599

- » - 200-ы, Пінскай вобл. 3/365; 6/500; 8/235

- » - 208-ы імя І. В. Сталіна (полк 208-ы імя І. В. Сталіна. Магілёўская і Пінская вобл.) 2/532; 6/29, 544; 7/296; 8/256; 11/582, 629; 12/167, 168

- » - 210-ы імя І. В. Сталіна, Магілёўскай вобл. 6/29; 8/119, 235, 236; 11/585

- » - 211-ы імя К. К. Ракасоўскага. Магілёўскай вобл. 4/211; 8/119, 235—236; 11/585

- » - 212-ы імя С. С. Сумчанкі, Магілёўскай вобл. 8/119, 236; 11/585

- » - 213-ы «За Савецкую Беларусь», Магілёўскай вобл. 8/119, 236; 11/585

- » - 214-ы імя М. І. Калініна, Магілёўскай вобл. 8/236; 11/585

- » - 215-ы імя У. І. Леніна, Магілёўскай вобл. 8/236; 11/585

- » - 216-ы імя П. К. Панамарэнкі, Магілёўскай вобл. 8/236; 11/585

- » - 225-ы. Магілёўскай вобл. 8/139, 236—237; 11/599

- » - 252-і, Гомельскай вобл. 8/137, 237; 11/645

- » - 255-ы (полк 255-ы, Гомельская вобл.) 2/339; 8/137, 237, 256, 257

- » - 256-ы імя І. В. Сталіна, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 3/380; 8/123, 138, 139

- » - 257-ы, Гомельскай вобл. 8/137, 237, 257; 11/645

- » - 258-ы, Гомельскай вобл. 8/137, 237; 11/645

- » - 259-ы, Гомельскай вобл. 8/137, 237; 11/645

- » - 260-ы імя М. І. Калініна, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/138, 139; 3/380

- » - 261-ы імя В. І. Чапаева, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/138, 139

- » - 262-і імя В. П. Чкалава, брыгады 1-й Буда-Кашалёўскай Гомельскай вобл. 8/123, 138

- » - 263-і імя М. І. Кутузава, брыгады 1-й Буда-Кашалёўскай Гомельскай вобл. 8/123, 138

- » - 264-ы імя А. В. Суворава, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/138, 139

- » - 265-ы імя К. Я. Варашылава, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/138, 139

- » - 266-ы імя М. В. Фрунзе, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/138, 139

- » - 267-ы «За Радзіму», брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/139

- » - 268-ы імя 25-годдзя камсамола, брыгады 10-й Журавіцкай Гомельскай вобл. 8/139

- » - 277-ы (полк 277-ы. Магілёўская вобл.) 6/29, 544; 8/131, 205, 237, 238, 257; 11/629

- » - 277-А, брыгады 2-й Клічаўскай Магілёўскай вобл. 8/131, 257

- » - 277-Б, брыгады 2-й Клічаўскай Магілёўскай вобл. 8/131, 257

- » - 278-ы, Магілёўскай і Гомельскай абл. 6/544; 8/131, 135, 237—238, 257; 11/629

- » - 309-ы імя С. М. Кірава, Магілёўскай вобл. 8/238

- » - 340-ы. Магілёўскай вобл. 8/134, 238; 11/600

- » - 345-ы, Магілёўскай і Брэсцкай абл. 2/422; 4/551, 552; 6/29; 8/134, 238, 280; 11/582, 600

- » - 346-ы, Магілёўскай вобл. 8/238; 11/600

- » - 347-ы, Брэсцкай вобл. 2/422; 8/238

- » - 425-ы (полк 425-ы, Магілёўская вобл.) 6/29; 8/136, 139, 238, 257; 11/599

- » - 435-ы, Магілёўскай вобл. 8/139, 238—239; 11/599

- » - 537-ы (полк 537-ы, Магілёўская вобл.) 6/29, 544; 8/107, 131, 138, 239, 258; 11/628

- » - 538-ы, Магілёўскай вобл. 8/138, 239; 11/628

- » - 539-ы, брыгады 9-й імя С. М. Кірава Магілёўскай вобл. 8/107, 131, 138, 258; 11/628

- » - 540-ы, Магілёўскай вобл. 8/239; 11/628

- » - 550-ы, Беластоцкай вобл. 2/272; 8/239

- » - 600-ы (полк 600-ы, Магілёўская вобл.) 6/29, 425; 8/136, 258; 11/582, 600

- » - 620-ы імя В. І. Чапаева, Магілёўскай і Баранавіцкай абл. 2/136; 6/29, 544; 8/135, 239; 11/628

- » - 720-ы, Магілёўскай вобл. 8/135, 142, 239—240, 254

- » - 721-ы, Магілёўскай вобл. 8/240

- » - 751-ы імя М. І. Сямісалава, брыгады 1-й Бабруйскай Магілёўскай вобл. 8/120

- » - 752-і, брыгады 1-й Бабруйскай Магілёўскай вобл. 6/29; 8/120, 153, 169; 10/628; 11/590

- » - 753-і імя 25 гадоў РСЧА, брыгады 1-й Бабруйскай Магілёўскай вобл. 8/120

- » - 754-ы імя У. І. Алёхіна, брыгады 12-й Кавалерыйскай імя І. В. Сталіна Магілёўскай і Мінскай абл. 8/139, 140

- » - 755-ы імя М. М. Дамручова, брыгады 12-й Кавалерыйскай імя І. В. Сталіна Магілёўскай і Мінскай абл. 8/140

- » - 756-ы імя А. В. Занепрацова, брыгады 12-й Кавалерыйскай імя І. В. Сталіна Магілёўскай і Мінскай абл. 8/140

- » - 760-ы імя М. Беразоўскага, Магілёўскай вобл., гл. Партызанская брыгада 760-я імя М. Беразоўскага Магілёўскай вобл.

- » - 810-ы (полк 810-ы, Магілёўская вобл.) 6/29; 8/139, 234, 240, 259; 11/599

- » - 820-ы, Магілёўскай вобл. 8/240; 11/599

- » - 830-ы, Магілёўскай вобл. 8/240; 11/599

- » - агітацыйны імя А. М. Горкага, Вілейскай вобл. 3/78; 8/228, 240; 12/659

- » - «Алеся», Магілёўскай вобл. 8/240, 242, 253

- » - «Алімп», гл. «Алімп»

- » - П. А. Алыбіна, Баранавіцкай вобл. 8/206, 240—241

- » - Ананава, Магілёўскай вобл. 8/241

- » - «Анатоля», Магілёўскай вобл. 8/241

- » - «Арол», брыгады імя С. М. Кірава Баранавіцкай вобл. 8/120, 187

- » - «Аршанец», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай і Мінскай абл. 8/126

- » - Багушэўскі, Віцебскай вобл. 8/241

- » - «Баец», Вілейскай вобл. 3/78; 8/201, 241

- » - «Балтыец», брыгады імя С. М. Кірава Баранавіцкай вобл. 8/186, 187, 211

- » - «Бальшавік», брыгады 37-й Ельскай Палескай вобл. 8/146

- » - «Бальшавік», брыгады «Бальшавік» Гомельскай вобл. 2/161; 3/324; 8/162, 248, 262, 279; 12/170

- » - «Бальшавік», брыгады «Беларусь» Мінскай вобл. 8/163

- » - «Бальшавік», брыгады імя К. Я. Варашылава Віцебскай вобл. 8/177

- » - «Бальшавік», брыгады імя І. В. Сталіна Баранавіцкай вобл. 8/199, 200

- » - «Бальшавік», брыгады імя А. В. Суворава 1-й Вілейскай вобл. 8/200, 201

- » - «Бальшавік», брыгады імя М. А. Шчорса Мінскай і Магілёўскай абл. 8/208, 223

- » - «Бальшавік», брыгады Лагойскай «Бальшавік» Мінскай вобл. 8/210

- » - «Бальшавік», брыгады «Уперад» Баранавіцкай вобл. 8/224, 225

- » - «Бальшавік» (20-ы), брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - «Бальшавік», Магілёўскай вобл. 8/241

- » - «Барацьба», брыгады Ленінскай Баранавіцкай вобл. 8/175, 211

- » - «Барацьба», брыгады «Народныя мсціўцы» імя В. Т. Варанянскага Мінскай вобл. 8/171, 184, 214, 215, 242, 471

- » - Барыса Мікалаевіча, Брэсцкай вобл. 8/244

- » - «Бацькі Міная» (М. П. Шмырова), гл. Партызанскі атрад імя Р. С. Курмялёва брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл.

- » - «Баявы», гл. «Баявы»

- » - «Баявы» імя Дунаева, Беластоцкай вобл. 2/272; 8/159, 178, 228, 241—242

- » - «Баявы», брыгады «За Радзіму» імя А. К. Флегантава Мінскай і Брэсцкай абл. 8/121, 169, 170, 279, 280; 12/168

- » - Баяніцкі, брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/144

- » - «Беларускі мсцівец», брыгады імя С. М. Кароткіна Віцебскай і Вілейскай абл. 8/185

- » - «Беларускі мсцівец», брыгады «Уперад» Баранавіцкай вобл. 8/224

- » - «Беларусь», брыгады «Беларусь» Мінскай вобл. 1/337; 8/33, 163, 223, 248, 251, 256

- » - М. Ф. Біруліна, брыгады 1-й Віцебскай 8/120, 121, 123; 11/9

- » - В. У. Бойкі 1-ы, Віцебскай вобл. 8/161

- » - Брагінскі, Палескай вобл. 8/228

- » - Буеўскі, брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/120, 121

- » - «Бура», брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166, 279

- » - «Буравеснік», брыгады «Буравеснік» Мінскай вобл. 7/ЗГ, 8/127, 163; 11/639

- » - І. Ф. Бяляева, Віцебскай вобл. 8/242

- » - Ю. А. Бярэнчыка, Брэсцкай вобл. 8/198; 11/107

- » - «Бясстрашны», брыгады 1-й Баранавіцкай 2/439; 8/120, 124, 125, 279

- » - «Валянціна Маёрава», Магілёўскай вобл. 8/240, 242, 253

- » - Васілевіцкі, Палескай вобл. 8/242

- » - Васілеўскага, Мінскай і Магілёўскай абл. 8/228

- » - «Васільева», Магілёўскай вобл. 8/242

- » - В. А. Васільева—І. В. Зібарава (брыгада імя У. І. Леніна, Пінская вобл.) 8/192

- » - С. Т. Воранава (брыгада імя М. І. Кутузава, Віцебская вобл.) 8/190

- » - А. С. Гайдукова, брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/180

- » - Ганцавіцкі, Пінскай вобл. 8/228

- » - П. Ф. Гарбачова, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/222

- » - Б. Ц. Гарнака 6-ы, брыгады Багушэўскай Віцебскай вобл. 8/167

- » - «Гвардзеец», брыгады імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 5/154; 6/86; 8/195, 279

- » - «Гвардзеец» (13-ы), брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - М. В. Глазінава, Брэсцкай вобл. 8/244

- » - Глускі, Палескай вобл. 8/242

- » - Горушкіна, Магілёўскай вобл. 8/229

- » - Градава, гл. «Мясцовыя»

- » - «Граза», брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164, 279

- » - «Грозны», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - «Грозны», брыгады «25 гадоў БССР» Баранавіцкай вобл. 8/165, 216; 11/380

- » - «Грозны», брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - «Грозны», брыгады імя С. М. Кароткіна Віцебскай вобл. 8/185

- » - «Грозны», брыгады «Штурмавая» Мінскай вобл. 8/227

- » - І. С. Губіна, Палескай вобл. 8/120, 153, 157, 158, 242

- » - М. П. Гудкова, брыгады М. П. Гудкова Віцебскай і Мінскай абл. 8/164 221

- » - І. І. Гур’ева, брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/180, 181

- » - А. Дз. Гурко (былы А. П. Дзіка), брыгады 1-й Беларускай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/120, 121, 122, 281

- » - Давыд-Гарадоцкі, Пінскай вобл. 8/242

- » - С. Н. Далганава, Мінскай вобл. 8/242

- » - Даманавіцкі (брыгада 101-я Даманавіцкая, Палеская вобл.) 8/151, 152, 196

- » - «25 гадоў БССР», брыгады «25 гадоў БССР» Баранавіцкай вобл. 8/165

- » - «25 гадоў ВЛКСМ», брыгады імя Г. К. Жукава Баранавіцкай вобл. 8/183

- » - «25 гадоў Кастрычніка», брыгады 200-й імя К. К. Ракасоўскага Мінскай вобл. 8/157, 159

- » - «26 гадоў Кастрычніка», брыгады імя Кастуся Каліноўскага Беластоцкай вобл. 8/186

- » - «26 гадоў Кастрычніка», брыгады імя В. П. Чкалава Баранавіцкай вобл. 8/206

- » - «26 гадоў РСЧА», брыгады імя В. І. Чапаева Беластоцкай вобл. 8/206

- » - А. П. Дзіка (былы Дз. Я. Воранава), брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/121

- » - «Дзімы», Мінскай вобл. 6/534; 7/578; 10/570

- » - Я. М. Дзюрбы, Віцебскай, Калінінскай і Смаленскай абл. 8/242—243

- » - «Дзядзькі Колі», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - «Дзядзькі Косці» (К. С. Заслонава), Віцебскай вобл. 1/334; 2/521; 8/125

- » - «Дзяніс», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - Добрушскі, Гомельскай вобл. 8/243

- » - «Другія», гл. «Другія»

- » - «Дубняка», гл. Партызанскі атрад імя М. А. Шчорса, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай, Вілейскай і Калінінскай абл.

- » - П. А. Дудаля, Магілёўскай вобл. 8/243

- » - дыверсійны, брыгады Лепельскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/212

- » - Ельскі (брыгада 37-я Ельская, Палеская вобл.) 8/145, 146

- » - Ц. Я. Ермаковіча, Віцебскай вобл. 8/243

- » - М. Я. Ермаковіча, Мінскай вобл. 8/243

- » - І. І. Жаваранкава. брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/121, 122

- » - «Жалязняк», брыгады 64-й імя В. П. Чкалава Мінскай вобл. 8/148, 151

- » - «Жалязняк», Гомельскай вобл. 8/167, 194

- » - Д. А. Журбы, Магілёўскай вобл. 8/243

- » - «За Бацькаўшчыну», брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166, 223

- » - «За Бацькаўшчыну», брыгады «Штурмавая» Мінскай вобл. 8/227

- » - І. Д. Залівіна, брыгады імя М. А. Шчорса Гомельскай вобл. 8/207

- » - «За перамогу», брыгады імя С. М. Кароткіна Віцебскай вобл. 8/185

- » - «За перамогу», брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Халопеніцкі, Крупскі, Барысаўскі р-ны) 8/187

- » - «За Радзіму», брыгады 2-й Ушацкай імя П. А. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - «За Радзіму», брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - «За Радзіму», брыгады 37-й Ельскай Палескай вобл. 8/146

- » - «За Радзіму», брыгады 101-й Даманавіцкай Палескай вобл. 8/152

- » - «За Радзіму», брыгады 123-й імя 25-годдзя БССР Палескай вобл. 8/153, 154, 156

- » - «За Радзіму», брыгады «Беларусь» Мінскай вобл. 8/163

- » - «За Радзіму», брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - «За Радзіму», брыгады імя Аляксандра Неўскага Беластоцкай вобл. 8/173

- » - «За Радзіму», брыгады імя К. Я. Варашылава Віцебскай вобл. 8/177

- » - «За Радзіму», брыгады імя С. М. Кірава Пінскай вобл. 8/188

- » - «За Радзіму», брыгады імя М. В. Фрунзе Вілейскай вобл. 8/201—202

- » - «За Радзіму», брыгады імя В. І. Чапаева Мінскай і Беластоцкай вобл. 8/206

- » - «За Радзіму», брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - «За Радзіму», Мінскай і Беластоцкай абл. 2/272; 8/144, 224

- » - «За Радзіму», брыгады імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 6/86; 8/195, 223

- » - «За Радзіму», Брэсцкай вобл. 2/422; 8/243

- » - «За Радзіму», Палескай вобл. 8/243

- » - «За Радзіму», палка «Трынаццаць» Смаленскай і Магілёўскай абл. 8/230, 260

- » - «За Савецкую Беларусь», брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - «За Савецкую Беларусь», брыгады «За Савецкую Беларусь» Баранавіцкай вобл. 8/171, 206

- » - «За Савецкую Беларусь», брыгады імя С. М. Кірава Баранавіцкай вобл. 8/187

- » - «За Савецкую Беларусь», брыгады імя Ленінскага камсамола Баранавіцкай вобл. 8/192—193

- » - «За Савецкую Беларусь», брыгады імя М. В. Фрунзе Вілейскай вобл. 8/202

- » - «За Савецкую Беларусь», брыгады імя М. А. Шчорса Гомельскай вобл. 8/207

- » - «За Савецкую Беларусь», Вілейскай вобл., гл. Партызанская брыгада «За Савецкую Беларусь» Вілейскай вобл.

