Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)

Скарачэнні
  • Аб. абр. → «О образех, о реликвях»: Рукапіс 1622 г. Жыровіцкага манаха Феадосія // Беларуская лінгвістика, Мн., 1983. Вып. 24. С. 55—61.
  • Абух. → Ліст да Абуховіча 1655 г. — Хрэстаматыя па гісторыі беларускай мовы, ч. 1. Мн., 1961, с. 439—442.
  • АВК → Акты, издаваемые Виленского археографическою комиссиею для разбора древних актов, т. I—XXXIX. Вильна, 1865—1915.
  • АЗР → Акты, относящиеся к истории Западной России, собранные и изданные археографическою комиссиею, т. I—V. СПб, 1846—1853.
  • Алекс. → Александрыя пачатку XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, F. XVII. 5, лл. 1—45 б.
  • Алекс. XV → Александрыя канца XV ст. Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, Q. XVII. 257, лл. 1—2 б.
  • Алекс. 1697 → Няпоўны маскоўскі спіс Александрыі 1697 г. Рукапіс Дзяржаўнай бібліятэкі СССР імя У. І. Леніна, М. 1562.
  • АЛМ → Акты Литовской метрики, собраны Ф. И. Леонтовичем, т. I, вып. 1—2. Варшава, 1896—1897.
  • Апакр. → Апокрисисъ албо отповедь на книжкы о съборе берестейскомъ (Вільня, 1598).
  • Арх. ЮЗР → Архив Юго-Западной России, издаваемый временною комиссиею для разбора древних актов, ч. I—VIII. Киев, 1859—1911.
  • АСД → Археографический сборник документов, относящихся к истории Северо-Западной Руси, т. I—XI. Вильна, 1867—1890.
  • Арыст. → Арыстоцелевы вароты канца XVI ст. — У кн.: Сперанский М. Н. Из истории отреченных книг, т. IV. СПб, 1908.
  • Атыла → Гісторыя аб Атыле каля 1580 г. — У кн.: Веселовский А. Н. Из истории романа и повести. Сборник Отделения русского языка и словесности, т. 44, № 3. СПб, 1888, с. 173—235.
  • АЮЗР → Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России, собранные и изданные археографическою комиссиею, т. I—XV. СПб, 1863—1892.
  • Бава → Аповесць аб Баве каля 1580 г. — У кн.: Веселовский А. Н. Из истории романа и повести. Сборник Отделения русского языка и словесности, т. 44, № 3. СПб, 1888, с. 129—172.
  • Барк. → Баркалабаўскі летапіс канца XVI — пачатку XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнага гістарычнага музея СССР, Зб. Сінад. 790.
  • Вельск. → Летаписецъ то естъ кроиника, з розных многих а досветчоных авторов и историков диялектом руским естъ зложона («Хроника» М. Бельскага пачатку XVII ст.). Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, F. IV. 688.
  • Бер. саб. → Описание и оборона събору руского берестейского (Вільня, 1597).
  • Біблія → Біблейскія кнігі пачатку XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, F. 1. 2.
  • Будны → Катихисісь для детокъ хрістианскихъ языка руского коротко выложена (Клецк, 1562).
  • Бых. → Летапіс па спісу Быхаўца канца XVI — пачатку XVII ст. — ПСРЛ, т, XVII. СПб, 1907, с. 473—572.
  • Бяр. → Лексиконъ славеноросскій именъ толъкованіе, Всечестным отцемъ Кір Памвою Берындою... згромаженый (Куцеін, 1653).
  • Валх. → Аповесць аб трох каралях-валхвах канца XV ст. Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, Q. 1. 391, лл. 39—96 б.
  • Варл. → Гисторія албо правдивое выпйсаніе ст. Іоанна Дамаскина, о житіи святых преподобных отецъ Варлаама і Осафа и о наверненю індіянъ (Куцеін, 1637).
  • Віл. → Віленскі спіс летапісу канца XV ст. Рукапіс Цэнтральнай бібліятэкі Акадэміі навук ЛітССР, ф. Бх, адз. зах. 49, лл. 437—450 б.
  • Вісл. → Вісліцкі статут XV ст. — У кн.: Roman Stanisław і Vеtutulani Adam. Ruski przekład polskich statutów ziemskich z rękopisu moskiewskiego. Wrocław—Kraków, 1959.
