Verbum

АХВЕ́РДАЎ Іосіф Мікалаевіч

(н. 28.6.1916, Тбілісі),

бел. вучоны ў галіне буд. механікі. Чл.-кар. АН Беларусі (1960). Д-р тэхн. н. (1958), праф. (1959). Засл. дз. нав. Беларусі (1989). Скончыў Тбіліскі ін-т інжынераў чыг. Транспарту (1939). З 1958 у Ін-це буд-ва і архітэктуры АН Беларусі, з 1971 у Бел. політэхн. акадэміі. Навук. працы па праблемах фізіка-хім. механікі і рэалогіі бетонных сумесяў, тэорыі структураўтварэння і цвярдзення бетону, тэхналогіі вырабу жалезабетонных трубаў і інш.

Тв.:

Основы физики бетона. М., 1981;

Технология железобетонных изделий специального назначения. Мн., 1993.

т. 2, с. 144

АЛІГАТО́НІКА

(ад аліга... + грэч. tonos тон),

сістэма з малой колькасцю гукаў, дзе ўсе тоны функцыянальна раўнапраўныя. Для алігатонікі характэрныя сціслыя мелодыі-мадэлі (тэрцавыя, квартавыя), экспрэсіўная сіла якіх заснавана на прынцыпе раўназначнасці ўсіх выразных сродкаў (ладавых, рытмічных, інтанацыйных, тэмбравых). У муз. фальклоры беларусаў тыповая для стараж. песеннага пласта, асабліва для песень каляндарна-земляробчага цыкла.

Літ.:

Квитка К.В. Ладовые системы в музыке славян и соседних народов // Избр. тр. М., 1971. Т. 1;

Елатов В.И. Ладовые основы белорусской народной музыки. Мн., 1964;

Можейко З.Я. Календарно-песенная культура Белоруссии. Мн., 1985.

З.Я.Мажэйка.

т. 1, с. 255

ГАРДЗЕ́Й Іван Андрэевіч

(н. 7.10.1938, в. Дзяніскавічы Ганцавіцкага р-на Брэсцкай вобл.),

бел. вучоны ў галіне генетыкі раслін. Д-р біял. н. (1988). Скончыў БСГА (1965). У 1969—74 і з 1994 у Ін-це генетыкі і цыталогіі АН Беларусі (нам. дырэктара), у 1974—94 у Бел. НДІ земляробства і кармоў. Навук. працы па генетыцы і біятэхналогіі збожжавых культур, цытагенетыцы, структурнай і функцыян. будове генома раслін, фарміраванні карыятыпу.

Тв.:

Гетерозис и радиоустойчивость растений. Мн., 1977 (разам з М.В.Турбіным, У.Г.Валодзіным);

Тритикале: Генетич. основы создания. Мн., 1992.

т. 5, с. 59

ГО́РБАЧ Усевалад Іванавіч

(3.9.1921, Кіеў — 25.3.1981),

бел. філосаф, гісторык. Д-р філас. н. (1968), праф. (1969). Скончыў Мінскі пед. ін-т (1950). Працаваў настаўнікам. У 1953—66 у АН Беларусі: вучоны сакратар Ін-та філасофіі і права, вучоны сакратар Прэзідыума АН БССР Аддзялення грамадскіх навук, з 1966 заг. кафедры філасофіі. Даследаваў пытанні марксісцка-ленінскай філасофіі, праблемы матэрыяліст. дыялектыкі і метадалогіі навук. пазнання.

Тв.:

Закон адзінства і барацьбы процілегласцей. Мн., 1960;

О видах противоречий. Мн., 1964;

Проблемы диалектических противоречий. М., 1972;

Основы природопользования. Мн., 1980 (у сааўт.).

М.М.Смальянінаў.

т. 5, с. 359

ДАВЫДЗЕ́НКА Леанід Мікалаевіч

(н. 14.8.1941, в. Залатаміно Кармянскага р-на Гомельскай вобл.),

бел. вучоны ў галіне эканам. тэорыі. Д-р эканам. н. (1990), праф. (1991). Скончыў БДУ (1972) і працуе ў ім. Даследуе тэарэт. праблемы аграрна-прамысл. кааперацыі, дзярж. рэгулявання сац.-эканам. адносін, грамадскага падзелу працы ў АПК. Аўтар падручнікаў для ВНУ па асновах эканам. тэорыі, мікра- і макраэканомікі і інш.

Тв.:

Социально-экономическая эффективность аграрно-промышленного кооперирования. Мн., 1977;

Основы экономической теории. Мн., 1991 (у сааўт.);

Государственное регулирование социально-экономических отношений. Мн., 1996 (у сааўт.).

