нулявы мерыдыян, пачатковы мерыдыян Зямлі з геагр. даўгатой λ = 00°00′00″. Праходзіць праз адзін з пунктаў Грынвіцкай астранамічнай абсерваторыі. Адлікі (ад 0° да 180°) вядуцца ў напрамку на У (усх. даўгата) і на З (зах. даўгата) або ад 0° да 360° у напрамку на У. Грынвіцкі мерыдыян з’яўляецца таксама сярэднім мерыдыянам нулявога гадзіннага пояса Зямлі пры разліках зямнога часу (зорнага, сонечнага, дэкрэтнага). Сусветны час на Грынвіцкім мерыдыяне прыняты роўным нулю. Час кожнага наступнага гадзіннага пояса (праз 15°00′00″ усх. даўгаты) узрастае на 1 гадз.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ДАНІЛЕ́ВІЧ Васіль Яўхімавіч
(1872, г. Курск, Расія — 16.11.1936),
украінскі гісторык, археолаг. Скончыў Кіеўскі ун-т. З 1902 праф. Харкаўскага, з 1907 Кіеўскага ун-таў. Працаваў у археал. экспедыцыях на Полаччыне, Падзвінні, даследаваў стаянку каменнага веку каля в. Кісцяні Рагачоўскага р-на. У працах «Нарыс гісторыі Полацкай зямлі да канца XIV ст.» (1896) і «Шляхі зносін Полацкай зямлі да канца XIV ст.» (1898) абгрунтаваў правамернасць назвы «Полацкая зямля», на матэрыялах археал. даследаванняў паказаў яе гіст. ролю, ваен. і эканам. стабільнасць. Аўтар прац па нумізматыцы, сфрагістыцы, фальклоры, этнаграфіі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АСА́ДНЫЯ СЯЛЯ́НЕ,
катэгорыя феад.-залежных сялян ВКЛ у 16 ст., гал. павіннасцю якіх была асада. Паводле «Уставы на валокі» 1557 яны, як і цяглыя сяляне, плацілі чынш, давалі дзякла і стацыю натурай або грашамі, адбывалі талокі і згоны. Кошт усіх асн. павіннасцяў складаў 106 грошаў з валокі добрай зямлі і 66 грошаў з валокі дрэннай зямлі. Асадныя сяляне пераважалі ў дзярж. уладаннях і складалі значную колькасць у маёнтках буйных феадалаў. З развіццём фальварка доля Асадных сялян змяншалася. На У Беларусі большасць сялян былі асадныя.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВЫВЕ́ТРЫВАННЯ РАДО́ВІШЧЫ,
паклады карысных выкапняў, якія ўзніклі ў зоне хім. выветрывання горных парод у зямной паверхні. Фарміруюцца пры разлажэнні горных парод пад уздзеяннем вады, вуглекіслаты, кіслароду, а таксама арган. і неарган. кіслот. Адрозніваюць: інфільтрацыйныя радовішчы, якія ўзніклі ў выніку растварэння і пераадкладу рэчываў хімічна актыўнымі воднымі растворамі, што цыркулююць у глыбіні Зямлі (некаторыя радовішчы жалеза, медзі, нікелю, урану, самароднай серы); астаткавыя радовішчы, якія сфарміраваліся на паверхні Зямлі ў выніку вынасу вадой з горных парод растваральных злучэнняў і намнажэння ў астатку цяжкарастваральных каштоўных мінералаў (некаторыя радовішчы жалеза, марганцу, нікелю, баксітаў, кааліну, магнезіту).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Nec ad caelum nec ad terram pertinere (Petronius)
Не мець адносін ні да неба, ні да зямлі.
Не иметь отношения ни к небу, ни к земле.
бел. І ад сяла не адстаў, і да горада не прыстаў. Ні к сялу ні к гораду. Ні да вока ні да бока.
рус. Ни к селу ни к городу. Ни складу ни ладу. Ни то ни сё. Ни пришей ни пристегни. Ни сук, ни крюк, ни каракуля. Ни в хомут ни в шлейку. Ни богу свеча ни чёрту кочерга. Ни в дышло ни в оглоблю.
фр. Sans rime ni raison (Ни рифмы, ни здравого смысла).
англ. Neither to hap nor to wynd (Ни туда ни сюда).
нем. Weder gehauen noch gestochen (Ни порублено ни поколото). Fehl am Platze sein (Быть не к месту).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Зяме́ц ’пчаляр’. Ад *zem‑ (гл. зямля) з суфікса ‑ец паводле спосабу размяшчэння вулляў на зямлі, а не на борцевых дрэвах (Нас., 208; Сл. паўн.-зах.; Мацкевіч, З нар. сл., 210). Слова пашырана ў мін., маг., гом. гаворках.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
antipodes
[ænˈtɪpədi:z]
n.
1) дыямэтра́льная супрацьле́гласьць, антыпо́д -а m.
2)
а) ме́сцы на супрацьле́глых канцо́х зямлі́
б) дзьве супрацьле́гласьці
Hate and love are antipodes — Няна́вісьць і любо́ў — дзьве супрацьле́гласьці
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
зяме́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да зямлі 1 (у 5 знач.), звязаны з ёй. Зямельны ўчастак. Зямельны фонд.
2. Які мае адносіны да землеўладання, да землекарыстання. Зямельная рэнта. Зямельная рэформа.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каапера́тар, ‑а, м.
1. Дзеяч у галіне кааперацыі (у 2 знач.); удзельнік, член кааперацыі.
2.Разм. Работнік кааператыве, кааперацыі (у 3 знач.). Ксавэр Блецька адышоў ад зямлі і стаў тутэйшым кааператарам.Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кало́н, ‑а, м.
1. У Старажытным Рыме — арандатар невялікага ўчастка зямлі ў буйнага землеўладальніка.
2. У розных раманскіх краінах і Лацінскай Амерыцы — прадстаўнік розных катэгорый сялянства: батрак, здольшчык, паўпрыгонны арандатар і інш.
[Лац. colonus.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)