  • Выкл. → Выклад тлумачэнняў біблейскіх кніг сярэдзіны XVII ст. Рукапіс Бібліятэкі Акадэміі навук УССР, 9п/111.
  • Гарм. → Гармония Восточной церкви с костелом Римским — Русская историческая библиотека, т. VII. Пг., 1882.
  • Гр. XIV → Грамата полацкага князя Андрэя XIV ст. Рыжскі гарадскі архіў.
  • Гр. Сем. → Грамата полацкага епіскапа Семіёна другой палавіны XV ст.— У кн.: Матвеев И. И. Неизвестная полоцкая грамота второй половины XV ст. Институт языкознания. Доклады и сообщения, IV, 1953, с. 71—84.
  • Гр. 1300 → Грамата рыжан да віцебскага князя Міхаіла Канстанцінавіча каля 1300 г. Рыжскі гарадскі архіў.
  • Гр. 1300 Як. → Грамата полацкага епіскапа Якава каля 1300 г. Рыжскі гарадскі архіў.
  • Гр. 1377 → Укладная грамата княгіні Юліяніі царкве ў Азярышчах каля 1377 г.— «Евангелле» Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, On. I. 2, л. 61 б.
  • Гр. 1387 → Грамата караля Уладзіслава князю Скіргайлу 1387 г. Цэнтральны дзяржаўны архіў старажытных актаў СССР.
  • Гр. 1399 → Укладная грамата князя Анофрыя полацкаму Прадцечанскаму манастыру каля 1399 г.— «Евангелле» Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, F. I. 17, л. 144 6.
  • Гр. 1405 → Грамата рыжскіх ратманаў да палачан 1405 г. Рыжскі гарадскі архіў.
  • Гр. 1407 → Грамата палачан у Рыгу 1407 г. Рыжскі гарадскі архіў.
  • Гр. 1409 → Грамата князя Івана Сямёнавіча да рыжан 1409 г. Рыжскі гарадскі архіў.
  • Гр. 1465 → Грамата палачан у Рыгу 1465 г. Рыжскі гарадскі архіў.
  • Гр. 1470 → Грамата полацкіх баяр да рыжан 1470 г. Рыжскі гарадскі архіў.
  • Гр. 1589 → Грамата караля Сігізмунда III 1589 г. (Вільня, 1589 г.).
  • Даг. 1330 → Дагавор Полацка з Рыгай каля 1330 г. Рыжскі гарадскі архіў.
  • Дзід. → Дідаскаліа, албо наука, которая се первей из оустъ священникомъ подавала о седми сакраментахъ алболи тайнахъ (Куцеін, 1653).
  • Дыяр. → Діаріушъ албо список деевъ правдивых в справе помноженя и объясненя веры православное голошеный («Дыярыуш» А. Філіповіча 1638—1648 гг.). Рукапіс Дзяржаўнага гістарычнага музея СССР, Зб. Сінад. 856.
  • Еўл. → «Дзённік» Ф. Еўлашоўскага пачатку XVII ст. Рукапіс Галоўнага архіва старажытных актаў у Варшаве.
  • Жыц. Ал. → Жыціе Аляксея, чалавека божага канца XV ст. Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, Q. I. 391, лл. 97—99 б.
  • Жыц. св. → Зборнік жыцій святых сярэдзіны XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнай бібліятэкі СССР імя У. І. Леніна, № 159.
  • Зб. 81 → Зборнік павучэнняў сярэдзіны XVII ст. Рукапіс Цэнтральнай бібліятэкі Акадэміі навук ЛітССР, RKF — 81.
  • Зб. 82 → Зборнік павучэнняў сярэдзіны XVII ст. Рукапіс Цэнтральнай бібліятэкі Акадэміі навук ЛітССР, RKF — 82.
  • Зб. 107 → Зборнік павучальных навел рэлігійнага зместу сярэдзіны XVII ст. Рукапіс Цэнтральнай бібліятэкі Акадэміі навук ЛітССР, RKF — 107.
  • Зб. 255 → Зборнік павучэнняў сярэдзіны XVII ст. Рукапіс Цэнтральнай бібліятэкі Акадэміі навук ЛітССР, RKF — 255.
