Verbum

кало́дка, -і, ДМ -дцы, мн. -і, -дак, ж.

1. Невялікая калода; тое, што і калода (у 1 знач.).

Парэзаць бярозу на калодкі.

2. Кусок дрэва, які служыць асновай у некаторых інструментах, прыборах.

К. рубанка.

3. Кусок дрэва, выструганы ў форме ступні, які выкарыстоўваецца пры пашыве абутку; капыл.

Выплятаць лапці на калодцы.

4. Сярэдняя частка кола, у якой умацоўваюцца спіцы.

Колы па калодкі ў гразі.

5. Планка для мацавання на грудзях ордэнаў, медалёў ці ордэнскіх стужак.

Ордэнская к.

|| памянш. кало́дачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

|| прым. кало́дачны, -ая, -ае (да 2 і 3 знач.).

кало́на, -ы, мн. -ы, -ло́н, ж.

1. Частка архітэктурнага збудавання ў выглядзе высокага слупа, якая служыць апорай франтонаў, унутраных частак будынка або ў якасці манумента.

Станцыя метро з калонамі.

Трыумфальная к.

2. Пра людзей, прадметы, якія размешчаны або рухаюцца адно за адным на пэўнай дыстанцыі.

Паходная к.

Трактарная к.

◊

Пятая калона (кніжн., неадабр.) — пра арганізаванае здрадніцтва ўнутры краіны (першапачаткова — аб контррэвалюцыйнай групе, якая дзейнічала ў тыле Іспанскай рэспублікі ў 1936—1939 гг.).

|| памянш. кало́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж. (да 1 знач.).

|| прым. кало́нны, -ая, -ае (да 1 і спец. да 2 знач.).

Калонная зала.

капа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; незак., што.

1. Размякчаць, рыхліць верхні слой глебы, аддзяляючы і падымаючы (лапатай, матыкай і пад.).

К. агарод.

2. Выкідваючы, выбіраючы зямлю, рабіць паглыбленне.

К. яму.

3. Выкопваць, даставаць што-н. з зямлі.

К. бульбу.

◊

Капаць яму — рыхтаваць пагібель, тварыць зло каму-н.

|| зак. вы́капаць, -аю, -аеш, -ае; -аны (да 2 і 3 знач.).

|| аднакр. капну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́ (да 1 знач.) і капяну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -пеняце́, -ну́ць; -ні́ (да 1 знач.; разм.).

|| наз. капа́нне, -я, н. і ко́пка, -і, ДМ -пцы, ж.

|| прым. капа́льны, -ая, -ае (спец.).

капі́раваць, -рую, -руеш, -руе; -піраваны, капірава́ць, -ру́ю, -ру́еш, -ру́е; -ру́й; -пірава́ны і капіява́ць, -пію́ю, -пію́еш, -пію́е; -піява́ны; незак.

1. што. Знімаць, рабіць копію з чаго-н.

К. дакумент.

2. каго-што. Падрабляць чые-н. рухі, міміку, слепа пераймаць што-н.

К. артыста.

|| зак. скапі́раваць, -рую, -руеш, -руе; -руй; -піраваны, скапірава́ць, -ру́ю, -ру́еш, -ру́е; -ру́й; -пірава́ны і скапіява́ць, -пію́ю, -пію́еш, -пію́е; -пію́й; -піява́ны.

|| наз. капі́раванне, -я, н., капірава́нне, -я, н., капіява́нне, -я, н. і капіро́ўка, -і, ДМ -ро́ўцы, ж. (да 1 знач.).

|| прым. капірава́льны, -ая, -ае (да 1 знач.) і капіро́вачны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Капіравальны апарат.

Капіровачныя работы.

ка́ртка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.

1. Прамавугольны лісток паперы або кардону для запісу якіх-н. звестак.

Каталожная к.

Лічбы на картках.

2. Фатаграфічны здымак (разм.).

К. для пасведчання.

3. Пасведчанне, уліковы дакумент і пад. ў выглядзе невялікага ліста цвёрдай паперы.

Уліковая к.

Візітная к.

○

Банкаўская плацежная картка — плацежны інструмент, які забяспечвае доступ да банкаўскага рахунку і правядзенне безнаяўных плацяжоў за тавары і паслугі, атрыманне наяўных грашовых сродкаў і ажыццяўленне іншых аперацый.

|| памянш. ка́ртачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

|| прым. ка́ртачны, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.).

Картачная сістэма.

кно́пка, -і, ДМ -пцы, мн. -і, -пак, ж.

