сабака, ‑і, м.
1. Свойская жывёліна сямейства сабачых, якая выкарыстоўваецца для вартаўнічай аховы, язды (на Поўначы), на паляванні і пад. Службовы сабака. Пакаёвы сабака. Паляўнічы сабака. Язда на сабаках. ▪ Пустата і зацятасць зімняй цішыні прыдавала афарбоўку нейкай асаблівай распачлівасці заложнаму гаўканню кімся патрывожанага сабакі. Колас. На дварэ пільнуюць панскі супакой злосныя сабакі-ваўкадавы. Бядуля. Воўк сабакі не баіцца, але звягі не любіць. Прыказка. Дурны сабака і на гаспадара брэша. Прыказка.
2. Самец сукі.
3. перан. Разм. лаянк. Пра нягодніка, злоснага, шкоднага чалавека. — Трэба падавацца ў вёску, — параіў Сталярэвіч, — там вас [Ганну] Ніхто не ведае, а тут можа кожны сабака ўкусіць.... Гурскі. [Лясніцкі] падумаў: «Здраднік. Іш, выгнуўся, сабака». Шамякін. // Груб. Пра чалавека, які не трымае слова, лаецца. Обер — аб’ездчыкам лічыўся, Брахун не горшы ад сабакі. Колас. Ці сабака гаў, ці ён сказаў — то ўсё роўна. Прыказка. / Ужываецца пры выказванні адабрэння, захаплення чыёй‑н. здатнасцю да якой‑н. справы. Добра спявае, сабака.
4. Драпежнае млекакормячае сямейства сабачых. Янотападобны сабака. / у знач. наз. сабакі, ‑бак. Тое, што і сабачыя (у 4 знач.)
•••
Сабака-сышчык — паляўнічы або службовы сабака, прывучаны да пошуку дзічыны або чалавека па следу.
Вешаць (чапляць) сабак на каго гл. вешаць.
Вось (вот, во) дзе сабака закапаны — вось у чым сутнасць справы, прычына чаго‑н. Ды ты, як бачу, не толькі закаханая ў Тарашкевіча, але і ў яго жонку, — засмяяўся Максім. — Во дзе сабака закапаны! Машара.
(Жыць) як кот з сабакам гл. кот.
З сабакамі не знойдзеш — тое, што і (днём) з агнём не знойдзеш; са свечкай не знойдзеш (гл. знайсці).
Ні адзін сабака не гаўкне — ніхто нічога не скажа.
Па сабаку з рота скача гл. скакаць.
Сабакам сена касіць гл. касіць 1.
Сабак ганяць гл. ганяць.
Сабаку з’есці ў чым, на чым гл. з’есці.
Сабаку пад хвост (груб.) гл. хвост.
Трэба (патрэбны) як сабаку пятая нага гл. трэба.
У сабакі вачэй пазычыць (пазычыўшы) гл. пазычыць.
Як пабіты сабака — пра чалавека, які ў выніку свайго ўчынку няёмка сябе адчувае.
Як сабак — вельмі многа, поўна. Паабапал усёй дарогі было поўна іх [жандараў і салдат], як сабак. Лынькоў.
(Як) сабака на сене — пра чалавека, які сам не карыстаецца чым‑н. і другім не дае.