- » - «За Савецкую Радзіму», брыгады 100-й Глускай Палескай вобл. 8/146, 151, 157, 158

- » - «За Савецкую Радзіму», брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - «За Савецкую Радзіму», брыгады імя М. Ф. Гастэлы Вілейскай вобл. 8/179

- » - «За Савецкую Радзіму», брыгады імя В. П. Чкалава Баранавіцкай вобл. 8/206

- » - А. І. Зайцава, брыгады «Чэкіст» Магілёўскай вобл. 8/227

- » - А. М. Захарава, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - Я. 3, Захарава, Віцебскай вобл. 8/121

- » - В. А. Захарчанкі, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - «Звязда», брыгады імя Кастуся Каліноўскага Беластоцкай вобл. 3/249; 8/186

- » - «Знішчальнік», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - «Знішчальнік», брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - «Знішчальнік» (14-ы), брыгады імя А. Ф. Данукалава Віпебскай вобл. 8/181

- » - К. В. Зюкава, Віцебскай вобл. 8/180, 181

- » - Іванаўскі, Пінскай вобл. 8/228

- » - Іванова—Я. Р. Нароенкі, Віцебскай вобл. 8/243

- » - «Іжа», брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - імя Аляксандра Матросава, брыгады 95-й імя М. В. Фрунзе Мінскай вобл. 8/149

- » - імя Аляксандра Неўскага, брыгады 1-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/125

- » - імя Аляксандра Неўскага. брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - імя Аляксандра Неўскага, брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/143, 144

- » - імя Аляксандра Неўскага. брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - імя Аляксандра Неўскага. брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/171, 172

- » - імя Аляксандра Неўскага, брыгады імя Аляксандра Неўскага Баранавіцкай вобл. 2/76; 8/173, 224

- » - імя Аляксандра Неўскага, брыгады імя Аляксандра Неўскага Беластоцкай вобл. 2/272; 8/159, 173

- » - імя Аляксандра Неўскага, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - імя Аляксандра Неўскага. брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/204, 205

- » - імя Аляксандра Неўскага. брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - імя А. А. Андрэева, брыгады «За Савецкую Беларусь» Баранавіцкай вобл. 8/171, 206

- » - імя Р. К. Арджанікідзе, брыгады 37-й імя А. Я. Пархоменкі Мінскай вобл. 8/146

- » - імя Р. К. Арджанікідзе, брыгады Асвейскай імя М. В. Фрунзе Віцебскай вобл. 8/160

- » - імя Р. Н. Арджанікідзе, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Мінскі. Пухавіцкі, Рудзенскі р-ны) 8/185

- » - імя Р. К. Арджанікідзе, брыгады імя С. М. Кірава Баранавіцкай вобл. 8/187

- » - імя Р. К. Арджанікідзе, брыгады імя В. У. Куйбышава Пінскай вобл. 8/189, 192

- » - імя Р. К. Арджанікідзе, брыгады Пінскай 8/193, 217

- » - імя І. І. Арлова, брыгады імя В. І. Чапаева Брэсцкай вобл. 8/204

- » - імя Багдана Хмяльніцкага, Беластоцкай вобл. 2/272; 8/243

- » - імя Багдана Хмяльніцкага, брыгады 300-й імя К. Я. Варашылава Баранавіцкай вобл. 8/159

- » - імя Багдана Хмяльніцкага, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/205

- » - імя Багдана Хмяльніцкага, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/222

- » - імя Багдана Хмяльніцкага, брыгады «У імя Радзімы» Беластоцкай і Брэсцкай абл. 8/224

- » - імя П. І. Баграціёна, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - імя В. Н. Бажэнкі, брыгады імя Я. М. Свярдлова . Пінскай і Брэсцкай абл. 8/198

- » - імя М. І. Бандараўца, брыгады 101-й імя Аляксандра Неўскага Мінскай вобл. 8/152

- » - імя Н. Ф. Баруцкага, брыгады імя В. У. Куйбышава Пінскай вобл. 8/189

- » - імя А. В. Бачкова, брыгады імя М. Ф. Гастэлы Вілейскай вобл. 8/179

- » - імя С. М. Будзённага, Беластоцкай вобл. 2/272; 8/243—244

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады «25 гадоў БССР» Баранавіцкай вобл. 8/165, 216

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады 27-й Нараўлянскай імя С. М. Кірава Палескай вобл. 8/145

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады 95-й імя М. В. Фрунзе Мінскай вобл. 8/149, 158, 178, 243

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады 100-й Глускай Палескай вобл. 8/149, 150, 151

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады 258-й імя В. У. Куйбышава Мінскай і Палескай абл. 8/159

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады імя С. М. Будзённага Вілейскай вобл. 8/173—174

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады Добрушскай імя І. В. Сталіна Гомельскай вобл. 8/167

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Барысаўскі, Пухавіцкі, Рудзенскі, Чэрвеньскі р-ны) 8/127, 188

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Мінскай і Баранавіцкай абл. 8/195, 200

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады Лагойскай «Бальшавік» Мінскай вобл. 8/210

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады «Перамога» Баранавіцкай вобл. 8/215

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады Рэчыцкай імя К. Я. Варашылава Гомельскай і Палескай абл. 8/220

- » - імя С. М. Будзённага, брыгады «Смерць фашызму» Мінскай вобл. 8/222

- » - імя С. М. Будзённага, Брэсцкай вобл. 2/422; 4/552; 8/244, 249

- » - імя П. Л. Валькова, Брэсцкай вобл. 8/169—170

- » - імя Ванды Васілеўскай, брыгады імя Ленінскага камсамола Баранавіцкай вобл. 8/193

- » - імя К. Я. Варашылава (брыгада 99-я Калінкавіцкая, Палеская вобл.) 8/150

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады 1-й Гомельскай 8/124

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126, 130, 161

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады 3-й Мінскай імя С. М. Будзённага Мінскай вобл. 2/191; 8/131, 134, 245

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады 32-й імя М. І. Калініна Мінскай вобл. 8/145

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады 99-й імя Дз. Ц. Гуляева Мінскай і Брэсцкай абл. 8/146, 149—150

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады 161-й імя Р. І. Катоўскага Мінскай вобл. 8/156, 157

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады «За Радзіму» Вілейскай вобл. 8/169

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя Аляксандра Неўскага Беластоцкай вобл. 8/173

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя С. М. Будзённага Пінскай вобл. 8/174

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя К. Я. Варашылава Баранавіцкай вобл. 8/175, 186, 211

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Баранавіцкай вобл. 8/182

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Барысаўскі, Пухавіцкі, Рудзенскі, Чэрвеньскі р-ны) 8/127, 188

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя У. І. Леніна Брэсцкай вобл. 6/213; 8/191, 199

- » - імя К. Я. Варашылава 3-і, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/185, 191

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/195, 223

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя А. В. Суворава 1-й Вілейскай вобл. 8/200

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя М. В. Фрунзе Вілейскай вобл. 8/201, 202

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады імя М. А. Шчорса Магілёўскай і Мінскай абл. 8/208

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады Лельчыцкай Палескай вобл. 8/210

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады Расонскай І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/184, 219

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады Рэчыцкай імя К. Я. Варашылава Гомельскай вобл. 8/214, 219, 247

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады «Смерць фашызму» Мінскай вобл. 8/222

- » - імя К. Я. Варашылава, брыгады «Чырвоны сцяг» Мінскай вобл. 8/169, 226

- » - імя К. Я. Варашылава, Брэсцкай вобл. 8/244

- » - імя К. Я. Варашылава, Палескай вобл. 8/244

- » - імя К. Я. Варашылава 3-і, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - імя К. Я. Варашылава 10-ы, брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - імя А. М. Васілеўскага, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Баранавіцкай вобл. 8/195

- » - імя М. Ф. Ватуціна, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/195

- » - імя М. М. Воранава, брыгады 99-й імя Дз. Ц. Гуляева Мінскай і Брэсцкай абл. 8/149, 150

- » - імя М. М. Воранава, брыгады імя Г. К. Жукава Баранавіцкай вобл. 8/183

- » - імя М. М. Воранава, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Баранавіцкай вобл. 8/195

- » - імя М. М. Воранава, брыгады імя В. І. Чапаева Мінскай і Беластоцкай абл. 8/206

- » - імя газеты «Правда», брыгады імя газеты «Правда» Мінскай вобл. 8/127, 178, 179

- » - імя Ю. А. Галоўчанкі, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - імя Я. Дз. Гарбачова. брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 2/130; 6/64; 8/143, 262

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады 121-й імя А. Ф. Брагіна Мінскай вобл. 8/153, 279; 11/300; 12/168

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады 225-й Палескай вобл. 8/149, 153, 158

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады імя К. Я. Варашылава Віцебскай вобл. 8/177

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Брэсцкай вобл. 8/194

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады імя В. І. Чапаева Гомельскай вобл. 8/205

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады імя М. А. Шчорса Гомельскай вобл. 8/207

- » - імя М. Ф. Гастэлы, брыгады «Чырвоны сцяг» Мінскай вобл. 8/226

- » - імя М. Ц. Грабко, брыгады 99-й імя Дз. Ц. Гуляева Мінскай і Брэсцкай абл. 8/149, 150

- » - імя М. М. Громава, брыгады 64-й імя В. П. Чкалава Мінскай і Палескай абл. 8/148; 9/149

- » - імя М. М. Громава. брыгады «Буравеснік» Мінскай вобл. 8/163

- » - імя В. С. Грызадубавай, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132, 204

- » - імя Дз. Ц. Гуляева. брыгады 101-й імя Аляксандра Неўскага Мінскай вобл. 8/149, 152

- » - імя Л. М. Даватара, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132, 204

- » - імя Л. М. Даватара, брыгады 64-й імя В. П. Чкалава Мінскай вобл. 8/148

- » - імя 25-годдзя БССР, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Баранавіцкай вобл. 8/195

- » - імя 25-годдзя ВЛКСМ, брыгады 3-й Мінскай імя С. М. Будзённага 8/134

- » - імя 25-годдзя ВЛКСМ, брыгады 123-й імя 25-годдзя БССР Палескай вобл. 8/153, 154, 158

- » - імя 26-годдзя Кастрычніка, брыгады 225-й імя А. В. Суворава Мінскай вобл. 8/158

- » - імя Л. 3, Джыоева, брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - імя Г. М. Дзімітрова, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Брэсцкай вобл. 7/270; 8/194

- » - імя Дзяніса Давыдава, брыгады 121-й імя А. Ф. Брагіна Мінскай вобл. 8/153

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, Беластоцкай вобл. 2/272; 8/244

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады 18-й імя М. В. Фрунзе Баранавіцкай вобл. 8/142

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады 95-й імя М. В. Фрунзе Мінскай вобл. 8/149, 158

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады 161-й імя Р. І. Катоўскага Мінскай вобл. 8/156—157

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады 200-й імя К. К. Ракасоўскага Мінскай вобл. 8/157, 245

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя К. Я. Варашылава Баранавіцкай вобл. 8/175, 211; 11/380

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Баранавіцкай вобл. 8/182, 199, 200

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя С. М. Кароткіна Віцебскай вобл. 8/185

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя У. І. Леніна Пінскай вобл. 8/192

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Баранавіцкай вобл. 4/105; 8/196; 9/588

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, брыгады «У імя Радзімы» Беластоцкай і Брэсцкай абл. 8/224

- » - імя Дунаева, брыгады 27-й імя В. І. Чапаева Мінскай і Баранавіцкай абл. 8/144

- » - імя Жалезняка. брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/204

- » - імя А. А. Жданава, Баранавіцкай вобл. 8/244—245

- » - імя А. А. Жданава, брыгады «За Радзіму» Вілейскай вобл. 8/169

- » - імя А. А. Жданава, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Баранавіцкай вобл. 8/182

- » - імя А. А. Жданава, брыгады імя Я. М. Свярдлова Брэсцкай вобл. 8/198

- » - імя А. А. Жданава. брыгады імя В. І. Чапаева Мінскай і Беластоцкай абл. 8/206

- » - імя А. А. Жданава, брыгады Першамайскай Баранавіцкай вобл. 8/216

- » - імя Г. К. Жукава, Беластоцкай вобл. 2/272; 8/245

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады 19-й імя В. М. Молатава Баранавіцкай вобл. 8/143, 144, 178

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады 99-й імя Дз. Ц. Гуляева Мінскай і Брэсцкай абл. 8/149

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Барысаўскі, Пухавіцкі, Рудзенскі, Чэрвеньскі р-ны) 8/188

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады імя У. І. Леніна Брэсцкай вобл. 8/191, 199

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Гомельскай вобл. 8/194

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады імя В. І. Чапаева Мінскай і Беластоцкай абл. 8/206

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады Пінскай 8/217

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады «У імя Радзімы» Беластоцкай вобл. 8/224

- » - імя Г. К. Жукава, брыгады «Штурмавая» Мінскай вобл. 8/227

- » - імя К. С. Заслонава, брыгады 121-й імя А. Ф. Брагіна Мінскай вобл. 8/153

- » - імя К. С. Заслонава, брыгады імя М. Ф. Гастэлы Вілейскай вобл. 8/179

- » - імя Л. П. Зяленіна, брыгады імя У. І. Леніна Брэсцкай вобл. 8/191

- » - імя А. Ф. Каваленкі, брыгады 123-й імя 25-годдзя БССР Палескай вобл. 8/154

- » - імя М. І. Калініна, Баранавіцкай вобл. (Навагрудскі р-н) 2/136; 6/364; 8/245

- » - імя М. І. Калініна, Баранавіцкай вобл. (Мастоўскі, Ваўкавыскі р-ны) 8/185, 245

- » - імя М. І. Калініна, Брэсцкай, Баранавіцкай (Слонімскі р-н) і Беластоцкай абл. 2/272; 8/245

- » - імя М. І. Калініна, брыгады 1-й Гомельскай 2/114; 8/124, 252; 6/278; 11/155

- » - імя М. І. Калініна, брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/125, 126, 130, 250

- » - імя М. І. Калініна, брыгады 100-й Глускай Палескай вобл. 8/151

- » - імя М. І. Калініна, брыгады «За Радзіму» Лоеўскай Гомельскай вобл. 8/170

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя К. Я. Варашылава Баранавіцкай вобл. 8/175, 211

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя газеты «Правда» Мінскай вобл. 8/179

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Брэсцкай вобл. 8/183

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Плешчаніцкі р-н) 8/184

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя С. М. Кірава Пінскай вобл. 8/188

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя В. М. Молатава Пінскай вобл. 8/193

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Гомельскай вобл. 8/194

- » - імя М. І. Калініна, брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - імя М. І. Калініна, брыгады «Камсамолец» Баранавіцкай вобл. 8/183, 208

