Verbum

Беларускія геаграфічныя назвы вельмі багатыя і разнастайныя — гэта жывыя гістарычныя помнікі. Кожны, нават самы маленькі, здавалася б, нязначны аб’ект на зямлі атрымаў сваё найменне. У жывой гаворцы, асабліва ў вытворчай практыцы, гэтыя назвы сустракаюцца вельмі часта. Вялікая колькасць іх зарэгістравана ў мастацкай літаратуры, гістарычных помніках, навуковых працах, артыкулах, слоўніках. Але яшчэ няма працы, дзе б гэты багацейшы матэрыял быў больш-менш абагульнены і сістэматызаваны. Вучоныя пры распрацоўцы тэарэтычных пытанняў не маюць магчымасці выкарыстаць ва ўсім аб’ёме беларускі тапанімічны матэрыял, што адмоўна адбіваецца на глыбіні і аб’ектыўнасці навуковых абагульненняў і вывадаў. Востра адчуваецца адсутнасць поўнага рэестра наменклатурных тэрмінаў, што сустракаюцца ў мясцовых назвах Беларусі, у працы ўстаноў, якім даводзіцца мець справу з правільным напісаннем беларускіх геаграфічных назваў. Варта прыняць пад увагу і тое, што ў беларускай навуковай, педагагічнай і мастацкай літаратуры адны і тыя ж геаграфічныя тэрміны тлумачацца па-рознаму. I наадварот, многія аднатыпныя, тоесныя геаграфічныя аб’екты ў розных месцах атрымалі своеасаблівыя назвы. Вывучэнне геаграфічных назваў мае вялікае практычнае значэнне. Многія з іх сталі ўласнымі назвамі населеных пунктаў, урочышчаў, флора, фауна і ландшафт якіх даўно змяніліся. Але па саміх назвах можна ўзнавіць тэрыторыю пашырэння ў мінулым пэўных траў, парод дрэў, жывёл, карысных выкапняў. На працягу значнага часу геаграфічныя назвы мяняліся, пераасэнсоўваліся, што ў залежнасці ад розных умоў, у тым ліку сацыяльных, нярэдка вяло да скажэння іх першапачатковага сэнсу. А сталае правільнае ўжыванне мясцовай назвы неабходна для культуры вуснай і пісьмовай мовы.

Укладаючы слоўнік, аўтар меў на мэце стварыць па магчымасці поўны даведнік апелятыўнай лексікі. Сабраны матэрыял з розных мясцовасцей Беларусі паказвае, што вялікая колькасць геаграфічных назваў мае агульнабеларускае пашырэнне, частка займае пэўныя раёны, а паасобныя з’яўляюцца вузка лакальнымі. Адзначаецца захаванне старабеларускай лексікі. Слоўнікавыя артыкулы пабудаваны з улікам тапаграфічных і гідралагічных найменняў, якія замацаваны ў якасці літаратурных у «Беларуска-рускім слоўніку» (1962). Літаратурнае слова амаль заўсёды з’яўляецца апорным; усе іншыя сінонімы прыводзяцца пасля выразу «тое ж» з паметай месца бытавання. Усе словы даюцца ў арфаграфічным напісанні і толькі некаторыя — у фанетычным. Адлюстраваны асаблівасці націскнога вакалізму і зычных. Калі слова ў БРС адсутнічае, але зафіксавана ў многіх раёнах Беларусі, замест геаграфічных памет пасля тлумачэння ставіцца «паўсям.» (паўсямесна). Пры супадзенні значэнняў розных слоў каля аднаго з іх ставіцца «тое, што і». У некаторых выпадках старыя тлумачэнні, узятыя з архіўных, лексікаграфічных ці гістарычных крыніц, падаюцца ў сучаснай рэдакцыі. Нарэшце, пасля знака □ прыводзяцца ўласныя геаграфічныя назвы гарадоў, вёсак, рэк, азёр, урочышчаў, утвораныя ад апелятыва, які разглядаецца ў слоўнікавым артыкуле, з мэтай паказу тэрыторыі іх бытавання цяпер і раней, фанетыка-граматычнай эвалюцыі, пераасэнсавання і змянення шляхам перайменаванняў і г. д. У некаторых выпадках у дужках даецца сучасная афіцыйная назва. Выбухное г абазначаецца праз г' [у дадзеным электронным выданні заменена на літару ґ — Verbum.By]. Амонімы адзначаюцца лічбай справа зверху.