Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

хадзіць дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. Рухацца, перамяшчацца, ступаючы нагамі (пра чалавека, жывёл).

    • Дзіця рана пачало х.
  2. Тое, што і ісці, але абазначае рух, які паўтараецца ці адбываецца ў розны час і ў розных напрамках.

    • Х. па садзе.
    • Х. па вёсках.
    • Х. у ягады.
    • Х. у школу.
    • Х. каралём.
    • Аўтобус да горада ходзіць два разы ў дзень.
    • Ходзяць хмары, а дажджу няма.
    • Ходзяць чуткі па свеце.
    • Старасць ходзіць асцярожна і абачліва глядзіць (з народнай творчасці).
  3. Перадавацца, пераходзіць ад ацнаго да другога.

    • Кніжка хадзіла па ўсяму інстытуту.
    • Ходзіць грып.
  4. Рухацца ўзад і ўперад або ўверх і ўніз, з боку ў бок.

    • Падлога ходзіць пад нагамі.
  5. Падымацца і апускацца пры глыбокім дыханні, напружанні і пад.

    • Так сапе, аж грудзі ходзяць.
  6. Укісаючы, брадзіць.

    • Цеста ходзіць.
  7. Выконваць якую-н. работу пры дапамозе пэўнай прылады.

    • Х. за плугам (размоўнае).
  8. Клапаціцца аб кім-, чым-н., даглядаць каго-, што-н.

    • Х. за хворым.
    • Х. за скацінай.
  9. Апранацца ў што-н., насіць што-н., мець пэўны знешні выгляд.

    • Х. у ботах.
    • Х. без шапкі.
  10. Быць у якім-н. званні, выконваць якія-н. абавязкі (размоўнае).

  11. Быць цяжарнай (пра жанчыну) (размоўнае).

    • Х. другім дзіцем.
  12. Пра коней, валоў і пад.: выкарыстоўвацца тым ці іншым чынам.

    • Х. у плузе.
    • Х. пад сядлом.
  13. Адпраўляць натуральную патрэбу (размоўнае).

    • Дзіця ходзіць на гаршчок.
  14. хадзі(це). Запрашэнне ісці куды-н. (размоўнае).

    • Хадзі сюды.

На галаве хадзіць (размоўнае неадабральнае) — дурэць, сваволіць.

|| закончанае трыванне: схадзіць.

|| назоўнік: ход, хаджэнне і хадзьба.

  • Ход цягніка.
  • Хаджэнне па справах.
  • Увесь дзень у хадзьбе.
  • Спартыўная хадзьба (від спорту).

хадня назоўнік | жаночы род | размоўнае

Хада, хаджэнне.

  • Пад поўнач х. заціхла.

хадовы прыметнік

Дзелавы, гаспадарлівы; пранырлівы.

  • Х. чалавек.

хадок назоўнік | мужчынскі род

  1. Той, хто ходзіць пехатой.

    • У каго сілы хапае, той і х. добры.
  2. Выбраная асоба, якая пасылаецца куды-н. з хадайніцтвам, даручэннем (устарэлае).

    • Сялянскія хадакі.
    • Не хадок хто куды (размоўнае) — пра таго, хто больш не пойдзе, не хоча хадзіць.
    • Я туды больш не х.

хадульны прыметнік

  1. гл. хадулі.

  2. Збіты, пазбаўлены арыгінальнасці.

    • Х. выраз.

|| назоўнік: хадульнасць.

хадулі назоўнік | жаночы род

  1. Шасты з высока прыбітымі прыступкамі, стаўшы на якія можна хадзіць вялікімі крокамі.

    • Хадзіць на хадулях.
  2. пераноснае значэнне: Пра што-н. напышлівае, высакамернае, ненатуральнае.

  3. пераноснае значэнне: Доўгія ногі (размоўнае).

|| прыметнік: хадульны.

хадун назоўнік | мужчынскі род

  1. Дэталь машыны, механізма, якая знаходзіцца ў пастаянным руху.

  2. Прыстасаванне ў выглядзе рамы на колцах, пры дапамозе якога дзяцей вучаць хадзіць (размоўнае).

хадункі назоўнік | мужчынскі род

Тое, што хадун (у 2 знач.).

хазары назоўнік | мужчынскі род

Старажытны вандроўны народ, які ўтварыў у 7—10 стст. дзяржаву з тэрыторыяй ад ніжняй Волгі да Каўказа і Паўночнага Прычарнамор’я.

|| жаночы род: хазарка.

|| прыметнік: хазарскі.

хай часціца

  1. Выражае заклік, пажаданне (размоўнае).

    • Х. жыве дружба!
  2. Выказвае дапушчэнне.

    • Х. едзе, калі хоча.
    • Х. так!
  3. злучнік: Ужыв. у даданых сказах з уступальным значэннем.

    • Х. я памыліўся, але памылку гэту я выправіў.