- » - імя М. І. Калініна, брыгады Лельчыцкай Палескай вобл. 8/210

- » - імя М. І. Калініна, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя М. І. Калініна, Мінскай вобл. (Лагойскі, Смалявіцкі р-ны) 8/245

- » - імя М. І. Калініна, Мінскай вобл. (Дзяржынскі, Мінскі, Рудзенскі, Пухавіцкі, Старадарожскі, Уздзенскі р-ны) 8/185, 245

- » - імя А. І. Калупаева, брыгады «Савецкая Беларусь» Брэсцкай вобл. 8/194, 220

- » - імя Кастуся Каліноўскага, брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/144

- » - імя Кастуся Каліноўскага, брыгады імя Аляксандра Неўскага Баранавіцкай вобл. 8/173

- » - імя Кастуся Каліноўскага, брыгады імя Кастуся Каліноўскага Беластоцкай вобл. 8/186

- » - імя Кастуся Каліноўскага, брыгады імя М. А. Шчорса Мінскай і Баранавіцкай абл. 8/208

- » - імя Р. І. Катоўскага, Палескай вобл. 8/244, 246

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады 64-й імя В. П. Чкалава Мінскай вобл. 8/148

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады 300-й імя К. Я. Варашылава Мінскай вобл. 2/141; 8/159, 178; 11/578

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады Асвейскай імя М. В. Фрунзе Віцебскай вобл. 8/160

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады «25 гадоў БССР» Баранавіцкай вобл. 8/165, 216; 11/380

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/171—172

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя Аляксандра Неўскага Беластоцкай вобл. 8/173

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя С. М. Будзённага Пінскай вобл. 8/174

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя К. Я. Варашылава Мінскай вобл. 8/178

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Баранавіцкай вобл. 8/182

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя Ленінскага камсамола Баранавіцкай вобл. 8/192

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197, 198

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/205

- » - імя Р. І. Катоўскага, брыгады «Народныя мсціўцы» імя В. Т. Варанянскага Мінскай вобл. 8/214

- » - імя Р. І. Катоўскага, Брэсцкай вобл. 2/422; 8/245—246, 249

- » - імя Р. І. Катоўскага, Вілейскай вобл. 3/78; 8/246

- » - імя Р. І. Катоўскага, Гомельскай вобл. 8/246

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 1-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 4/54; 8/125

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай і Мінскай абл. 8/126

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 27-й Нараўлянскай імя С. М. Кірава Палескай вобл. 8/145, 279

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 37-й імя А. Я. Пархоменкі Мінскай вобл. 8/146, 183

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 95-й імя М. В. Фрунзе Мінскай вобл. 8/149, 158

- » - імя С. М. Кірава, брыгады 161-й імя Р. І. Катоўскага Мінскай вобл. 8/157

- » - імя С. М. Кірава, брыгады «За Радзіму» Вілейскай вобл. 8/169

- » - імя С. М. Кірава, брыгады «За Савецкую Беларусь» Баранавіцкай вобл. 8/171, 206

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Мінскі, Пухавіцкі, Рудзенскі р-ны) 8/185

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя С. М. Кароткіна Віцебскай вобл. 8/185

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Халопеніцкі, Крупскі, Барысаўскі р-ны) 8/187, 279

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Барысаўскі, Пухавіцкі, Рудзенскі, Чэрвеньскі р-ны) 8/127, 188

- » - імя С. М. Кірава (брыгада імя С. М. Кірава, Пінская вобл.) 3/570; 8/188; 9/525

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/191

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Брэсцкай вобл. 8/194, 247, 251

- » - імя С. М. Кірава, брыгады імя І. В. Сталіна Баранавіцкай вобл. 8/200

- » - імя С. М. Кірава, Баранавіцкай вобл. 8/246

- » - імя С. М. Кірава, Брэсцкай вобл. 2/422; 8/246—247

- » - імя С. М. Кірава, Гомельскай (Рэчыцкі р-н) і Палескай (Васілевіцкі р-н) абл. 3/538, 550; 8/219, 247

- » - імя С. М. Кірава, НКДБ СССР 9/629

- » - імя С. М. Кірава, Палескай вобл. (Парыцкі, Васілевіцкі р-ны) 8/247

- » - імя С. М. Кірава, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя П. І. Кліменценкі, брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя І. П. Кузняцова, брыгады імя В. П. Чкалава Баранавіцкай вобл. 8/206; 10/214

- » - імя Кузьмы Мініна 5-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - імя В. У. Куйбышава, брыгады «За Радзіму» Вілейскай вобл. 8/169

- » - імя Р. С. Курмялёва, брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/121, 190

- » - імя М. І. Кутузава, Баранавіцкай вобл. 2/136; 8/247

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады 1-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/125, 129

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады 2-й Мінскай 8/132

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады 19-й імя В. М. Молатава Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай і Палескай абл. 8/144

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады 300-й імя К. Я. Варашылава Мінскай вобл. 8/159

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады «Буравеснік» Мінскай вобл. 8/163

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/172

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/191

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады імя У. І. Леніна Пінскай вобл. 8/192

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады імя А. В. Суворава Баранавіцкай вобл. 8/200

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/205

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады Лельчыцкай Палескай вобл. 8/210

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады «Савецкая Беларусь» Пінскай вобл. 8/193, 221

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады «Смерць фашызму» Мінскай вобл. 8/222

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады «Мсцівец» Гомельскай вобл. 8/214

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/222

- » - імя М. І. Кутузава, брыгады «У імя Радзімы» Беластоцкай вобл. 8/224

- » - імя М. І. Кутузава, Брэсцкай вобл. 2/422; 8/247

- » - імя М. І. Кутузава 6-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 2/521; 8/126, 130

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады 3-й Мінскай імя С. М. Будзённага 8/134

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады 18-й імя М. В. Фрунзе Баранавіцкай вобл. 8/142

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады 19-й імя В. М. Молатава Баранавіцкай вобл. 8/143, 144

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады 64-й імя В. П. Чкалава Мінскай вобл. 8/148

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/172

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады «За Савецкую Беларусь» Мінскай вобл. 8/172, 181

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады імя ВЛКСМ Віцебскай вобл. 8/178, 207

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Плешчаніцкі р-н) 8/185

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады імя В. М. Молатава Пінскай вобл. 8/193

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады імя В. І. Чапаева Баранавіцкай вобл. 8/203

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/204

- » - імя С. Г. Лазо, брыгады імя В. І. Чапаева Гомельскай вобл. 8/205

- » - імя П. С. Ламейкі, брыгады 101-й імя Аляксандра Неўскага Мінскай вобл. 8/152

- » - імя В. Я. Лапенкі, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя У. І. Леніна, брыгады 1-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/125

- » - імя У. І. Леніна, брыгады 18-й імя М. В. Фрунзе Баранавіцкай вобл. 8/142

- » - імя У. І. Леніна, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197, 198

- » - імя Ленінскага камсамола, Баранавіцкай вобл. 3/360; 8/192

- » - імя П. М. Літвінава, брыгады імя А. К. Флегантава «За Радзіму» Мінскай і Брэсцкай абл. 8/170

- » - імя Я. Г. Макарэвіча, брыгады імя Я. М. Свярдлова Брэсцкай вобл. 8/198; 11/107

- » - імя Г. М. Малянкова, брыгады імя В. І. Чапаева Брэсцкай вобл. 8/204

- » - імя Г. М. Малянкова, брыгады імя В. П. Чкалава Баранавіцкай вобл. 8/206

- » - імя А. М. Матросава, брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - імя А. М. Матросава, брыгады імя Кастуся Каліноўскага Беластоцкай вобл. 8/186

- » - імя А. М. Матросава, брыгады імя Ленінскага камсамола Баранавіцкай вобл. 8/192

- » - імя Мікалая Астроўскага, брыгады 225-й імя А. В. Суворава Мінскай вобл. 8/158

- » - імя А. І. Мікаяна, брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - імя В. М. Молатава, брыгады 1-й Баранавіцкай 8/120

- » - імя В. М. Молатава, брыгады 2-й Мінскай 8/132

- » - імя В. М. Молатава, брыгады 161-й імя Р. І. Катоўскага Мінскай вобл. 8/157

- » - імя В. М. Молатава, брыгады Добрушскай імя І. В. Сталіна Гомельскай вобл. 8/166—167

- » - імя В. М. Молатава, брыгады «За Радзіму» Вілейскай вобл. 8/169

- » - імя В. М. Молатава, брыгады «За Радзіму» Лоеўскай Гомельскай вобл. 8/170

- » - імя В. М. Молатава, брыгады імя С. М. Будзённага Вілейскай вобл. 8/174

- » - імя В. М. Молатава, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Брэсцкай вобл. 8/182—183; 11/107

- » - імя В. М. Молатава, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Мінскі, Пухавіцкі, Рудзенскі р-ны) 8/185

- » - імя В. М. Молатава, брыгады «Перамога» Баранавіцкай вобл. 8/215

- » - імя В. М. Молатава, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя В. М. Молатава, брыгады «Чырвоны сцяг» Мінскай вобл. 8/226

- » - імя У. Р. Нямытава, брыгады імя В. М. Молатава Пінскай вобл. 8/193

- » - імя У. Р. Нямытава, брыгады Пінскай 8/193, 217

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126, 130

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады 2-й Мінскай 8/132

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады 27-й імя В. 1, Чапаева Мінскай вобл. 8/144

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя С. М. Будзённага Пінскай вобл. 1/354; 8/174

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя К. Я. Варашылава Баранавіцкай вобл. 8/175

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя газеты «Правда» Мінскай вобл. 8/179

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Баранавіцкай вобл. 8/195, 200

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Беластоцкай вобл. 8/196

- » - імя П. К. Панамарэнкі (брыгада імя П. К. Панамарэнкі Васілевіцкая, Палеская вобл.) 8/196

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Баранавіцкай вобл. 8/196

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады імя В. П. Чкалава Баранавіцкай вобл. 8/206

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады «Народныя мсціўцы» імя В. Т. Варанянскага Мінскай вобл. 8/214

- » - імя П. К. Панамарэнкі, брыгады «Штурмавая» Мінскай вобл. 8/227

- » - імя П. К. Панамарэнкі, Вілейскай вобл. 3/78; 8/247, 248

- » - імя І. В. Панфілава, брыгады 121-й імя А. Ф. Брагіна Мінскай вобл. 8/153

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады 32-й імя М. І. Калініна Мінскай вобл. 8/145, 159, 178, 244

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады 161-й імя Р. І. Катоўскага Мінскай вобл. 8/157

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады імя ЦК КП(б)Б Вілейскай вобл. 8/197, 202

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады імя В. І. Чапаева Баранавіцкай вобл. 8/200, 203

- » - імя А. Я. Пархоменкі, брыгады «У імя Радзімы» Беластоцкай вобл. 8/224

- » - імя П. П. Паталаха, брыгады імя В. М. Молатава Пінскай вобл. 8/193

- » - імя А. І. Петракова, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197

- » - імя І. П. Поставалава, брыгады імя В. І. Чапаева Брэсцкай вобл. 8/204

- » - імя Е. І. Пугачова, брыгады імя С. М. Будзённага Вілейскай вобл. 8/174

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады 1-й Буда-Кашалёўскай Гомельскай вобл. 8/123

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады 95-й імя М. В. Фрунзе Мінскай вобл. 8/149, 158

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады імя Г. К. Жукава Баранавіцкай вобл. 8/183

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Баранавіцкай вобл. 8/197

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - імя К. К. Ракасоўскага, брыгады «Савецкая Беларусь» Пінскай вобл. 8/221

- » - імя С. А. Рыжака, брыгады імя І. В. Сталіна Баранавіцкай вобл. 8/200

- » - імя Я. М. Свярдлова, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - імя Я. М. Свярдлова, брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - імя Я. М. Свярдлова, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Баранавіцкай вобл. 8/182

- » - імя Я. М. Свярдлова, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Плешчаніцкі р-н) 8/185

- » - імя Я. М. Свярдлова, НКДБ СССР 9/629

- » - імя М. Н. Селіваненкі, брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181; 11/75

- » - імя М. Ф. Сільніцкага, брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - імя М. Ф. Сільніцкага, брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/143, 183

- » - імя М. Ф. Сільніцкага, брыгады 225-й Палескай вобл. 8/158

- » - імя М. Ф. Сільніцкага, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Брэсцкай вобл. 8/183, 280

- » - імя М. Ф. Сільніцкага, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/205

- » - імя У. Ц. Сімацкага, брыгады Асвейскай імя М. Ф. Фрунзе Віцебскай вобл. 8/160

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - імя І. В. Сталіна (брыгада 12-я Кавалерыйская імя І. В. Сталіна, Магілёўская і Мінская вобл.) 8/139, 169

- » - імя І. В. Сталіна. брыгады 101-й імя Аляксандра Неўскага Мінскай вобл. 8/152, 174, 262

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - імя І. В. Сталіна. брыгады «За Радзіму» Лоеўскай Гомельскай і Палескай абл. 8/170

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады імя С. М. Кірава Пінскай вобл. 8/188

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай. вобл. 8/191

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Баранавіцкай вобл. 8/196

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады імя І. В. Сталіна Баранавіцкай вобл. 8/200

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады Лельчыцкай Палескай вобл. 8/210

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады Пінскай 8/193, 216

- » - імя І. В. Сталіна, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя І. В. Сталіна, Брэсцкай вобл. 8/247—248

- » - імя І. В. Сталіна, Вілейскай вобл. 8/247, 248

- » - імя І. В. Сталіна, Мінскай вобл. 8/131, 163, 248; 11/639

- » - імя І. В. Сталіна (2-га складу), брыгады 1-й Баранавіцкай 8/120

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 1-й Буда-Кашалёўскай Гомельскай вобл. 8/123

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 1-й Гомельскай 8/124

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 1-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 4/54; 8/125

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 1-й Мінскай 8/127

- » - імя А. В. Суворава 1-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128—129

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 2-й Мінскай 8/132

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 18-й імя М. В. Фрунзе Баранавіцкай вобл. 8/142

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 27-й Нараўлянскай імя С. М. Кірава Палескай вобл. 8/145

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 225-й Палескай вобл. 8/158, 253

- » - імя А. В. Суворава, брыгады 225-й імя А. В. Суворава Мінскай вобл. 8/158

- » - імя А. В. Суворава, брыгады Багушэўскай Віцебскай вобл. 8/161

- » - імя А. В. Суворава, брыгады Багупіэўскай (2-га складу) Віцебскай вобл. 8/126, 161

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/172

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя Аляксандра Неўскага Беластоцкай вобл. 8/173

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 1/547; 7/20; 8/176

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя К. Я. Варашылава Мінскай вобл. 8/158, 178, 241

- » - імя А. В. Суворава. брыгады імя Г. К. Жукава Баранавіцкай вобл. 8/183

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/191

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя В. М. Молатава Пінскай вобл. 8/193

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя Т. В. Сталіна Баранавіцкай вобл. 8/200; 12/170

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя А. В. Суворава Баранавіцкай вобл. 8/200, 216; 11/380

- » - імя А. В. Суворава, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/204

- » - імя А. В. Суворава, брыгады Лельчыцкай Палескай вобл. 8/210

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «Мсцівец» Гомельскай вобл. 8/214

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «Народныя мсціўцы» імя В. Т. Варанянскага Мінскай вобл. 8/214

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «Перамога» Баранавіцкай вобл. 8/215

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «Разгром» Мінскай і Магілёўскай абл. 8/218

- » - імя А. В. Суворава, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя А. В. Суворава, брыгады «Савецкая Беларусь» Брэсцкай вобл. 4/552; 8/194, 220, 249

- » - імя А. В. Суворава, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - імя А. В. Суворава, Мінскай вобл. 2/165; 8/248