т. 5, с. 569

АРЦЁМ’ЕЎ Валянцін Міхайлавіч

(н. 15.5.1934, г. Масква),

вучоны ў галіне радыёэлектронікі. Чл.-кар. АН Беларусі (1989), д-р тэхн. н. (1974), праф. (1976). Засл. дз. нав. і тэхн. Беларусі (1977). Скончыў Мінскае вышэйшае інж. радыётэхн. вучылішча (1956), дзе і працаваў. З 1987 дырэктар, з 1993 заг. лабараторыі Ін-та прыкладной фізікі АН Беларусі. Навук. працы ў галіне аўтам. кіравання. Распрацаваў тэорыю дынамічных сістэм з выпадкова зменнай структурай.

Тв.:

Оптиамизация динамических систем случайной структуры. М., 1980 (разам з Г.Я.Казаковым);

Основы автоматического управления. М., 1986;

Локационные системы роботов: Справ. пособие. Мн., 1988;

Анализ систем случайной структуры. Мн., 1993.

т. 1, с. 535

БІЛІ́БІН Юрый Аляксандравіч

(19.5.1901, г. Растоў, Расія — 4.5.1952),

савецкі геолаг. Чл.-кар. АН СССР (1946). Скончыў Ленінградскі горны ін-т (1926). З 1934 ва Усесаюзным геал. ін-це, з 1950 у Ленінградскім ун-це. Навук. працы па выяўленні заканамернасцяў размеркавання радовішчаў карысных выкапняў у зямной кары, па даследаванні ўмоў стварэння россыпных радовішчаў золата. Дзярж. прэмія СССР 1946. Яго імем названы мінерал білібініт і г. Білібіна.

Тв.:

Петрология Ыллымахского интрузива. М.; Л., 1947;

Основы геологии россыпей. 3 изд. М., 1956;

Металлогенические провинции и металлогенические эпохи. М., 1955;

Избр. труды. Т. 1-4. М., 1958—63.

т. 3, с. 152

ГЕ́ЙРАЎСКІ (Heyrovský) Яраслаў

(20.12.1890, Прага — 27.3.1967),

чэшскі хімік, стваральнік паляраграфіі. Чл. Чэхаславацкай АН (1952). Скончыў Пражскі ун-т (1918), з 1922 праф. гэтага ун-та, у 1926 працаваў у Сарбоне (Парыж). У 1950—67 дырэктар Дзярж. паляраграфічнага ін-та ў Празе, які з 1964 носіць яго імя. Пры даследаванні электролізу на ртутна-кропельным электродзе ўстанавіў залежнасць паміж патэнцыяламі аднаўлення і акіслення рэчываў і іх прыродай, а таксама паміж велічынёй дыфузійнага току і канцэнтрацыяй рэчыва ў электраліце (1922), што дало пачатак паляраграфіі. Нобелеўская прэмія 1959.

Тв.:

Рус. пер. — Основы полярографии. М., 1965 (разам з Я.Кута).

т. 5, с. 135

ГЕ́РКЕ Пётр Якаўлевіч

(12.7.1904, с. Вяляцічы Барысаўскага р-на Мінскай вобл. — 14.5.1985),

савецкі гістолаг і эмбрыёлаг. Акад. АН Латвіі (1951). Д-р мед. н. (1936), праф. (1937). Скончыў БДУ (1927). З 1927 у Мінскім мед. ін-це (з 1949 нам. дырэктара). З 1952 у Латвійскім НДІ эксперым. і клінічнай медыцыны (да 1971 дырэктар), адначасова ў 1953—72 у Рыжскім мед. ін-це. Навук. працы па вывучэнні развіцця ўнутр. органаў чалавека і млекакормячых, перыферычнай і цэнтр. нерв. сістэмы, эндакрыннай сістэмы, гісторыі медыцыны.

Тв.:

Общая эмбриология человека. Рига, 1955;

Основы теоретической анатомии человека. Рига, 1963 (разам з С.І.Лябёдкіным).

т. 5, с. 174

ДЗЁЕВА Вера Паўлаўна

(н. 10.8.1926. в. Горкі Цвярской вобл., Расія),

бел. фізіёлаг раслін. Д-р біял. н. (1974), праф. (1990). Скончыла Маскоўскую с.-г. акадэмію (1949). З 1961 у Ін-це эксперым. батанікі АН Беларусі. Навук. працы па вывучэнні фізіёлага-біяхім. асноў накіраванай рэгуляцыі росту і развіцця раслін з дапамогай фізіялагічна актыўных рэчываў (гербіцыдаў, рэтардантаў, стымулятараў).

Тв.: Физиология устойчивости сортов растений к гербицидам и ретардантам. Мн., 1976 (разам з З.І.Шэлег); Ретарданты — регуляторы роста растений. Мн., 1980; Избирательное действие химических регуляторов роста на растения: Физиол. основы. МН., 1988 (разам з З.І.Шэлег і Н.В.Санько).

т. 6, с. 102