  • Зб. 259 → Зборнік павучэнняў сярэдзіны XVII ст. Рукапіс Цэнтральнай бібліятэкі Акадэміі навук ЛітССР, RKF — 259.
  • Зб. 261 → Зборнік павучэнняў пачатку XVII ст. Рукапіс Цэнтральнай бібліятэкі Акадэміі навук ЛітССР, RKF — 261.
  • Зб. 262 → Зборнік біблейскіх кніг пачатку XVI ст. Рукапіс Цэнтраль¬най бібліятэкі Акадэміі навук ЛітССР, RKF — 262.
  • Зб. 752 → Зборнік жыцій святых другой палавіны XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнага гістарычнага музея СССР, Зб. Сінад. 752.
  • Зб. вып. → Собраніе припадковъ краткое и духовнымъ особомъ потребное (Супрасль, 1722).
  • Зіз. → «Лексисъ» Л. Зізанія (Вільня, 1596).
  • ИЮМ → Историко-юридические материалы, извлеченные из архивных книг губерний Витебской и Могилевской, вып. I—XXXII. Витебск, 1871—1906.
  • Каз. Kip → Казанье святого Кирилла патріаръхи іерусалимъского (Вільня, 1596).
  • Каліст → Евангеліе учителное, албо казаня на кождую неделю и свята урочистыи презъ святого отца нашего Калиста (Еўе, 1616).
  • КАР → Кніга Альбрыхта Радзівіла 1646—1648 гг. Рукапіс Цэнтральнага дзяржаўнага архіва старажытных актаў, ф. 389, кн. 332.
  • Карп. → «Казанье двое» Л. Карповіча (Еўе, 1615).
  • КВЗС → Кніга Віцебскага земскага суда 1533—1540 гг. Рукапіс Цэнтральнага дзяржаўнага архіва старажытных актаў, ф. 389, кн. 228.
  • КВС → Кніга Віленскага замкавага суда 1552 г. Рукапіс Цэнтральнага дзяржаўнага архіва старажытных актаў, ф. 389, кн. 240.
  • КЗ → Литовская метрика. Книга записей. — Русская историческая библиотека, т. XXVII. СПб, 1910.
  • Кін. → Киновіон, или изображеніе евангелского іноческого общого житія (Еўе, 1618).
  • ККК → Кніга караля Казіміра 1482—1491 гг.: Рукапіс ЦДАСА. Ф. 389. Кн 4.
  • ККСС → Кніга канцылярыі спраў судовых 1615—1618 гг.: Рукапіс ЦДАСА, Ф. 389. Кн. 295.
  • КЛС → Кніга канцлера Льва Сапегі 1596—1598 гг. Рукапіс Цэнтральнага дзяржаўнага архіва старажытных актаў, ф. 389, кн. 286.
  • Кн. Мак. → Кніга Макавеяў пачатку XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, F. XVII. 5, лл. 46—66 б.
  • КПМ → Книга посольская метрики Великого княжества Литовского, т. I—II. М., 1843.
  • КПД → Литовская метрика. Книги публичных дел. — Русская историческая библиотека, т. XXX. Юрьев, 1914.
  • Крас. → Летапіс па спісу Красінскіх канца XVI ст. — ПСРЛ, т. XVII. СПб, 1907.
  • КСД → Литовская метрика. Книга судных дел. — Русская историческая библиотека, т. XX. СПб, 1903.
  • КСР → Кніга судовых рашэнняў 1506—1522 гг. Рукапіс Цэнтральнага дзяржаўнага архіва старажытных актаў, ф. 389, кн. 222.
  • Лям. → Ляментъ у света оубогихъ (Вільня, 1620).
  • Мак. → Духовный беседы святого отца нашего Макаріа пустелника египетского... (Вільня, 1627).
  • Мам. → Сказание аб Мамаевым пабоішчы пачатку XVII ст. — У кн.: Шамбинаго С. К. Повести о Мамаевом побоище. Сборник отделения русского языка и словесности, т. 81. СПб, 1906, с. 168—190.
  • Мял. → Прамова Івана Мялешкі канца XVI ст.— Хрэстаматыя па гісторыі беларускай мовы, ч. I. Мн., 1961, с. 316—319.
  • Наб. тур. → «О набоженстве турецком» канца XVI ст. Рукапіс Дзяржаўнага гістарычнага музея СССР, Зб. Сінад. 790, лл. 20—24 б.