- » - імя А. В. Суворава, Палескай вобл. 8/214, 248; 11/71

- » - імя І. В. Сыцько, брыгады 121-й імя А. Ф. Брагіна Мінскай вобл. 8/153

- » - імя Сяргея, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197, 198

- » - імя Тадэвуша Касцюшкі, брыгады Пінскай 8/193, 216

- » - імя В. В. Талаліхіна, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Беластоцкай вобл. 8/196

- » - імя А. М. Труцікава, брыгады 258-й імя В. У. Куйбышава Мінскай вобл. 8/159

- » - імя Э. Тэльмана, Брэсцкай вобл. 8/248

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады 1-й Баранавіцкай 8/120

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады 18-й імя М. В. Фрунзе Баранавіцкай вобл. 8/142

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады 27-й Нараўлянскай імя С. М. Кірава Палескай вобл. 8/145

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады 225-й імя А. В. Суворава Мінскай вобл. 8/158, 178

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады Асвейскай імя М. В. Фрунзе Віцебскай вобл. 8/160

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады імя С. М. Будзённага Вілейскай вобл. 8/174

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Халопеніцкі, Крупскі, Барысаўскі р-ны) 8/187

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/185, 191

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады імя У. І. Леніна Пінскай вобл. 8/192

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады імя І. В. Сталіна Брэсцкай вобл. 8/199

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/204

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады Рэчыцкай імя К. Я. Варашылава Гомельскай вобл. 8/219

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады «Чырвоны сцяг» Мінскай вобл. 8/226

- » - імя М. В. Фрунзе, брыгады «Штурмавая» Мінскай вобл. 8/227

- » - імя Дз. А. Фурманава, брыгады 37-й імя А. Я. Пархоменкі Мінскай вобл. 8/146

- » - імя Дз. А. Фурманава, брыгады 200-й імя К. К. Ракасоўскага Мінскай вобл. 8/157, 159

- » - імя Дз. А. Фурманава, брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - імя Дз. А. Фурманава, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Баранавіцкай вобл. 8/197

- » - імя Дз. А. Фурманава, брыгады імя В. І. Чапаева Баранавіцкай вобл. 8/203

- » - імя Дз. А. Фурманава, брыгады імя В. І. Чапаева Гомельскай вобл. 8/205

- » - імя К. А. Хаіркізава, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - імя С. К. Цімашэнкі, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Баранавіцкай вобл. 8/195

- » - імя С. К. Цімашэнкі, брыгады імя П. К. Панамарэнкі Беластоцкай вобл. 8/131, 196

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 1-й Гомельскай Гомельскай вобл. 8/124

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126, 130

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 2-й Ушацкай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/132

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 27-й імя В. І. Чапаева Мінскай вобл. 8/144, 178

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 37-й імя А. Я. Пархоменкі Мінскай вобл. 8/146

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 100-й Даманавіцкай Палескай вобл. 8/152

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады 225-й Палескай вобл. 8/158

- » - імя В. І. Чапаева. брыгады 258-й імя В. У. Куйбышава Мінскай вобл. 8/159

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/171

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя Аляксандра Неўскага Беластоцкай вобл. 8/173

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - імя В. І. Чапаева. брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя С. М. Кароткіна Віцебскай вобл. 8/185

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя У. І. Леніна Віцебскай вобл. 8/191

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя У. І. Леніна Пінскай вобл. 8/192, 248

- » - імя В. Т. Чапаева, брыгады імя Молатава Пінскай вобл. 8/193

- » - імя В. Т. Чапаева, брыгады імя В. І. Чапаева Баранавіцкай вобл. 8/200, 203, 208

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя В. І. Чапаева Брэсцкай вобл. 8/204

- » - імя В. І. Чапаева. брыгады імя В. Т. Чапаева Гомельскай вобл. 8/205

- » - імя В. І. Чапаева (брыгада імя В. І. Чапаева, Мінская і Беластоцкая вобл.) 8/131, 205

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады імя М. А. Шчорса Мінскай і Магілёўскай абл. 8/208

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады Пінскай 8/193, 216

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады «Полымя» Мінскай вобл. 8/169, 217; 9/88

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя В. І. Чапаева, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/221

- » - імя В. І. Чапаева, Брэсцкай і Баранавіцкай абл. 8/192, 248

- » - імя В. І. Чапаева. Палескай вобл. 3/570; 8/248—249; 11/71

- » - імя В. І. Чапаева 1-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - імя В. І. Чапаева 8-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - імя М. М. Чарнака, брыгады імя І. В. Сталіна Брэсцкай вобл. 8/199

- » - імя А. П. Чарткова, брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага Брэсцкай вобл. 8/183

- » - імя 14 слуцкіх партызан, брыгады 64-й імя В. П. Чкалава Мінскай вобл. 8/148

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады 1-й Мінскай 8/127

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады 200-й імя К. К. Ракасоўскага Мінскай вобл. 8/157

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады 225-й імя А. В. Суворава 8/158

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады «Бальшавік» Гомельскай вобл. 8/162

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады імя Г. К. Жукава Вілейскай вобл. 8/184

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады імя Я. М. Свярдлова Брэсцкай вобл. 8/183, 198

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады імя А. В. Суворава 1-й Вілейскай вобл. 8/201

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/205

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады Расонскай імя І. В. Сталіна Віцебскай вобл. 8/219

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады «Савецкая Беларусь» Брэсцкай вобл. 8/194, 220

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады «Савецкая Беларусь» Пінскай вобл. 8/221; 10/335

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады «Смерць фашызму» Мінскай вобл. 8/222

- » - імя В. П. Чкалава, брыгады «Уперад» Баранавіцкай вобл. 8/122, 224

- » - імя В. П. Чкалава, Калінінскай і Віцебскай абл. 8/249; 9/122

- » - імя І. І. Чуклая, Пінскай вобл. 8/249

- » - імя А. С. Шашуры, брыгады 161-й імя Р. І. Катоўскага Мінскай вобл. 8/157

- » - імя А. С. Шчарбакова. брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - імя М. А. Шчорса (брыгада імя М. А. Шчорса, Гомельская вобл.) 8/207

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады 3-й Мінскай імя С. М. Будзённага 8/131, 134

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады 27-й імя В. І. Чапаева Мінскай вобл. 8/144, 178

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады 37-й імя А. Я. Пархоменкі Мінскай вобл. 8/146

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/172

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя М. Ф. Гастэлы Вілейскай вобл. 8/179

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя М. І. Калініна Мінскай вобл. (Плешчаніцкі р-н) 8/185

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя В. У. Куйбышава Пінскай вобл. 8/189

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя К. К. Ракасоўскага Віцебскай і Вілейскай абл. 8/197, 198; 12/172

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя В. І. Чапаева Віцебскай вобл. 8/205

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - імя М. А. Шчорса, брыгады імя М. А. Шчорса Магілёўскай і Мінскай абл. 8/208

- » - імя М. А. Шчорса, Брэсцкай вобл. 2/422; 3/570; 7/270; 8/246, 249

- » - імя М. Ц. Шыша, брыгады імя В. М. Молатава Пінскай вобл. 3/570; 8/193, 246

- » - імя Ф. П. Юрчанкі, брыгады 1-й Мінскай 8/127

- » - імя Якуба Коласа, брыгады Першамайскай Баранавіцкай вобл. 8/216

- » - «Інтэрнацыянал», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - «Іскра», брыгады імя С. М. Кірава Баранавіцкай вобл. 8/186, 187, 211

- » - «Іскра», брыгады «Разгром» Мінскай вобл. 8/218

- » - П. Е. Казанакава, Магілёўскай вобл. 8/249—250

- » - С. І. Казлова, Брэсцкай вобл. 8/250

- » - Калінкавіцкі, Палескай вобл. 8/250

- » - «Камсамол», брыгады 1-й Мінскай 8/127

- » - «Камсамол», брыгады «За Савецкую Беларусь» Мінскай вобл. 8/172

- » - «Камсамол Беларусі», брыгады імя Кастуся Каліноўскага Беластоцкай вобл. 2/310; 8/186

- » - «Камсамолец» (брыгада імя М. В. Фрунзе, Вілейская вобл.) 8/201

- » - «Камсамолец», брыгады 25-й імя П. К. Панамарэнкі Мінскай вобл. 8/144

- » - «Камсамолец», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - «Камсамолец», брыгады імя А. В. Суворава 1-й Вілейскай вобл. 8/201

- » - «Камунар», брыгады «Дзядзькі Колі» Мінскай вобл. 8/166

- » - «Камуніст», брыгады імя М. А. Шчорса Магілёўскай і Мінскай абл. 8/208, 217

- » - Камарова (В. 3, Каржа; брыгада імя С. М. Будзённага, Пінская вобл.) 6/75—76; 8/174—175, 262; 10/335

- » - І. П. Каротчыкава 8/250

- » - «Кастрычнік» (брыгада «Кастрычнік», Вілейская вобл.) 8/209, 280

- » - «Кастрычнік», брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/130

- » - «Кастрычнік», брыгады «Першамайскай» Баранавіцкай вобл. 2/280; 8/216

- » - «Кастрычніцкі», брыгады імя С. М. Кірава Баранавіцкай вобл. 8/186—187, 211

- » - Качышчанскі, Палескай вобл. 8/250

- » - «КІМ», брыгады 1-й Дрысенскай Віцебскай вобл. 8/125

- » - «КІМ», брыгады імя К. Я. Варашылава Віцебскай вобл. 8/177

- » - «КІМ», брыгады імя ВЛКСМ Віцебскай вобл. 8/178

- » - Кірылы Іванавіча, Брэсцкай вобл. 8/228

- » - М. Дз. Кохава, Магілёўскай вобл. 8/250

- » - У. Крылова (Някрылава), Мінскай і Палескай абл. 8/228

- » - «Крэпасць», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/180

- » - Лельчыцкі, Палескай вобл. 8/250

- » - «Ленінскі», брыгады Ленінскай Баранавіцкай вобл. 8/211

- » - Лоеўскі «За Радзіму», брыгады «За Радзіму» Лоеўскай Гомельскай і Палескай абл. 8/170, 219, 279; 9/529

- » - Лунінецкі, Пінскай вобл. 8/250

- » - В. С. Лявонава (брыгада М. П. Гудкова, Віцебская і Мінская вобл.) 8/164, 221

- » - Мазырскі, Палескай вобл. 8/250

- » - «Малады бальшавік», брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126, 130

- » - «Марак», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181; 11/75

- » - Махнавіцкі, Палескай вобл. 8/250—251

- » - М. П. Машкова, брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/121, 122, 251

- » - Мехаўскі (брыгада 2-я Беларуская імя П. К. Панамарэнкі, Віцебская вобл.) 8/128

- » - «Меч», Віцебскай вобл. 8/279, 251

- » - «Мсцівец», брыгады 2-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126, 130

- » - «Мсцівец», брыгады 100-й Даманавіцкай Палескай вобл. 8/152

- » - «Мсцівец», брыгады імя Аляксандра Неўскага Баранавіцкай вобл. 8/173

- » - «Мсцівец», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - «Мсцівец», брыгады імя Г. К. Жукава Баранавіцкай вобл. 8/183

- » - «Мсцівец», брыгады імя К. Я. Варашылава Віцебскай вобл. 8/177

- » - «Мсцівец», брыгады імя А. В. Суворава Баранавіцкай вобл. 8/200

- » - «Мсцівец», брыгады «Мсцівец» Гомельскай вобл. 2/159; 8/214, 219

- » - «Мсцівец», брыгады «Народныя мсціўцы» імя В. Т. Варанянскага Мінскай вобл. 8/214,, 215, 247

- » - «Мсцівец», брыгады «Разгром» Мінскай вобл. 8/218

- » - «Мсцівец», Мінскай вобл. 8/163, 251, 279; 11/113

- » - «Мсцівец» 2-і, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - «Наватары», гл. «Наватары»

- » - Нараўлянскі, Палескай вобл. 8/251

- » - «Непераможны». брыгады 3-й Мінскай імя С. М. Будзённага 8/134

- » - «Непераможны», брыгады Ленінскай Баранавіцкай вобл. 6/215; 8/211

- » - М. М. Нікіціна (брыгада М. М. Нікіціна, Мінская вобл.) 4/586; 7/516; 8/215; 10/434

- » - «Няўлоўныя» 10/74

- » - «Паддубнага», Брэсцкай вобл. 8/251

- » - Парыцкі, Палескай вобл. 8/228

- » - «Патрыёт», брыгады імя С. М. Будзённага Вілейскай вобл. 8/174

- » - «Патрыёт Радзімы», брыгады 300-й імя К. Я. Варашылава Мінскай вобл. 8/159

- » - «Патрыёт Радзімы», брыгады «Бальшавік» Гомельскай вобл. 8/162

- » - «Перамога» (брыгада «Перамога», Баранавіцкая вобл.) 2/461, 462; 8/211, 215

- » - «Перамога», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - «Перамога», брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 2/600; 8/164

- » - «Перамога», брыгады імя газеты «Правда» Мінскай вобл. 8/127, 179

- » - «Перамога», брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - «Перамога», брыгады імя М. А. Шчорса Баранавіцкай вобл. 8/208

- » - «Перамога», брыгады імя М. А. Шчорса Магілёўскай і Мінскай абл. 8/208

- » - «Перамога», брыгады «Полымя» Мінскай вобл. 8/217

- » - «Пераможац», брыгады «За Савецкую Беларусь» Мінскай вобл. 8/172

- » - Петрыкаўскі, Палескай вобл. 8/251

- » - Плявакі, Палескай вобл. 8/228

- » - «Полымя», брыгады «Полымя» Мінскай вобл. 8/169, 217

- » - «Прагрэс», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/180

- » - А. С. Пятрова, Віцебскай вобл. 8/251

- » - «Радзіма» (брыгада імя А. Ф. Данукалава, Віцебская вобл.) 8/180, 262

- » - «Радзіма», брыгады «Разгром» Мінскай і Магілёўскай абл. 8/218

- » - разведвальны, брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/222

- » - разведвальны 8-ы, брыгады імя М. І. Кутузава Вілейскай вобл. 8/190

- » - разведвальны імя С. Г. Лазо, брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - «Разгром», брыгады «Разгром» Мінскай вобл. 2/73; 8/2189/381

- » - Д. Ф. Райцава (брыгада 1-я Беларуская, Віцебская вобл.) 8/120, 121, 178, 207

- » - «Савецкая Беларусь», брыгады імя П. К. Панамарэнкі Брэсцкай вобл. 8/194, 248

- » - А. Ф. Сарафанава, Палескай вобл. 8/251—252

- » - Свірскі, Вілейскай вобл. 3/78

- » - Свяцілавіцкі, Гомельскай і Арлоўскай абл. 8/252

- » - «Сібірак», Віцебскай вобл. 9/221

- » - «Сібірак», брыгады «За Савецкую Беларусь» Віцебскай вобл. 8/171

- » - «Сібірак», брыгады імя ВЛКСМ Віцебскай вобл. 8/178, 207

- » - «Сібірак», брыгады «Уперад» Баранавіцкай вобл. 8/224, 825

- » - Сіманіцкі, брыгады Лельчыцкай Палескай вобл. 8/210

- » - Скараднянскі, Палескай вобл. 8/252

- » - «Слава», брыгады імя К. Я. Варашылава Вілейскай вобл. 8/176

- » - «Слава», брыгады «Полымя» Мінскай вобл. 8/217

- » - «Слаўны», гл. «Слаўны»

- » - Слуцкі, Мінскай вобл. 8/228

- » - «Смерць ворагам», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - «Смерць фашызму» (брыгада «Смерць фашызму», Мінская вобл.) 6/86; 8/222, 223, 279

- » - «Смерць фашызму», брыгады 37-й Ельскай Палескай вобл. 8/146

- » - «Смерць фашызму», брыгады 101-й Даманавіцкай Палескай вобл. 8/152

- » - «Смерць фашызму», брыгады 123-й імя 25-годдзя БССР Палескай вобл. 8/154

- » - «Смерць фашызму», брыгады імя К. Я. Варашылава Віцебскай вобл. 8/177

- » - «Смерць фашызму», брыгады імя П. К. Панамарэнкі Гомельскай вобл. 2/124; 8/167, 168, 194, 279