1. Тонкі кароткі цвічок з шырокай плоскай плешкай, якім прымацоўваюць паперу, тканіну і пад. да чаго-н. цвёрдага.

2. Невялікі акруглы выступ, які служыць для замыкання электрычнага ланцуга і прывядзення ў дзеянне розных механізмаў націсканнем на яго.

К. ліфта.

3. Металічная або пластмасавая засцежка, якая складаецца з дзвюх частак, што ўваходзяць адна ў адну.

Пальчаткі на кнопках.

4. Пра чалавека маленькага росту (разм., жарт.).

◊

Націснуць на ўсе кнопкі — выкарыстаць усе магчымасці для дасягнення чаго-н.

|| памянш.-ласк. кно́пачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

|| прым. кно́пачны, -ая, -ае (да 1—3 знач.).

крук, -а́, мн. -і́, -о́ў, м.

1. Металічны ці драўляны стрыжань з загнутым тупым канцом.

Павесіць паліто на к.

2. Кароткі металічны прут, загнуты на адным канцы і прымацаваны другім канцом да каната, вяроўкі і пад. для падчэплівання і перамяшчэння грузаў.

К. пад’ёмнага крана.

3. Зашчэпка на дзвярах у форме загнутага на канцы металічнага прута, які накідваецца на прабой.

Узяць дзверы на к.

4. Лішняя адлегласць пры хадзьбе кружным шляхам.

◊

Крукам галавы (носа) не дастаць (разм., неадабр.) — пра вельмі ганарыстага чалавека.

Сагнуць у крук каго (разм.) — прымусіць падпарадкавацца.

Сядзець крукам (разм.) — вельмі старанна рабіць што-н. (звычайна седзячы).

|| прым. крукавы́, -а́я, -о́е (спец.).

акно́, -а́, мн. во́кны і (з ліч. 2, 3, 4) акны́, ако́н і во́кнаў, н.

1. Праём у сцяне будынка для святла і паветра, а таксама рама са шклом, якая закрывае гэты праём.

Дом на шэсць акон.

2. перан. Адтуліна, прасвет у чым-н., выхад, доступ да чаго-н.

А. паміж дамамі.

3. Астатак вадаёма ў выглядзе адкрытага паглыблення.

А. ў балоце.

4. перан. Доступ да чаго-н.

А. ў шырокі свет.

5. разм. Вольны прамежак часу ў раскладзе заняткаў.

А. паміж парамі.

|| памянш. аке́нца і ако́нца, мн. -ы, -аў, н. (да 1 знач., разм.).

|| прым. ако́нны, -ая, -ае (да 1 знач.).

алімпія́да, -ы, ДМ -дзе, мн. -ы, -пія́д, ж.

1. У Старажытнай Грэцыі: прамежак у 4 гады паміж алімпійскімі гульнямі, які служыў адзінкай летазлічэння.

2. Міжнародныя спартыўныя спаборніцтвы, якія на ўзор старажытнагрэчаскіх алімпійскіх гульняў праводзяцца раз у чатыры гады.

Белая а. (зімовая).

3. Спаборніцтвы навучэнцаў у вызначаных галінах ведаў.

А. па матэматыцы.

|| прым. алімпія́дны, -ая, -ае і алімпі́йскі, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

Алімпійскі медаль.

Алімпійскі агонь (факел, які запальваецца ад сонечных прамянёў у Алімпіі і дастаўляецца эстафетай на месца правядзення Алімпійскіх гульняў; агонь, запалены ад гэтага факела, які гарыць у чашы на працягу Алімпійскіх гульняў). Алімпійскі чэмпіён.

сало́н, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Памяшканне для дэманстрацыі тавараў і пад., а таксама крама для продажу прадметаў гандлю, мастацкіх вырабаў і твораў мастацтва або атэлье, цырульня і пад., дзе заказы выконваюцца па-майстэрску.

Мастацкі с.

С. жаночага адзення.

С.-цырульня.

2. Парадная гасціная або зала для прыёму гасцей у багатым доме (уст.), а таксама агульная гасціная ў атэлі, гасцініцы.

3. Літаратурны або грамадска-палітычны гурток з вядомых асоб арыстакратычнага асяроддзя, якія збіраліся ў доме якой-н. прыватнай асобы (уст.).

4. Унутранае памяшканне аўтобуса, самалёта, цеплахода для пасажыраў, а таксама зала для чакання ў цырульні, атэлье і пад.

|| прым. сало́нны, -ая, -ае.