  • Навука → Наука о седми тайнахъ церковныхъ (Вільня, 1620).
  • Неба → «О поесехъ небесныхъ» канца XVI ст. Рукапіс Дзяржаўнай бібліятэкі БССР імя У. І. Леніна, 09/276К, лл. 60 б—80 б.
  • Пак. Хр. → Пакуты Хрыста XV ст. Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, Q. І. 391, лл. 1—38 б.
  • Патр. К. → Патрыяршы спіс летапісу канца XVI — пачатку XVII ст. (кароткая рэдакцыя). Рукапіс Дзяржаўнага гістарычнага музея СССР, Зб. Сінад. 790, лл. 43—65.
  • Патр. П → Патрыяршы спіс летапісу канца XVI — пачатку XVII ст. (пашыраная рэдакцыя). Рукапіс Дзяржаўнага гістарычнага музея СССР, Зб. Сінад. 790, лл. 83 б— 103 б, 135—136.
  • Паўуст. → Полъуставъ или требникъ в ползу всемъ православнымъ (Вільня, 1622).
  • ПВЛ → Литовская метрика. Переписи войска литовского. — Русская историческая библиотека, т. XXXIII. Пг., 1915.
  • ПГ → Полоцкие грамоты XIII — начала XIV в. М., 1977—1982. Т. I—IV.
  • Пін. → Пінскія акты XV—XVI стст. У кн.: Грушевский А. Пинское Полесье. Киев, 1903.
  • Плячо → «Книга от Петра египтенина иже паоучаются ведити неисходимаго плеча овець» канца XVI ст. Рукапіс Дзяржаўнай бібліятэкі БССР імя У. І. Леніна, 09/276К, лл. 81 б—89 б.
  • Пралог → Пралог XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнай бібліятэкі СССР імя У. І. Леніна, ф. 256, № 325, лл. 484—685 б.
  • Прыв. → Привилей коронный данный у Люблине (1569 г.). Рукапіс Львоўскага філіяла Бібліятэкі Акадэміі навук УССР, № 15/59, лл. 107 б—110 б.
  • Пс. XVI → Псалтыр XVI ст. Рукапіс Дзяржаўнай бібліятэкі СССР імя У. І. Леніна, № 335.
  • Пс. XVII → Псалтыр XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнай бібліятэкі СССР імя У. І. Леніна, № 1017.
  • Пыт. → «Вопросы и ответы православному зъ папежником» 1603 г. — Русская историческая библиотека, т. VII. СПб, 1882.
  • Рач. → Летапіс па спісу Рачынскіх каля 1580 г. — ПСРЛ, т. XVII. СПб., 1907, с. 297—355.
  • РЛА → Русско-Ливонские акты. СПб, 1868.
  • РПП → Ревизия пущ и переходов звериных в бывшем Великом княжестве Литовском. Вильна, 1867.
  • Рым. → Рымскі летапісец пачатку XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, F. XVII. 5, лл. 77—83 б.
  • Сакр. → О сакраментах или тайнах в посполитости (Кіеў, 1653).
  • Самсон → «О Самсоне Сильном» канца XVI — пачатку XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнага гістарычнага музея СССР, Зб. Сінад. 790, лл. 25 б—26.
  • Сап. → Прадмова канцлера Л. Сапегі да Статута Вялікага княства Літоўскага 1588 г.
  • СДГВ → Собрание древних грамот и актов городов Вильны, Ковна, Трок. Вильна, 1843.
  • СДГМ → Собрание древних грамот и актов городов Минской губернии. Мн., 1848.
  • Сівіла → Карский Е. Ф. Западнорусское сказание о Сивилле пророчице по рукописи XVI века. Текст сказания, его состав и язык. — Варшавские университетские известия, 1898, № 2.