- » - «Смерць фашызму», брыгады Сенненскай Віцебскай вобл. 8/222

- » - «Смерць фашызму» 4-ы, брыгады 2-й Беларускай імя П. К. Панамарэнкі Віцебскай вобл. 8/128, 129

- » - «Сокал», брыгады імя А. Ф. Данукалава Віцебскай вобл. 8/181

- » - «Сокал», брыгады імя П. К. Панамарэнкі Беластоцкай вобл. 8/131, 196, 279; 11/639

- » - «Сокал», брыгады «Камсамолец» Баранавіцкай вобл. 8/209

- » - «Сокалы», гл. «Сокалы»

- » - «Спартак», брыгады Лагойскай «Бальшавік» Мінскай вобл. 8/210

- » - «Спартак», брыгады «Спартак» Вілейскай вобл. 8/200, 222, 223

- » - «Старшыны», Брэсцкай вобл. 8/228

- » - «Старынкі», брыгады імя Л. М. Даватара Вілейскай вобл. 8/180

- » - І. А. Стафаненкі, Магілёўскай і Гомельскай абл. 8/252

- » - Столінскі. Пінскай і Палескай абл. 8/252, 442

- » - І. М. Суворава, брыгады «Чэкіст» Магілёўскай вобл. 8/227

- » - С. Р. Суслава, Вілейскай вобл. 8/168, 252

- » - Г. П. Сцешыца, Мінскай вобл. 8/228

- » - «Сцяг». брыгады «Граза» Віцебскай вобл. 8/164

- » - «Сцяг», брыгады «Разгром» Мінскай вобл. 8/217—218

- » - «Сцяг», Брэсцкай вобл. 2/422; 8/252

- » - І. П. Топкіна, Брэсцкай вобл. 8/253

- » - «Трынаццаць», Смаленскай вобл. 8/119, 133, 230, 260

- » - «Трэція», гл. «Трэція»

- » - Тураўскі, Палескай вобл. 8/253

- » - Тураўскі 2-і, Палескай вобл. 8/228

- » - «Ураган», брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - «Ураган», брыгады «За Савецкую Беларусь» Мінскай вобл. 8/172

- » - Н. Е. Фалалеева (брыгада 4-я Беларуская, Віцебская і Вілейская вобл.) 8/134, 135

- » - Ф. Л. Фядосава, брыгады 1-й імя К. С. Заслонава Віцебскай вобл. 8/126

- » - М. К. Хадорыка, брыгады «Чэкіст» Магілёўскай вобл. 8/227

- » - Хойніцкі, Палескай вобл. 8/253

- » - «Храбрацы», гл. «Храбрацы»

- » - Целяханскі, Пінскай вобл. 8/253

- » - «Чапай», Магілёўскай вобл. 8/240, 242, 253

- » - Ф. С. Чарнова, брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - «Чацвёрты», брыгады імя С. М. Кірава Мінскай вобл. (Халопеніцкі, Крупскі, Барысаўскі р-ны) 8/187

- » - «Чырвонагвардзейскі», брыгады Ленінскай Баранавіцкай вобл. 8/211

- » - Чырвонаслабодскі, Мінскай вобл. 8/228

- » - «Чырвоны Кастрычнік», брыгады 123-й імя 25-годдзя БССР Палескай вобл. 2/467; 8/154, 262, 333; 9/602

- » - «Чырвоны сцяг», брыгады імя М. В. Фрунзе Вілейскай вобл. 8/202

- » - «Чырвоны сцяг», брыгады «Чырвоны сцяг» Мінскай вобл. 8/169, 226

- » - «Чэкіст», Брэсцкай вобл. 2/422; 8/243, 253

- » - Чэрыкаўскі, Магілёўскай вобл. 8/253

- » - М. П. Шмырова, гл. Партызанскі атрад імя Р. С. Курмялёва. брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл.

- » - С. Ц. Шпакова, брыгады 1-й Беларускай Віцебскай вобл. 8/120

- » - Штабны, Палескай вобл. 8/253—254

- » - «Штурм», брыгады «За Савецкую Беларусь» Баранавіцкай вобл. 8/171

- » - «Штурм», брыгады «Штурмавая» Мінскай вобл. 8/227; 10/570

- » - І. А. Яраша, Мінскай вобл. 8/228

- » - кавалерыйскі Дз. А. Дзенісенкі (брыгада 1-я Беларуская кавалерыйская. Баранавіцкая вобл.) 8/122, 216

- » - кавалерыйскі імя А. В. Суворава, брыгады 32-й імя М. І. Калініна Мінскай вобл. 8/145

- » - мясцовы самаабароны в. Залужжа. брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - мясцовы самаабароны в. Тухавічы, брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - мясцовы самаабароны в. Раздзялавічы, брыгады 20-й імя В. С. Грызадубавай Баранавіцкай вобл. 8/143

- » - сямейны «За Радзіму», брыгады імя К. К. Ракасоўскага Баранавіцкай вобл. 8/197

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

ГРАМАДЗЯ́НСКАЯ ВАЙНА́ І ВАЕ́ННАЯ ІНТЭРВЕ́НЦЫЯ 1918—22,

узброеная барацьба паміж праціўнікамі сав. улады і яе абаронцамі ў Расіі.

Другі Усерасійскі з’езд Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў 25—27.10(7—9.11). 1917 абвясціў пераход усёй улады да Саветаў, утварыў часовы рабоча-сял. ўрад — Савет Народных Камісараў (СНК) на чале з У.І.Леніным, прыняў дэкрэты аб міры і зямлі. Пераход улады да Саветаў распаўсюдзіўся па ўсёй краіне. Буржуазія, вышэйшае афіцэрства, чыноўніцтва і інш. Сац. групы выступілі супраць улады бальшавікоў. У гэтай барацьбе ўдзельнічалі кадэты, правыя эсэры, меншавікі, нац. партыі і арг-цыі. 25.10(7.11).1917 прэм’ер-міністр Часовага ўрада А.Ф.Керанскі ўцёк на Паўн. фронт і накіраваў на Петраград корпус ген. П.М.Краснова. Барацьбу супраць Сав. улады пачалі казацкія ўрады Дона (К.М.Каледзін), Кубані (А.Філімонаў), Арэнбурга (А.І.Дутаў). Украінская Цэнтральная рада, абапіраючыся на камандаванне Паўд.-Зах. і Рум. франтоў, нац. часці, 7(20) ліст. стала вярх. органам улады на Украіне, абвясціла незалежную Украінскую народную рэспубліку. Створаны ў Тыфлісе 15(28) ліст. Закаўказскі камісарыят захапіў уладу ў Закаўказзі. Антысав. ўрады былі ўтвораны ў Туркестане і Сібіры. Капіталіст. дзяржавы, занятыя першай сусветнай вайной 1914—18, спачатку не змаглі аказаць рус. буржуазіі эфект. дапамогу, але наладжвалі з ёй сувязі, давалі крэдыты. Асн. узбр. сілай сав. улады была Чырв. гвардыя і рэв. часці старой арміі. У кастр.—ліст. 1917 яны разграмілі мяцяжы Керанскага—Краснова пад Петраградам, юнкераў у Петраградзе, батальёны пад Белгарадам, да пач. 1918 была занята амаль уся Украіна, разбіты войскі атамана Дутава на Паўд. Урале, ліквідаваны антыбальшавіцкія мяцяжы ў Іркуцку, Забайкаллі, Амурскай і Прыморскай абласцях.

Пасля атрымання весткі аб перамозе ўзбр. паўстання ў Петраградзе выканком Мінскага Савета, якім кіравалі бальшавікі выдаў загад № 1, у якім заявіў аб пераходзе ўлады да Саветаў. Створаны 27.10(9.11).1917 Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту (ВРК) патрабаваў ад усіх арг-цый і грамадзян выконваць толькі распараджэнні СНК і Петраградскага ВРК. Антыбальшавіцкія сілы ў сваю чаргу арганізавалі Камітэт выратавання рэвалюцыі Заходняга фронту. Яго дзеянні падтрымала Вялікая беларуская рада, утвораная ў выніку рэарганізацыі Цэнтральнай Рады беларускіх арганізацый. Барацьба за ўстанаўленне Сав. улады у Беларусі ўскладнялася дзеяннямі Стаўкі Вярх. галоўнакамандуючага, якая знаходзілася ў Магілёве. 26.10(8.11). 1917 яна звярнулася да арміі з заклікам выступіць супраць бальшавікоў. Прадстаўнікі кадэтаў, правых эсэраў, меншавікоў і інш. партый спрабавалі стварыць пры Стаўцы агульнарас. ўрад на чале з лідэрам эсэраў В.М.Чарновым. Сав. ўрад зняў ген. М.М.Духоніна з пасады в.а. галоўнакамандуючага. Стаўку занялі сав. войскі на чале з М.В.Крыленкам, які стаў галоўнакамандуючым, быў зменены склад штаба Зах. фронту, распушчаны франтавы камітэт. 26.11(9.12).1917 у Мінску створаны вышэйшы заканад. орган Заходняй вобласці і Зах. фронту — Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняй вобласці і фронту (Аблвыкамзах), а для вырашэння найб. важных пытанняў Савет Народных Камісараў Заходняй вобласці і фронту. Старыя мясц. органы самакіравання ліквідоўваліся. Беларуская рада, Цэнтральная беларуская вайсковая рада сталі збіраць сілы для барацьбы з новай уладай. Быў скліканы Усебеларускі з’езд 1917 з мэтай вырашэння нац.-дзярж. самавызначэння бел. народа. З’езд быў распушчаны, аднак члены яго Прэзідыума на нелегальным пасяджэнні стварылі Выканаўчы камітэт рады Усебеларускага з’езда.

16.2.1918 Германія заявіла Сав. Расіі, што тэрмін перамір’я скончыўся, і краіны зноў знаходзяцца ў стане вайны. Ням. войскі пачалі наступаць на ўсім фронце ад Балт. мора да Карпат. Адначасова выступілі і часці 1-га польск. корпуса ген. І.Р.Доўбар-Мусніцкага (гл. Доўбар-Мусніцкага мяцеж 1918), якія разам з атрадамі Вял. бел. рады ў ноч на 20.2.1918 занялі Мінск. 21.2.1918 ням. войскі ўступілі ў Мінск, 24 лют. — у Калінкавічы, 28 лют. — у Рагачоў, Рэчыцу, 1 сак. — у Гомель, 5 сак. — у Магілёў. 21 лют. СНК РСФСР прыняў дэкрэт-адозву «Сацыялістычная Айчына ў небяспецы». У Беларусі сав. войскі складалі 2 фронты: Зах. (каманд. А.Ф.Мяснікоў) і Зах. па барацьбе з контррэвалюцыяй (каманд. Р.І.Берзін). У пач. сак. 1918 ім удалося спыніць наступленне герм. войск на лініі Полацк—Орша—Магілёў—Гомель. У гэтых умовах сав. урад аднавіў перагаворы з Германіяй аб перамір’і, а потым пагадзіўся на заключэнне Брэсцкага міру 1918, у выніку чаго стабілізавалася лінія сав.-герм. фронту. Больш за ²/₃ тэр. Беларусі (Зах. і Цэнтр.) апынуліся пад уладай герм. акупантаў. Мазырскі, Пінскі і Рэчыцкі пав. былі далучаны да гетманскай Украіны. І толькі ва ўсх. паветах Віцебскай і Магілёўскай губ. існавала сав. ўлада. На захопленай тэр. ням. ўлады ўстанавілі жорсткі акупац. рэжым, адмянілі дэкрэты сав. улады, забаранілі дзейнасць партый і грамадскіх арг-цый, якія стаялі на сав. платформе, але дазволілі дзейнасць Саюза зямельных уласнікаў, клерыкальных арг-цый, розных партый ліберальнай арыентацыі. Памешчыкам вернуты іх маёнткі і зямельныя ўладанні. Такая палітыка выклікала супраціўленне бел. народа, у т. л. партыз. і падп. рух. Выканком Рады Усебел. з’езда, які выйшаў з падполля, прыняў Першую Устаўную грамату, у якой абвясціў пра стварэнне 20 лют. ўрада — Народнага сакратарыята Беларусі (старшыня Я.Я.Варонка). 9.3.1918 Выканком прыняў Другую Устаўную грамату, у якой Беларусь аб’яўлялася незалежнай ад Расіі Беларускай Народнай Рэспублікай (БНР). 25.3.1918 Рада прыняла Трэцюю Устаўную грамату, у якой абвяшчалася незалежнасць БНР у этнагр. межах пражывання беларусаў. Рада БНР спрабавала рэалізаваць свой дзярж. суверэнітэт пры падтрымцы знешніх сіл. 25.4.1918 яна накіравала тэлеграму герм. кайзеру Вільгельму, у якой выказала сярод іншага гатоўнасць «дасягнення дзярж. незалежнасці ў саюзе з Германскай імперыяй». Гэта выклікала востры паліт. крызіс і хвалю пратэсту ў розных колах бел. грамадства. Летам 1918 яе пакінулі рас. эсэры, меншавікі, яўр. сацыялісты. Утварылася некалькі новых партый. У многіх буйных гарадах Беларусі адбыліся забастоўкі, сходы і мітынгі, на якіх прымалі рэзалюцыі з асуджэннем акупац. палітыкі. Да восені 1918 на Беларусі разгарнуўся шырокі партыз. рух (гл. Партызанскі рух на Беларусі ў час грамадзянскай вайны і ваеннай інтэрвенцыі ў 1918—20). Больш за 100 партыз. атрадаў дзейнічала на тэр. Магілёўскага, Барысаўскага, Бабруйскага, Мінскага, Рэчыцкага, Слуцкага пав. У Бабруйскім пав. была ўтворана «Рудабельская рэспубліка».

1918 быў надзвычай цяжкім для ўсёй Сав. дзяржавы. Чырв. Арміі даводзілася адначасова весці барацьбу супраць замежных і ўнутр. антысавецкіх сіл. У маі пачаўся Чэхаславацкага корпуса мяцеж 1918. Высадка англ. Дэсанта 6 сак. ў Мурманску стала пачаткам адкрытай замежнай інтэрвенцыі. Антанта разгортвала свае войскі адначасова на Поўначы, Д. Усходзе і ў інш. рэгіёнах. Сав. ўрад для адпору інтэрвентам 4.3.1918 стварыў Вышэйшы ваенны савет, пераўтвораны потым ў Рэўваенсавет Рэспублікі (РВСР), прыняў дэкрэт аб вайсковым абавязку для працоўных, увёў ін-т ваен. камісараў. У жн. 1918 войскі Усх. фронту спынілі наступленне чэхаславакаў і белагвардзейцаў. Але пры падтрымцы Антанты і ЗША актывізавалі дзейнасць антысав. «Саюз абароны радзімы і свабоды» на чале з Б.В.Савінкавым, правакадэцкі манархічны «Нацыянальны цэнтр», кааліцыйны «Саюз Адраджэння Расіі» і інш., якія арганізавалі ў ліп. 1918 антыбальшавіцкія леваэсэраўскія мяцяжы ў Маскве, Яраслаўлі і інш. У Баку (31 ліп.) уладу захапілі эсэры і меншавікі, пала Бакінская камуна, яе кіраўнікі расстраляны (гл. Бакінскія камісары). У Фергане пачалося басмацтва. Добраахвотніцкая армія А.І.Дзянікіна рушыла на Кубань і ў ліп.—вер. захапіла Стаўрапаль, Екацярынадар, Новарасійск. На Усходзе гал. антысав. сілай стала армія адмірала А.В.Калчака. 27.8.1918 кайзераўскі ўрад падпісаў з урадам РСФСР дадатковы дагавор, паводле якога герм. войскі пакідалі частку тэр. Беларусі да р. Бярэзіна. У ліст. 1918 адбылася рэвалюцыя ў Германіі, сав. ўрад ануляваў Брэсцкі мірны дагавор. З выхадам Германіі з вайны правячыя колы Антанты узмацнілі націск на Расію, наносячы ўдары з Поўначы, Усходу і Поўдня. Сав. Расія да восені апынулася ў вогненным кальцы. У краіне панавалі голад, разруха, эпідэміі. 30.11.1918 створаны Савет рабоча-сялянскай абароны на чале з Леніным. Кіраўніцтва краіны прыняло шэраг надзвычайных паліт. і эканам. мерапрыемстваў (манаполія дзяржавы на хлеб, харчразвёрстка, стварэнне камітэтаў беднаты і інш.), якія атрымалі назву палітыкі «ваеннага камунізму». Гэта дало магчымасць умацаваць тыл і пачаць актыўныя баявыя дзеянні. Войскі Усх. фронту перайшлі ў наступленне.

