тама́т, -а і -у, М -ма́це, мн. -ы, -аў, м.
1. -а. Тое, што і памідор.
2. -у, толькі адз. Паста, соус з памідораў.
Рыба ў тамаце.
|| прым. тама́тны, -ая, -ае.
Т. сок.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
pomidor
м. памідор; тамат
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
◎ *Камідормна, кымідорына (Яўс.), сапсаваная форма да памідорына < памідор (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
таўсташчо́кі, ‑ая, ‑ае.
З тоўстымі, мясістымі шчокамі. Калі Віця канчаў есці кашу, да яго падсеў таўсташчокі хлапчук з чырвоным, як памідор, тварам, таксама дзяжурны па кухні. Нядзведскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тама́т, ‑а і ‑у, М ‑маце, м.
1. ‑а. Тое, што і памідор. Вырошчванне таматаў. Салёныя таматы.
2. ‑у. Паста, соус з памідораў. Суп з таматам. Рыба ў тамаце.
[Ісп. tomate.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
tomato
[təˈmeɪtoʊ]
1.
n., pl. -toes
памідо́р, тама́т -а m. (расьлі́на і плод)
2.
adj.
памідо́рны, тама́тны
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Paradíesapfel
m -s, -äpfel
1) ра́йскі я́блык
2) памідо́р, тама́т
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Ра́йка 1 ’садавіна накшталт яблыкаў’, ’дрэва з пладамі накшталт яблыкаў’ (Мат. Гом., Юрч.). Вытворнае ад рай 1 (гл.) > райскі яблычак, што вынікае з біблейскай фразеалогіі, і з’яўляецца сцяжэннем гэтага выразу. Не з’яўляецца пераносам ад назвы дрэва да назвы плоду, а наадварот, спачатку азначала назву плоду, перанос на назву дрэва пазнейшы. У іншых славянскіх мовах падобная назва можа азначаць ’памідор’, а не ’яблык’. Параўн. чэш. rajské jablíčko > rajče ’памідор’, rajský ’таматны’, пры гэтым чэш. rajka ’райская птушка’. Адначасова развіваецца паралельная да форм з каранёвым рай‑ асобная назва з іншым коранем як, напрыклад, у харв. rajčica і paradajz ’памідор’ ці славен. paradižnik ’тс’, што з’яўляецца сцяжэннем выразу, калькаванага з ням. Paradiesapfel ’памідор’ (Глухак, 516).
Ра́йка 2 ’дарадца’ (Бяльк.), ра́дзька ’тс’ (Гарэц.), райко́ ’жанаты ўдзельнік вяселля з боку маладога, маршалак’ (бельск., Зяленін, Описание, 1). Форма ад раіць, азначае даслоўна ’той, хто раіць’. Утворана пры дапамозе суф. ‑к(а), прадуктыўнага ў бел. народнай мове, які стварае асабовыя формы па дзеянні, агульнага роду, часта з экспрэсіяй непахвальнасці, параўн. стыдзька ад стыдзіцца, марудзька ад марудзіць, ныцька ад ныць, будзька ад будзіць, проська ад прасіць і інш. (Сцяцко, Афікс. наз., 46, 47), адпаведна, райка ад раіць, як і радзька ад радзіць. Гл. ра́йца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Баклажа́н. Рус. баклажа́н, бадаржа́н, бадража́н, бадижа́н і г. д., укр. баклажа́н ’баклажан, памідор’, поклажа́н. Запазычанне з цюрк. моў: тур. patlican, усх.-цюрк. patingän ’тс’ < араб.-перс. bādinǰān. Локач, 14; Фасмер, 1, 110. Параўн. яшчэ Шанскі, 1, Б, 15.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)