гал
[ад іт. G. Galilei = прозвішча іт. фізіка і астранома (1564—1642)]
адзінка паскарэння ў СГС сістэме адзінак, роўная 1 см/с2.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
ГАЛ АНАНІ́М
(Gall Anonim),
польскі гісторык 12 ст. Імя і паходжанне невядомыя, паводле адной з версій, нарадзіўся ў Францыі (стараж. Галія, адсюль мянушка Гал Ананім, дадзеная ў 16 ст. гісторыкам М.Кромерам). Манах-бенедыкцінец, у Польшчу прыехаў у пач. 12 ст., верагодна, з кляштара ў Шомадзьвары (Венгрыя). Знаходзіўся пры канцылярыі князя Баляслава III Крывавустага. Аўтар першай польскай гіст. хронікі (напр., у 1107—13 на лац. мове рыфмаванай прозай з вершаванымі ўстаўкамі). Хроніка створана на падставе вусных паданняў пястаўскага двара, аўтарскіх назіранняў і пісьмовых крыніц для ўсхвалення панавання Баляслава III, асабліва яго ваен. дзейнасці, ахоплівае падзеі з легендарных часоў да 1113. Твор — асн. крыніца па ранняй гісторыі Польшчы, яе адносінах з суседнімі краінамі (у т. л. з валынскімі, тураўскімі і кіеўскімі князямі), дае звесткі пра захоп Кіева Баляславам І у 1018 і Баляславам II у 1069 і інш.
Тв.:
Рус. пер. — Хроника и деяния князей или правителей польских. М., 1961.
Літ.:
Щавелева Н.И. Польские латиноязычные средневековые источники: Тексты, перевод, коммент. М., 1990.
В.С.Пазднякоў.
т. 4, с. 442
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
га́лы, -аў, адз. гал, -а, м.
1. Рымская назва старажытных кельцкіх плямён, якія насялялі тэрыторыю сучаснай Францыі і Бельгіі.
2. Французы (уст., паэт.).
|| прым. га́льскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
га́лы, ‑аў; адз. гал, ‑а, м.
1. Рымская назва старажытных кельцкіх плямён, якія ў 4–1 стст. да н. э. насялялі тэрыторыю сучаснай Францыі і Бельгіі.
2. Уст. паэт. Французы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Брызе́нт. Рус. брезе́нт, укр. брезе́нт. Бел. і ўкр. словы з рус. мовы (дзе з гал. presenning < франц.; параўн. ням. Present). Падрабязна Фасмер, 1, 211.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гамазе́я ’магазін’ (Нас.). Рус. дыял. гамазе́я ’хлебны свіран, склад’, укр. дыял. гамазе́я, гамазе́й, гамазі́я, гамазі́й. Паводле Фасмера (1, 391), метатэза з магазея; параўн. рус. магазе́я, магазе́й ’свіран, магазін’, укр. магазе́й ’свіран для хлеба’. Гэтыя апошнія формы паходзяць ад гал. magazijn ’склад’ (аб гісторыі гал. слова гл. Фасмер, 2, 554–555). Фантастычна Рудніцкі, 551; укр. гамазей з магази́н і з уплывам слова музей (!).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гарпу́н ’гарпун’ (БРС). Рус. гарпу́н, укр. гарпу́н. Бел. і ўкр. словы, відавочна, з рус. У рус. мове гарпу́н, паводле Шанскага (1, Г, 34), з ням. Harpune (< гал.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дамкра́т
(ням. Daumkraft, ад гал. dommekracht)
механізм для пад’ёму грузаў (аўтамабіляў, вагонаў, паравозаў і інш.) на невялікую вышыню.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
ГАРАДАВЫ́ МАГІСТРА́Т,
саслоўны выбарны орган гар. ўпраўлення і суда ў Расіі ў 1721—28 і 1743—1864. Уведзены Пятром I. Падначальваўся Гал. магістрату. У гарадавы магістрат ўваходзілі бургамістры і ратманы (саветнікі), якіх выбіралі на пасадскіх сходах і зацвярджаў Гал. магістрат. Пасля губ. рэформы 1775 гарадавы магістрат выконваў суд. функцыі.
т. 5, с. 38
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)