У канцы 1918 герм. войскі сталі адыходзіць з тэр. Беларусі. Чырв. Армія 10.12.1918 уступіла ў Мінск. Да лют. 1919 Зах. армія замацавалася на лініі Вільня — Ліда — Слонім — р.Шчара — Агінскі канал — Сарны. На гэтай тэрыторыі аднаўлялася Сав. ўлада. На парадак дня станавілася пытанне аб дзярж. уладкаванні Беларусі. 17—22.7.1918 на Усерас. з’ездзе бежанцаў у Маскве выказана прапанова аб стварэнні бел. дзяржавы як аўтаномнай часткі Сав. Расіі. 24.12.1918 ЦК РКП(б) прыняў рашэнне аб стварэнні Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі (БССР) як суверэннай дзяржавы. 30.12.1918 у Смаленску склікана 6-я Паўн.-Зах. абл. канферэнцыя РКП(б), якая прыняла рэзалюцыю «Аб абвяшчэнні Заходняй Камуны Беларускай Савецкай Рэспублікай», перайменавала Паўн.-Зах. абл. арг-цыю РКП(б) у Камуністычную партыю (бальшавікоў) Беларусі. 31.12.1918 па рэкамендацыі ЦК РКП(б) зацвердзіла склад Часовага рабоча-сялянскага савецкага ўрада Беларусі на чале з З.Х.Жылуновічам. 1.1.1919 быў апублікаваны Маніфест Часовага рабоча-сялянскага ўрада Беларусі, які абвясціў стварэнне суверэннай БССР і асн. палажэнні яе дзярж. статуса. Тэр. БССР яшчэ не была вызвалена ад герм. войск, а ёй ужо пагражала польская акупацыя (у снеж. 1918 старшыня Часовага нар. ўрада Польскай Рэспублікі Ю.Пілсудскі заявіў, што Польшча будзе аднаўляцца ў межах Рэчы Паспалітай 1772, куды ўваходзілі і бел. Землі). 16.1.1919 ЦК РКП(б) прыняў рашэнне аб стварэнні Літоўска-Беларускай Савецкай Сацыялістычнай рэспублікі (Літбел) у складзе Мінскай, Гродзенскай, Ковенскай і Віленскай губ. са сталіцай у Вільні (Віцебская, Магілёўская і Смаленская губ. былі пакінуты ў РСФСР). Стварэнне Літбел на граніцы з Польшчай мела на мэце перашкодзіць вайне апошняй непасрэдна з РСФСР. У пач. вясны 1919 пачалося наступленне польскіх войск. Камандаванне фронту і СНК Літбел не здолелі абмежаванымі сіламі арганізаваць абарону рэспублікі. У гэты час асн. сілы Чырв. Арміі, у тым ліку з Беларусі, накіроўваліся на Усх. фронт, які лічыўся галоўным. Сяляне не заўсёды падтрымлівалі палітыку «ваеннага камунізму». У многіх месцах, асабліва ў паласе Зах. фронту, успыхвалі сял. хваляванні. Антысав. сілы арганізавалі стракапытаўскі мяцеж 1919 у Гомелі. 17.4.1919 польскія войскі захапілі Ліду, Баранавічы, 21 крас. — Вільню, 8 жніўня — Мінск. У вер. 1919 сав.-польскі фронт стабілізаваўся на лініі ад Дзвінска на Пн па р. Зах. Дзвіна (праз Дрысу да Полацка), каля Лепеля, паварочваў да Барысава, па р. Бярэзіна да Бабруйска і па р. Пціч да Прыпяці. У выніку перагавораў паміж урадамі Пілсудскага і РСФСР было падпісана часовае перамір’е. На акупіраванай тэр. ўлада належала польскай адміністрацыі. Лідэры нац.-дэмакр. партый спрабавалі дамагчыся ўдзелу ў дзярж. кіраўніцтве, заявіўшы аб сваёй польск. арыентацыі. Але Пілсудскі не прызнаў незалежнасць БНР і загадаў распусціць яе Раду. Толькі пры падтрымцы Польскай сацыяліст. партыі (ППС) польскі ўрад даў згоду на правядзенне сесіі Рады БНР, стварэнне бел. войска. Была створана Беларуская вайсковая камісія.

Вясной 1919 пры падтрымцы Антанты супраць Сав. Расіі працягвалі наступаць арміі Дзянікіна, Юдзеніча, Мілера. Але асн. ударнай сілай была армія Калчака, якая наступала з Урала, захапіла Уфу, Бугульму, Бугуруслан і рушыла на Паволжа, каб злучыцца з сіламі на Пд. Усх. фронт (камандуючы С.С.Каменеў) зноў стаў галоўным. Яго Паўд. група армій (камандуючы М.В.Фрунзе) перайшла ў наступленне. У маі 1919 вызвалены Бугуруслан, Бугульма, 9 чэрв. — Уфа.

Жорсткі акупац. рэжым польскіх улад выклікаў супраціўленне шырокіх слаёў насельніцтва Беларусі. Рэв. сілы ў гарадах аб’ядноўваліся пераважна вакол камуністаў, у сельскай мясцовасці гал. паліт. сілай былі бел. эсэры. У пач. 1920 адбылося аб’яднанне абедзвюх плыней партыз. руху — камуністычнай і эсэраўскай. Сувязным звяном паміж імі стала Беларуская камуністычная арганізацыя (БКА) на чале з У.М.Ігнатоўскім. Сав. ўрад вёў перагаворы з польскім бокам пра спыненне ваен. дзеянняў і магчымасць прызнання польскай граніцы па лініі сав.-польскага фронту (300 км на У ад т.зв. «Керзана лініі»). Аднак урад Пілсудскага, імкнучыся захапіць усю Беларусь, Украіну і Літву, адмовіўся ад гэтых прапаноў. 25.4.1920 польскія войскі разам з укр. ваен. фарміраваннямі Пятлюры разгарнулі наступленне на ўсім фронце. Яны захапілі Мазыр, Калінкавічы, Рэчыцу. 14.5.1920 у контрнаступленне перайшла Чырв. Армія, але з-за недахопу сіл вымушана была адысці на зыходныя пазіцыі.

У маі 1919 войскі Юдзеніча прарвалі каля Нарвы сав. фронт і ў пач. чэрв. падышлі да Петраграда. Часці, накіраваныя з Усх. фронту і з рэзерву Гал. камандавання ў чэрв. 1919 адбілі наступленне Юдзеніча. У ліп. спынена наступленне белагвардзейцаў з Пн. У выніку наступлення сав. войск на Паўд. фронце (з 4.1.1919) разбіта Данская армія Краснова. Становішча на Украіне ўскладнялася антыбальшавіцкім паўстаннем на Доне, мяцяжамі Грыгор’ева і Махно. У чэрв. 1919 Дзянікін захапіў Харкаў, Царыцын, уступіў у Данскую вобл., 3 ліп. абвясціў дырэктыву аб наступленні на Маскву. На Усх. фронце Чырв. Армія ў ліп. 1919 заняла Перм, Кунгур, Уральск, Екацярынбург; 5-я армія на чале з М.М.Тухачэўскім разбіла каля Чэлябінска апошнія рэзервы Калчака. Для цэнтралізацыі ваен. намаганняў і ўмацавання Чырв. Арміі 1.6.1919 ВЦВК РСФСР выдаў дэкрэт «Аб аб’яднанні Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік: Расіі, Украіны, Латвіі, Літвы, Беларусі для барацьбы з сусветным імперыялізмам». У краінах Антанты і ЗША нарастаў рэв. рух, нар. масы выступалі супраць інтэрвенцыі ў Расіі. Калі Францыя актывізавала свае дзеянні на Пд Украіны, у франц. войсках пачаліся бурныя пратэсты. У крас. 1920 адбылося паўстанне на франц. флоце, французы пакінулі Адэсу і Севастопаль, і франц. ўрад заявіў аб спыненні інтэрвенцыі ў Расіі. 13 крас. эвакуіраваны з Закаспія англ. войскі. Стабілізацыя сав.-польскага фронту, паражэнне Калчака, актыўнае супраціўленне сав. войск на Пд вымусілі Дзянікіна накіраваць войскі на Украіну, дзе ён разлічваў на ўзаемадзеянне з палякамі. Армія Дзянікіна (да 110 тыс. чал.) у жн. заняла Правабярэжную Украіну, 10 жн. кав. корпус К.М.Мамантава прарваў сав. фронт і пачаў рэйд па тылах. 12 вер. Дзянікін зноў пачаў наступленне на Маскву, у кастр. захапіў Варонеж і Арол. 28 вер. ў наступленне на Петраград перайшла армія Юдзеніча. Чырв. армія да снеж. разбіла асн. сілы Юдзеніча, рэшткі яго арміі раззброены ў Эстоніі. У кастр.—ліст. дзянікінскія войскі разбіты пад Арлом і Варонежам. Паўд. і Паўд.-Усх. франты пачалі агульнае наступленне і да пач. 1920 вызвалілі Данбас, Таганрог, Царыцын, Новачаркаск, Растоў-на-Доне, выйшлі да Азоўскага м. Тэрор дзянікінцаў і вяртанне памешчыкаў выклікалі супраціўленне на Украіне, Кубані, у Чарнаморскіх губ., Дагестане. Казакі адмаўляліся ваяваць за межамі Данской вобл. Тыл дзянікінцаў развальваўся. У лют. 1920 ліквідаваны рэшткі белагвардзейскіх войск на Пд Украіны. У кастр. 1919 сав. войскі пачалі наступленне супраць рэшткаў калчакаўскіх войск, вызвалілі Омск, Краснаярск. На Д. Усходзе створана Далёкаўсходняя Рэспубліка.

Пасля перамогі над войскамі Калчака, Юдзеніча, Дзянікіна Чырв. Армія атрымала магчымасць умацаваць Зах. фронт. 4.7.1920 ударная групоўка (4, 15, 3 і 16-я арміі) перайшла ў наступленне. 11 ліп. вызвалены Мінск, 14 ліп. — Вільня, 19 ліп. — Гродна. У баях за Беларусь асабліва вызначыліся камандзіры Чырв. Арміі С.Я.Грыбаў, І.Ф.Шубін, Я.Ф.Фабрыцыус. Да жн. 1920 войскі Зах. фронту вызвалілі ўсю тэр. Беларусі (гл. Савецка-польская вайна 1920) і паўстала пытанне аб аднаўленні яе дзяржаўнасці. 6.7.1920 ЦК КП(б)ЛіБ выказаўся за аднаўленне бел. сав. дзяржаўнасці, яго падтрымаў і ЦК РКП(б). Быў створаны Белрэўком на чале з А.Р.Чарвяковым. ЦК КП(б)ЛіБ палічыў магчымым дапусціць да адраджэння бел. дзяржаўнасці нац.-дэмакр. партыі, якія стаялі на сав. платформе. У ходзе перагавораў ЦК КП(б)ЛіБ з кіраўніцтвам БКА, БПС-Р, Бунда і інш. грамадска-паліт. арг-цый 31.7.1920 выпрацавана «Дэкларацыя аб абвяшчэнні незалежнасці Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь», у якой абвяшчалася, што Беларусь будуецца як суверэнная, незалежная рэспубліка ў этнічных межах пражывання беларусаў. Аднак ва ўмовах прадаўжэння польска-сав. вайны БССР аднаўлялася толькі ў межах Мінскай губ. (6 паветаў, 1,6 млн. чал. нас.). Англ. ўрад прапанаваў сав. ўраду заключыць перамір’е з Польшчай, пагражаючы пачаць ваен. дзеянні. Сав. ўрад згадзіўся на перагаворы з урадам Польшчы. Францыя ўзмацніла забеспячэнне польскай арміі. Польскі ўрад разгарнуў кампанію па прапагандзе пагрозы незалежнасці Польшчы з боку Сав. Расіі. На хвалі нацыяналізму ён правёў мабілізацыю і вярбоўку добраахвотнікаў у армію. У выніку польская армія дадаткова атрымала 573 тыс. чал. і больш за 160 тыс. добраахвотнікаў. Да гэтага часу ўскладнілася становішча і на ўрангелеўскім фронце. У ліп. Урангель высадзіў дэсант каля Таганрога, каб ісці на Дон; нанёс паражэнне 13-й арміі і 2-й коннай арміі і вымусіў іх адступіць. 23 ліп. галоўнакамандуючы С.С.Каменеў загадаў Зах. фронту да 12 жн. авалодаць Варшавай. 11.8.1920 пачалося наступленне сав. войск на Варшаву (гл. Варшаўская аперацыя 1920). Аднак сіл для авалодання ёю было мала, былі дапушчаны памылкі ў планаванні аперацыі і недаацэнены сілы праціўніка. 18 жн. польскія войскі перайшлі ў контрнаступленне на ўсім Зах. фронце. Спробы перакінуць сюды падмацаванне з Паўд.-Зах. фронту не змянілі становішча. Арміі Зах. фронту адыходзілі. 4-я армія, дзве дывізіі 15-й арміі і 3-і кав. корпус не змаглі прабіцца на У і былі інтэрніраваны ва Усх. Прусіі. Польскія войскі зноў занялі зах. ч. Беларусі, пачалі наступаць і на Паўд.-Зах. фронце. Але, нягледзячы на ваен. поспехі, становішча Польшчы было цяжкае. Насуперак патрабаванням Антанты прадаўжаць вайну польскі ўрад згадзіўся на перагаворы аб міры. 12.10.1920 у Рызе падпісаны папярэднія ўмовы міру паміж РСФСР, Украінай з аднаго боку і Польшчай з другога, паводле якіх зах. ч. Украіны і Беларусі адыходзілі да Польшчы. У ліст. 1920 на тэр. БССР з Польшчы ўвёў сваю армію (20 тыс. чал.) С.Н.Булак-Балаховіч і павёў наступленне ўздоўж Прыпяці. Былі захоплены Петрыкаў, Мазыр, Калінкавічы (гл. Булак-Балаховіча паход 1920). 16 ліст. Чырв. Армія сіламі 4, 10-й і 48-й дывізій Зах. фронту пачала контрнаступленне, узяла Мазыр і да канца ліст. 1920 разбіла асн. сілы арміі Булак-Балаховіча. У гэты ж час адбылося Слуцкае паўстанне 1920. Другі Усебеларускі з’езд Саветаў 13.12.1920 падвёў вынікі барацьбы з інтэрвентамі і пацвердзіў умовы Рыжскага дагавора. Рыжскі мірны дагавор 1921 юрыдычна замацаваў за Польшчай значную частку бел. зямель — 108 тыс. км² з насельніцтвам за 4 млн. чал. (гл. Заходняя Беларусь) і Зах. Украіну.