  • Скар. → «Библия руска» выдання Ф. Скарыны 1516—1519 гг. ДЗ — Другазаконне; ДП — Кніга Данііла прарока; ДЦ — Другая кніга царстваў; ЕК — Кніга Еклезіяст; ІН — Кніга Ісуса Навіна; ІС — Кніга Ісуса Сірахава; КБ — Кніга Быцця; КВ — Кніга Выхад; КЕ — Кніга Есфір; КІ — Кніга Іёва; КЛ — Кніга Левіт; КР — Кніга Руф; КС — Кніга Суддзяў; КЮ — Кніга Юдзіф; ЛК — Кніга лічбаў; ПБ — Кніга прамудрасці божай; ПЕ — Плач Ераміі; ПП — Кніга Песні песням; ПС — Прытчы Саламонавы; ПЦ — Першая кніга царстваў; ТЦ — Трэцяя кніга царстваў; ЧЦ — Чацвёртая кніга царстваў.
  • Сматр. → Казанье на честный погребъ пречестного и превелебного мужа господина и отца Леонтія Карповича... презъ Мелетія Смотриского (Вільня, 1620).
  • Сматр. Гр. → Грамматіки славенския правилное синтагма, потщашемъ многогрешнаго мніха Мелетія Смотриского (Еўе, 1619).
  • СПЛ → Списание против люторов 1580 г.— Русская историческая библиотека, т. 19. СПб, 1903.
  • Ст. 1529 → Статут Вялікага княства Літоўскага 1529 г. — Временник императорского общества любителей древностей российских. М., 1854.
  • Ст 1529-Ф → Pirmasis Lietuvos Statutas — Первый Литовский Статут/ Vilniaus V. Kapsuko un-tas, LTSR MA Istorijos in-tas. Vilnius, 1985. T. 1, d. 2.
  • Ст. 1566 → Статут Вялікага княства Літоўскага 1566 г. Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, F. II. 34.
  • Ст. 1566 I → Статут Вялікага княства Літоўскага 1566 г. Рукапіс Львоўскага філіяла Бібліятэкі Акадэміі навук УССР, № 15/59.
  • Ст. 1588 → Статут Вялікага княства Літоўскага (Вільня, 1588).
  • Ст. бр. → Статут полацкага брацтва 1651 г. Рукапіс Бібліятэкі Акадэміі навук УССР, 542 п/1749.
  • Стрыйк. → Кроиника словяновъ руская о панствах рускіх, полских и литовских («Хроніка» М. Стрыйкоўскага пачатку XVII ст.). Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, F. IV. 688.
  • Судз. Каз. → Судзебнік Казіміра, караля польскага 1468 г. Рукапіс Дзяржаўнай бібліятэкі СССР імя У. І. Леніна, Р. 232.
  • Супр. → Супрасльскі спіс летапісу 1519 г. — ПСРЛ, т. XVII. СПб, 1907.
  • Тр. гіст. → Траянская гісторыя пачатку XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, F. XVII. 5, лл. 67—72.
  • Троя → Аповесць аб Троі пачатку XVI ст. Рукапіс Бібліятэкі Акадэміі навук УССР, ДА/п 157.
  • Трыб. → Трибуналъ (Вільня, 1586).
  • Трыст. → Аповесць аб Трыстане каля 1580 г. — У кн.: Веселовский А. А. Из истории романа и повести. Сборник Отделения русского языка и словесности, т. 44, № 3. СПб, 1888, с. 1—127.
  • Увар. → Увараўскі спіс летапісу. — ПСРЛ, т. XVII. СПб, 1907, с. 85—110.
  • Унія → Уния алъбо выкладъ преднейшыхъ арътыкуловъ ку зъодноченью грековъ с костеломъ рымскимъ (Вільня, 1595).
  • Хран. → Книга, глаголемая кроникъ, сиречь собраніе от многихъ летописецъ («Хранограф» XVII ст.). Рукапіс Дзяржаўнай бібліятэкі СССР імя У. І. Леніна, № 2405.
  • Хр. польск. → «Короткое описанье кройники полской» пачатку XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына, F. IV. 152.
  • Царств. → «О царствах, краинах и розных землях» канца XVI — пачатку XVII ст. Рукапіс Дзяржаўнага гістарычнага музея СССР, Зб. Сінад. 790, лл. 68—81 б.
  • Цяп. → Первая часть нового завета або тастаменту («Евангелле» ў перакладзе В. Цяпінскага каля 1580 г.).
  • Цяп. Прадм. → Прадмова В. Цяпінскага да «Евангелля».
  • Чэцця → Чэцця 1489 г. Рукапіс Бібліятэкі Акадэміі навук УССР, ДА/415 л.