Спыненне вайны з Польшчай дало магчымасці Чырв. Арміі разграміць войскі Урангеля. У жн. — вер. 1920 яна вызваліла Кубань. Войскі Паўд. фронту (камандуючы Фрунзе) прымусілі адысці за крымскія ўмацаванні. У ліст. авалодалі ўмацаваннямі Перакопскага перашыйка і вызвалілі Крым. У 1920 сав. ўлада ўстаноўлена ў Сярэдняй Азіі, у сак. 1921 — у Закаўказзі. На Д. Усходзе барацьба з белагвардзейцамі і яп. інтэрвентамі зацягнулася да 1922. Імкнучыся захаваць за сабой Прымор’е, японцы арганізавалі ў маі 1922 контррэв. пераварот. Адначасова з Манголіі ў Забайкалле ўварваліся атрады ген. Р.Ф.Унгерна. Сав. войскі разбілі іх. Армія Далёкаўсходняй Рэспублікі (камандуючы В.К.Блюхер) у лют. 1922 разбіла белагвардзейцаў каля Валачаеўкі, у кастр. 1922 пад Спаскам (камандуючы Е.П.Убарэвіч) і вызваліла Уладзівасток. У 1921 падаўлены Антонава паўстанне, Кранштацкае паўстанне 1921, антыбальшавіцкія выступленні на Украіне, Зах. Сібіры і інш.

У ходзе грамадзянскай вайны ў баях, ад тэрору, хвароб і голаду загінула (паводле розных звестак) ад 8 да 13 млн. чал., у т. л. каля 1 млн. байцоў Чырв. Арміі. З Расіі эмігрыравала каля 2 млн. чал. Страты нар. гаспадаркі склалі каля 50 млрд. руб. золатам, прамысл. вытв-сць знізілася да 4—20% ад узроўню 1913, с.-г. вытв-сці скарацілася амаль удвая. У сак. 1921 Дзесяты з’езд РКП(б) абвясціў пераход ад палітыкі «ваеннага камунізму» да новай эканамічнай палітыкі.

Літ.:

Гісторыя Беларускай ССР. Т. 3. Мн., 1973;

Гражданская война и военная интервенция в СССР: Энцикл. 2 изд. М., 1987;

Какурин Н.Е. Как сражалась революция. Т. 1—2. 2 изд. М., 1990;

Игнатенко И.М. Октябрьская революция и самоопределение Белоруссии. Мн., 1992;

Круталевич В.А. Рождение Белорусской Советской Республики. [Т. 1—2]. Мн., 1975—79;

Наше Отечество: Опыт полит. истории. [Т. 1—2]. М., 1991;

Сташкевич Н.С. Приговор революции: Крушение антисов. движения в Белоруссии, 1917—1925. Мн., 1985;

Селиванов П.А. Военная деятельность Советов Белоруссии. 1917—1920 гг. Мн., 1980;

Октябрь 1917 и судьбы политической оппозиции. Ч. 1—3. Гомель, 1993;

Нарысы гісторыі Беларусі. Ч. 2. Мн., 1995.

П.А.Селіванаў, М.С.Сташкевіч.

т. 5, с. 390

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Партызанская брыгада 8/118—119, 229, 254

- » - 1-я (Магілёўская вобл.) 8/117, 119, 261

- » - 1-я Антыфашысцкая (Мінская вобл.) 7/225; 8/119, 487; 11/113, 568

- » - 1-я Асіповіцкая (Магілёўская вобл.) 3/514, 524; 6/496; 8/119, 235, 236; 10/628; 11/585

- » - 1-я Бабруйская (Магілёўская вобл.) 6/358, 478, 496; 8/119—120, 228; 11/590

- » - 1-я Баранавіцкая (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 440; 5/473; 6/364; 8/120

- » - 1-я Беларуская (Віцебская вобл.) 3/127; 4/527; 6/544; 8/120—122, 123, 190, 207, 262, 281; 11/346; 12/166

- » - 1-я Беларуская (2-га складу, Віцебская, Мінская вобл.) 2/165; 8/121, 122, 281

- » - 1-я Беларуская кавалерыйская (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 4/7, 193; 8/122, 216

- » - 1-я Буда-Кашалёўская (Гомельская вобл.) 3/538; 8/122—123, 138, 234; 12/175

- » - 1-я Віцебская (Віцебская вобл.) 2/339; 3/127; 4/89; 6/544; 8/121, 123; 11/9, 346

- » - 1-я Віцебская (2-га складу, Віцебская, Вілейская вобл.) 5/233; 8/123—124, 313

- » - 1-я Гомельская (Гомельская вобл.) 2/114; 3/538, 539; 4/189; 8/124; 11/156

- » - 1-я Дрысенская (Віцебская вобл.) 3/127, 435; 4/54; 6/386; 7/581, 582; 8/120, 124—125, 129, 161, 197, 198, 201; 12/175

- » - 1-я імя К. С. Заслонава (Віцебская, Мінская вобл.) 3/127; 5/36; 8/125—127, 130, 161, 228, 279; 10/161; 11/584

- » - «Дзядзькі Косці» 1/510; 4/58, 507—508; 9/221, гл. Партызанская брыгада 1-я імя К. С. Заслонава

- » - К. С. Заслонава (Віцебская вобл.), гл. Партызанская брыгада 1-я імя К. С. Заслонава

- » - 1-я Калінінская 7/582; 9/122

- » - 1-я Клічаўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/254, 255—256, гл. Партызанскі полк 208-ы імя І. В. Сталіна

- » - 1-я Мінская (Мінская вобл.) 2/86; 5/36; 7/225, 229; 8/127, 163, 179, 188, 279; 9/88; 10/628

- » - 1-я Смаленская (Віцебская, Смаленская, Мінская вобл.) 2/557; 3/112, 127; 8/127—128

- » - 2-я Беларуская імя П. К. Панамарэнкі (Віцебская вобл.) 2/157, 501; 3/127; 4/242; 6/544; 8/128—129, 134, 222, 281

- » - 2-я Беларуская імя П. К. Панамарэнкі (2-га складу) 4/242; 8/129

- » - 2-я Дрысенская (Віцебская вобл.) 3/127; 7/581, 582; 8/129—130; 11/88; 12/175

- » - 2-я імя К. С. Заслонава (Віцебская вобл.) 2/219, 521; 3/112, 127; 8/126, 130—131, 228

- » - 2-я Калінінская 7/582

- » - 2-я Калінкавіцкая імя М. В. Фрунзе (Палеская вобл.) 7/32, 56; 8/131, 150; 11/637

- » - 2-я Клічаўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/131, 138, 140, 234, 237, 257, 258

- » - 2-я Клятнянская (Магілёўская вобл.) 6/215

- » - 2-я Мінская (Мінская вобл.) 1/337; 2/591; 5/37; 7/225, 229, 243; 8/131—132, 134, 196, 205, 206, 245, 248; 11/578, 639

- » - 2-я Ушацкая імя П. К. Панамарэнкі (Віцебская вобл.) 3/127; 8/132—133, 204, 487; 10/516; 11/159

- » - 3-я 8/117, 133, 261

- » - 3-я Беларуская (Віцебская вобл.) 3/127; 4/434; 5/232; 6/480; 7/45, 211, 531, 581; 8/133—134, 177, 486

- » - 3-я Бярэзінская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/134, 140, 153, 156, 238

- » - 3-я Калінінская 6/213; 9/124

- » - 3-я Мінская імя С. М. Будзённага (Мінская вобл.) 2/191; 6/90; 7/225; 8/131, 134

- » - 4-я Беларуская (Віцебская, Вілейская вобл.) 3/78, 438; 6/480; 7/581; 8/134—135, 280, 660; 10/67, 528

- » - 4-я Клічаўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/135, 234, 237, 239, 255; 10/234

- » - 5-я (Магілёўская вобл.) 8/117, 135, 261

- » - 5-я Калінінская 7/582

- » - 5-я Клічаўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/135—136, 147, 160, 231, 239

- » - 5-я Клятнянская (Арлоўская, Магілёўская вобл.) 8/119, 136

- » - 6-я Магілёўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/135, 136, 160, 254, 255, 257, 258; 11/600

- » - 7-я Калінінская 6/213; 7/582; 9/124

- » - 8-я (Брэсцкая вобл.) 2/422; 8/136—137, 227, 230, 232, 659; 11/330

- » - 8-я Круглянская (Магілёўская вобл.) 4/425; 6/121, 496; 8/137, 230, 231, 232, 280; 9/598; 10/139; 12/172

- » - 8-я Рагачоўская (Гомельская вобл.) 2/339; 3/538; 4/604; 6/496; 8/119, 137—138, 228, 237, 257, 264, 328; 10/234; 11/645

- » - 9-я імя С. М. Кірава (Магілёўская вобл.) 8/107, 138, 258, 584; 11/516, 628

- » - 9-я Кіраўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/138, 234, 239, 258; 9/444

- » - 10-я Журавіцкая (Гомельская вобл.) 3/380, 538, 539; 4/201, 274; 6/116, 496; 8/123, 138—139, 234

- » - 10-я Калінінская 7/582

- » - 11-я Быхаўская (Магілёўская вобл.) 6/496; 7/598; 8/136, 139, 236, 238, 257; 11/599

- » - 11-я Калінінская 7/582

- » - 12-я кавалерыйская імя І. В. Сталіна (Магілёўская, Мінская вобл.) 3/262; 6/496; 7/225; 8/139—140, 169, 196, 228; 11/118

- » - 12-я Калінінская 7/582

- » - 13-я Касцюковіцкая (Магілёўская вобл.) 6/496, 535; 8/119, 131, 140, 257, 287

- » - 14-я Цемналеская (Магілёўская вобл.) 6/496; 8/134, 140

- » - 16-я, гл. Партызанская брыгада імя М. А. Шчорса (Магілёўская, Мінская вобл.)

- » - 16-я Смаленская (Смаленская, Віцебская вобл.) 1/510, 511; 3/127, 532; 6/188; 8/141, 487

- » - 17-я (Магілёўская вобл.) 5/601; 6/496; 8/141—142, 152, 173, 233, 234, 260; 9/15

- » - 18-я імя М. В. Фрунзе (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 510, 623; 5/43, 454; 6/33; 8/142—143; 9/492

- » - 19-я імя В. М. Молатава (Баранавіцкая вобл.) 4/195; 5/454; 6/445; 8/142, 143, 144, 228

- » - 20-я імя В. С. Грызадубавай (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 5/36; 8/143, 246, 292; 9/182

- » - 25-я імя П. К. Панамарэнкі (Мінская, Палеская вобл.) 2/130; 5/6; 7/225; 8/86, 143—144, 183, 262

- » - 27-я імя В. І. Чапаева (Мінская вобл.) 3/570; 4/382; 6/221; 7/225; 8/144, 178, 224, 239, 245; 9/64, 75; 12/167

- » - 27-я Нараўлянская імя С. М. Кірава (Палеская вобл.) 6/407; 7/432; 8/145; 12/175

- » - 32-я імя М. І. Калініна (Мінская вобл.) 3/262; 4/264; 5/526; 7/225; 8/145, 159

- » - 35-я (Магілёўская вобл.) 4/311; 6/496; 8/145, 232, 570; 9/325; 11/600

- » - 37-я Ельская (Палеская вобл.) 8/145—146, 250, 251, 252, 310; 10/244; 12/175

- » - 37-я імя А. Я. Пархоменкі (Мінская вобл.) 6/452; 7/225; 8/146, 149, 151, 153, 183; 11/80

- » - 47-я «Перамога» (Магілёўская вобл.) 1/437; 6/381, 496; 8/147, 233, 386

- » - 50-я Жыткавіцкая (Палеская вобл.) 3/518; 4/194; 8/147

- » - 61-я (Магілёўская вобл.) 2/560; 3/365; 6/29, 228, 496, 500; 8/135, 147—148, 330

- » - 64-я імя В. П. Чкалава (Мінская вобл.) 5/371; 6/452; 7/225; 8/148—149, 243; 9/149

- » - 95-я імя М. В. Фрунзе (Мінская вобл.) 1/409; 7/214, 225; 8/149, 158

- » - 99-я імя Дз. Ц. Гуляева (Мінская, Брэсцкая вобл.) 2/422; 7/225; 8/86, 146, 149—150, 151, 152, 280

- » - 99-я Калінкавіцкая (Палеская вобл.) 5/433; 8/131, 150, 152, 158, 196; 9/84; 11/592

- » - 100-я Глуская (Палеская вобл.) 6/188; 8/146, 149, 150—151, 153, 158

- » - 100-я імя С. М. Кірава (Мінская вобл.) 7/109, 225; 8/151, 153, 157, 159, 244; 9/64, 287; 10/54; 11/365

- » - 101-я Даманавіцкая (Палеская вобл.) 5/232; 7/211; 8/150, 151—152, 196

- » - 101-я імя Аляксандра Неўскага (Мінская вобл.) 4/83; 6/221; 7/145, 225; 8/149, 150, 152, 174, 262

- » - 115-я Горацкая (Магілёўская вобл.) 6/332; 8/54, 141—142, 152—153, 234

- » - 120-я (Магілёўская вобл.) 6/496, 7/21; 8/134, 153, 235; 11/600

- » - 121-я імя А. Ф. Брагіна Мінская вобл.) 7/225; 8/151, 153, 157, 159, 641

- » - 123-я імя 25-годдзя БССР (Палеская вобл.) 2/188; 7/94; 8/151, 153—154, 156, 158, 242, 247, 252, 262, 279, 333; 10/244; 12/175

- » - 125-я Капаткевіцкая (Палеская вобл.) 6/173, 208; 8/154—155, 156, 253; 9/544; 10/208

- » - 130-я Петрыкаўская (Палеская вобл.) 3/517; 8/155—156, 158; 9/544

- » - 130-я «Помста» (Магілёўская вобл.) 6/244, 496; 8/134, 156, 235; 11/600

- » - 150-я імя Ф. М. Языковіча (Брэсцкая вобл.) 2/422; 8/153, 155, 156, 199, 280; 11/604

- » - 161-я імя Р. І. Катоўскага (Мінская вобл.) 1/277; 6/172; 7/225; 8/37, 151, 153, 156—157, 159; 9/75

- » - 200-я імя К. К. Ракасоўскага (Мінская вобл.) 2/141; 7/225, 243; 8/157, 159; 10/434; 12/167

- » - 210-я Капаткевіцкая (Палеская вобл.) 6/188; 8/150, 153, 154, 157—158, 242, 252

- » - 225-я (Палеская вобл.) 8/149, 153, 158, 228; 10/44

- » - 225-я імя А. В. Суворава (Мінская вобл.) 1/409; 4/537; 5/283; 7/225; 8/149, 158, 178, 243; 9/64, 75; 10/66

- » - 258-я імя В. У. Куйбышава (Мінская вобл.) 7/225; 8/151, 158—159; 9/613; 10/38

- » - 300-я імя К. Я. Варашылава (Мінская вобл.) 3/570; 6/279; 7/225; 8/145, 157, 159, 173, 178; 9/287; 10/148; 12/167

- » - 760-я імя М. Беразоўскага (Магілёўская вобл.) 6/55; 8/159—160, 228, 388

- » - «25 гадоў БССР» (Баранавіцкая вобл.) 7/274; 8/165, 216; 9/615

- » - «Аляксея», гл. Партызанская брыгада імя А. Ф. Данукалава (Віцебская вобл.)

- » - Асвейская імя М. В. Фрунзе (Віцебская вобл.) 2/374; 3/127; 4/526; 6/178; 7/581, 582; 8/160—161, 198, 583; 10/180, 459; 12/175

- » - Багушэўская (Віцебская вобл.) 3/127; 8/161, 279; 10/95

- » - Багушэўская (2-га складу, Віцебская вобл.) 8/126, 161—162, 221, 570

- » - «Бальшавік» (Гомельская вобл.) 3/324, 538; 8/162—163, 228, 262

- » - «Беларусь» (Мінская вобл.) 7/225; 8/33, 163, 223, 248, 251, 256

- » - В. У. Бойкі, гл. Партызанская брыгада Багушэўская (Віцебская вобл.)

- » - «Буравеснік» (Мінская вобл.) 2/219; 7/31, 225, 243; 8/127, 163—164; 9/12

- » - «Граза» (Віцебская вобл.) 2/600; 3/127; 7/433; 8/164; 9/142, 221

- » - М. П. Гудкова (Віцебская вобл.) 3/127; 4/78; 5/44; 8/164—165, 221; 9/221

- » - «Дзядзькі Колі» (Мінская вобл.) 2/165, 167; 6/86, 261; 7/33, 225, 229, 578; 8/119, 166, 223, 241, 248; 10/293; 12/169, 170

- » - Добрушская імя І. В. Сталіна (Гомельская вобл.) 3/378, 538; 6/131; 8/166—167

- » - Дрысенская, гл. Партызанская брыгада 1-я Дрысенская (Віцебская вобл.)

- » - дыверсійная Беларуская імя У. І. Леніна (Віцебская, Вілейская вобл.) 2/174; 3/78, 127, 356; 6/416, 544; 8/120, 167, 487, 636; 9/445

- » - «Жалязняк» (Гомельская вобл.) 3/538, 539; 4/583; 8/163, 167—168, 194, 228, 234; 11/300

- » - «Жалязняк» (Мінская вобл.) 2/219, 509, 510; 4/194; 6/86, 617; 7/225, 229; 8/168—169, 252; 10/644; 11/115, 599

- » - «За Радзіму» (Вілейская вобл.) 3/78; 8/169—170; 10/644

- » - «За Радзіму» імя А. К. Флегантава (Мінская, Брэсцкая вобл.) 2/23, 422; 7/225; 8/120, 121, 139, 169—170, 217, 280; 10/594, 609, 628; 11/201, 617, 645, 651

- » - «За Радзіму» Лоеўская (Гомельская вобл.) 3/360, 538; 8/170, 214, 219; 9/529

- » - «За Савецкую Беларусь» (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 620—621; 5/43; 8/171, 206, 467

- » - «За Савецкую Беларусь» (Вілейская вобл., Куранецкі р-н) 2/581; 3/78; 8/171; 11/92

- » - «За Савецкую Беларусь» (Віцебская вобл.), гл. Партызанская брыгада імя К. К. Ракасоўскага (Віцебская, Вілейская вобл.)

- » - «За Савецкую Беларусь» (Віцебская вобл.) 3/127; 4/436; 6/480; 7/598; 8/171—172, 487; 9/89

- » - «За Савецкую Беларусь» (Мінская вобл.) 2/73; 5/428; 6/65; 7/225, 243, 296; 8/172, 228

- » - «Звязда» (Магілёўская вобл.) 2/560; 8/141, 172—173

- » - імя Аляксандра Неўскага (Баранавіцкая вобл.) 2/76, 136, 219; 6/364; 8/173

- » - імя Аляксандра Неўскага (Беластоцкая вобл.) 4/120; 8/173

- » - імя С. М. Будзённага (Вілейская вобл.) 1/167; 3/78; 7/239; 8/173—174; 11/34, 188

- » - імя С. М. Будзённага (Пінская вобл.) 1/354; 5/45, 432; 8/152, 174—175, 188, 243, 244, 262; 11/393

- » - імя К. Я. Варашылава (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 6/547; 8/175—176, 186, 211; 9/394; 11/380

- » - імя К. Я. Варашылава (Вілейская вобл.) 3/78; 6/147; 7/20, 547; 8/176—177; 10/644; 11/307, 568

- » - імя К. Я. Варашылава (Віцебская вобл.) 3/127, 535; 6/302; 8/177—178, 487; 11/159

- » - імя К. Я. Варашылава (Мінская вобл.) 5/415; 8/144, 145, 158, 159, 178; 10/434, 435; 11/578

- » - імя ВЛКСМ (Віцебская вобл.) 3/127; 4/473; 6/183; 8/178; 11/346

- » - імя газеты «Правда» (Мінская вобл.) 2/54; 6/28, 177; 7/225, 229, 243; 8/127, 178—179, 228; 12/169

- » - імя М. Ф. Гастэлы (Вілейская вобл.) 3/78; 6/617; 8/179; 10/321, 644

- » - імя Л. М. Даватара (Вілейская вобл.) 1/590; 3/78; 5/36; 8/176, 179—180, 202, 228, 330; 10/644; 11/342

- » - імя А. Ф. Данукалава (Віцебская вобл.) 2/219, 356; 3/127; 4/145; 6/544; 8/119, 130, 172, 180—182, 231, 262, 279, 487; 10/46; 11/75, 374; 12/166

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага, гл. Партызанская брыгада імя С. М. Кароткіна (Віцебская вобл.)

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 5/43; 6/364, 486; 8/182, 200

- » - імя Ф. Э. Дзяржынскага (Брэсцкая вобл.) 2/422; 3/527; 4/551, 552; 6/605; 8/182—183, 198; 12/167

- » - імя Г. К. Жукава (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 612; 3/296; 5/43; 6/33; 7/56; 8/183, 208, 209; 9/349

- » - імя Г. К. Жукава (Вілейская вобл.) 3/78; 8/183—184, 248, 280; 10/152, 644

- » - імя К. С. Заслонава, гл. Партызанская брыгада 1-я імя К. С. Заслонава (Віцебская вобл.)

- » - імя М. І. Калініна (Вілейская вобл.) 3/78, 381; 6/27; 8/132, 184, 204

- » - імя М. І. Калініна (Мінская вобл., Мінскі, Пухавіцкі, Рудзенскі р-ны) 8/185, 245

- » - імя М. І. Калініна (Мінская вобл., Плешчаніцкі р-н) 7/225, 554; 8/184—185; 11/566

- » - імя С. М. Кароткіна (Віцебская вобл.) 3/127; 4/436; 5/456; 6/480, 568; 8/185—186, 191, 228, 487; 9/156; 10/209, 645; 11/73, 470

- » - імя Кастуся Каліноўскага (Беластоцкая вобл.) 2/272, 561, 624; 3/249; 7/579; 8/186

- » - імя С. М. Кірава (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 617; 6/364; 8/175, 186—187, 211, 245; 9/524; 11/380

- » - імя С. М. Кірава (Мінская вобл., Халопеніцкі, Крупскі, Барысаўскі р-ны) 6/86; 7/225; 8/81, 187, 300, 630

- » - імя С. М. Кірава (Мінская вобл., Барысаўскі, Пухавіцкі, Рудзенскі, Чэрвеньскі р-ны) 2/165; 5/436; 7/225; 8/127, 187188

- » - імя С. М. Кірава (Пінская вобл.) 6/386; 8/188—189; 9/308

- » - імя В. У. Куйбышава (Пінская вобл.) 1/354; 7/269; 8/189190, 192

- » - імя М. І. Кутузава (Вілейская вобл.) 3/78; 7/263; 8/190, 211; 9/165

- » - імя М. І. Кутузава (Віцебская вобл.) 3/127, 160, 343; 8/121, 190—191; 9/202

- » - імя С. Г. Лазо (Смаленская вобл.) 8/233

- » - імя У. І. Леніна (Брэсцкая вобл.) 2/422; 6/213; 8/191, 199; 11/610, 627

- » - імя У. І. Леніна (Віцебская вобл.) 3/112, 127; 7/581; 8/185, 191—192, 487; 9/318, 530

- » - імя У. І. Леніна (Пінская вобл.) 2/616; 8/189, 192, 196, 228, 243, 244, 248

- » - імя Ленінскага камсамола (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 137; 3/360; 8/192—193, 313; 10/43; 11/380

- » - імя В. М. Молатава (Пінская вобл.) 3/435; 6/199; 8/193—194, 216, 221, 246; 11/386

- » - імя П. К. Панамарэнкі (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 3/338; 5/43; 8/195—196, 200

- » - імя П. К. Панамарэнкі (Беластоцкая вобл.) 2/272; 5/37; 8/131—132, 196

- » - імя П. К. Панамарэнкі (Брэсцкая вобл.) 2/422, 432; 6/156; 8/194, 247, 248, 251, 356; 10/486; 11/649, 651

- » - імя П. К. Панамарэнкі (Гомельская вобл.) 2/124; 3/538, 539; 8/163, 167, 194, 234; 9/310

- » - імя П. К. Панамарэнкі (Мінская вобл.) 2/165; 5/154—155; 8/194—195, 223, 248; 7/225; 11/30

- » - імя П. К. Панамарэнкі Васілевіцкая (Палеская вобл.) 4/77; 8/150, 152, 196; 9/611

- » - імя К. К. Ракасоўскага (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 594; 4/105; 8/196—197

- » - імя К. К. Ракасоўскага (Віцебская. Вілейская вобл.) 3/78, 127; 6/213; 7/113, 496; 8/124, 160, 161, 180, 197—198, 202, 263, 280, 421; 9/88, 124, 156; 11/24

- » - імя Я. М. Свярдлова (Брэсцкая вобл.) 2/422; 8/183, 198—199; 11/616, 639

- » - імя І. В. Сталіна (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 229; 4/80; 5/43; 7/318; 8/182, 195, 199—200, 203

- » - імя І. В. Сталіна (Брэсцкая вобл.) 2/422; 6/213; 8/191, 199, 244; 11/581

- » - імя Суворава (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 3/312; 7/12; 8/122, 200, 216

- » - імя А. В. Суворава 1-я (Вілейская вобл.) 8/200—201, 223, 487; 10/492; 11/73

- » - імя А. В. Суворава 2-я (Вілейская вобл.) 1/590; 3/78; 4/134; 8/133, 201

- » - імя М. В. Фрунзе (Вілейская вобл.) 3/78; 4/525; 7/239, 259; 8/201—202, 241; 9/603; 11/184

- » - імя ЦК КП(б)Б (Вілейская вобл.) 3/78; 7/334; 8/176, 197, 202—203, 487, 636; 11/379

- » - імя В. І. Чапаева (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 6/174; 8/200, 203, 208; 9/558

- » - імя В. І. Чапаева (Брэсцкая вобл.) 2/422; 6/43; 8/203—204; 11/592, 606, 634

- » - імя В. І. Чапаева (Віцебская вобл.) 3/127; 5/430; 6/568; 7/137; 8/184, 204—205, 225, 487

- » - імя В. І. Чапаева (Гомельская вобл.) 3/538; 5/508; 8/205; 10/145

- » - імя В. І. Чапаева (Мінская, Беластоцкая вобл.) 2/272; 7/81, 225, 317; 8/131, 205—206; 11/337

- » - імя В. 11, Чкалава (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 594; 5/43, 212; 7/229; 8/206—207, 224, 240

- » - імя Чырванасцяжнага Ленінскага камсамола (Віцебская вобл.) 3/127; 6/544; 8/121, 178, 207, 397; 9/79

- » - імя М. А. Шчорса (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 5/43; 6/33, 289; 8/207—208

- » - імя М. А. Шчорса (Гомельская вобл.) 2/76; 3/538; 8/207; 11/505

- » - імя М. А. Шчорса (Магілёўская, Мінская вобл.) 2/165, 219; 4/194, 240; 6/496; 7/225, 229, 243; 8/208, 217, 223, 588; 10/643; 12/170

- » - «Камсамолец» (Баранавіцкая вобл.) 2/136; 4/190; 6/176; 7/56, 105; 8/208—209

- » - «Кастрычнік» (Вілейская вобл.) 3/78; 8/209, 487; 11/507, 514

- » - А. М. Крыўскага (Віцебская вобл.) 8/209—210

- » - Лагойская «Бальшавік» (Мінская вобл.) 1/336; 7/33; 8/210

- » - Лельчыцкая (Палеская вобл.) 4/130; 6/301, 372; 8/210

- » - Ленінская (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 462; 3/327; 6/215, 547; 8/175, 186, 210—211; 9/524, 588; 11/300

- » - Лепельская імя І. В. Сталіна (Віцебская вобл.) 3/127; 5/427, 525; 6/232; 8/211—212, 225, 487; 11/560

- » - Лёзненская (Віцебская вобл.) 3/217; 5/594; 8/119, 181, 212—213; 11/285, 374

- » - Мазырская імя Аляксандра Неўскага (Палеская вобл.) 4/444; 5/64, 592; 8/44, 210, 213—214; 11/637

- » - «Мсцівец» (Гомельская вобл.) 2/159; 3/538; 8/214, 219; 11/254

- » - «Народныя мсціўцы» імя В. Т. Варанянскага (Мінская вобл.) 2/219, 597; 6/86, 177, 424; 8/33, 171, 173, 179, 214—215, 242, 247, 386; 10/172; 12/169

- » - М. М. Нікіціна (Мінская вобл.) 4/586; 7/225, 516; 8/215, 279

- » - «Няўлоўныя», гл. «Няўлоўныя»

- » - Ф. І. Паўлоўскага, гл. Партызанская брыгада 123-я імя 25-годдзя БССР (Палеская вобл.)

- » - «Перамога» (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 461; 624; 5/183; 8/211, 215—216; 11/380

- » - Першамайская (Баранавіцкая вобл.) 2/136, 280; 4/190; 5/64, 202; 7/12; 8/165, 200, 216; 11/380

- » - Пінская (Пінская вобл.) 8/193, 216—217, 440, 561; 11/366

- » - «Полымя» (Мінская вобл.) 7/225, 243; 8/169, 217; 10/594; 11/300

- » - М. С. Пруднікава, гл. «Няулоўныя»

- » - «Разгром» (Мінская вобл.) 2/86, 165; 5/21; 6/34, 249, 283; 7/225; 8/208, 217—218, 228; 10/643; 12/170

- » - Расонская імя І. В. Сталіна (Віцебская вобл.) 2/20, 613; 3/127; 6/213, 261; 7/581, 582; 8/119, 197, 218—219, 247, 248; 9/122, 124; 12/175

- » - Рэчыцкая імя К. Я. Варашылава (Гомельская, Палеская вобл.) 1/345; 8/35, 214, 219—220, 247; 9/280

- » - «Савецкая Беларусь» (Брэсцкая вобл.) 2/422, 432; 4/551; 552; 8/194, 220, 247

- » - «Савецкая Беларусь» (Пінская вобл.) 8/193, 220—221; 9/610; 10/335

- » - Сенненская (Віцебская вобл.) 3/127; 6/471; 8/161, 164, 221—222; 10/153

- » - Сіроцінская, гл. Партызанская брыгада імя С. М. Кароткіна (Віцебская вобл.)

- » - «Смерць фашызму» (Віцебская вобл.), гл. Партызанская брыгада імя В. І. Чапаева (Віцебская вобл.)

- » - «Смерць фашызму» (Мінская вобл.) 2/165; 4/216; 7/225; 8/119, 222, 223, 245; 10/239

- » - «Спартак» (Вілейская вобл.) 2/364; 3/78; 5/45; 6/147; 7/547; 8/77, 128, 200, 222—223, 279; 10/644

- » - «Спартак», гл. Партызанская брыгада імя А. В. Суворава 1-я

- » - «Стары» (Мінская вобл.) 2/165; 7/225; 8/163, 195, 222, 223—224, 645; 12/169

- » - «У імя Радзімы» (Беластоцкая вобл.) 2/272; 8/144, 224, 248, 280

- » - «Уперад» (Баранавіцкая вобл.) 2/462; 6/364; 8/173, 206, 224—225

- » - «Уперад», гл. «Уперад»

- » - Чашніцкая («Дубава») (Віцебская вобл.) 2/132; 3/127; 4/307; 5/525; 6/86, 232; 8/170, 204, 211, 212, 225—226, 279; 10/54

- » - «Чырвоны сцяг» (Мінская вобл.) 2/23; 5/428; 6/176; 7/225; 8/226—227

- » - «Чэкіст» (Магілёўская вобл.) 2/219, 460; 5/591; 6/496; 8/137, 227, 229, 230, 231, 232, 279; 9/40; 10/160; 11/42, 330; 12/172

- » - Ф. С. Шляхтунова (Вілейская вобл.), гл. Партызанская брыгада імя Л. М. Даватара (Вілейская вобл.)

- » - «Штурмавая» (Вілейская, Мінская вобл.) 1/332; 4/505; 6/86, 240; 7/5, 225, 229; 8/227; 9/367; 10/169; 12/169

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)