Verbum

анлайнавы слоўнік

пераўтварэ́нне н

1. Veränderung f -, -en, Úmwandlung f -, -en, Úmgestaltung f -, -en, Úmbildung f -, -en; Néugestaltung f -, Transformíerung f -, -en; Reorganisatión f -, -en, Refórm f -, -en (рэформа);

пераўтварэ́нне прыро́ды Natúrumgestaltung f -;

2. эл Transformatión f -, -en, хім Úmsetzung f -, -en

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

элеме́нт м

1. Elemént n -(e)s, -e, Bestándteil m -(e)s, -e (складнік);

элеме́нт канстру́кцыі Báuelement n;

2. хім Elemént n, Grúndstoff m -(e)s, -e;

3. эл Zélle f -, -n;

гальвані́чны элеме́нт galvanisches [-´vɑ-] Elemént;

сухі́ элеме́нт Tróckenelement n

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

рэа́ктар м

1. хім Reáktor m -s, -tóren, Reaktiónsapparat m -(e)s, -e;

2. эл Drósselspule f -, -n;

3. ядзерн Reáktor m -s, -tóren, Kérnreaktor m;

а́тамны рэа́ктар Atómreaktor m;

ура́навы рэа́ктар Uránbrenner m -s, -;

рэа́ктар на ху́ткіх нейтро́нах schnéller Kérnreaktor

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

глухі́

1. в разн. знач. глухо́й; (о лесе — ещё) дрему́чий;

г. стары́ — глухо́й стари́к;

г. го́лас — глухо́й го́лос;

~хі́я нарака́нні — глухи́е ропта́ния;

у ~хі́м ле́се — в глухо́м (дрему́чем) лесу́;

~ха́я по́ўнач — глуха́я по́лночь;

2. в знач. сущ. глухо́й;

○ ~ха́я крапіва́ — глуха́я крапи́ва;

~ха́я сцяна́ — глуха́я стена́;

~хі́я дзве́ры — глуха́я дверь;

~хо́е акно́ — глухо́е окно́;

г. зы́чны — лингв. глухо́й согла́сный;

~хо́е (хірургі́чнае) шво — глухо́й (хирурги́ческий) шов;

~ха́я плаці́на — глуха́я плоти́на;

◊ ~ха́я пара́ — глуха́я пора́;

~ха́я цяце́ра — глуха́я тете́ря;

г. як пень — глухо́й как пень;

г. недачу́е, дык прыло́жыць — погов. глухо́й недослы́шит, так приба́вит

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

«АСТРО́Н»,

савецкая аўтаматычная касмічная станцыя для астрафізічных даследаванняў галактычных і пазагалактычных крыніц касм. выпрамянення. Выведзены на арбіту 23.3.1983. Створаны на базе міжпланетнай аўтам. станцыі «Венера», частка навук. апаратуры — сумесна са спецыялістамі Францыі. Арбіта «Астрона» (выш. ў перыгеі 2 тыс. км, у апагеі 200 тыс. км; нахіленне 51,5°; перыяд абарачэння 98 гадз) дае магчымасць больш за 90% часу весці вымярэнні па-за ценем Зямлі і радыяцыйных паясоў. Вывучаліся нестацыянарныя з’явы ў зорках, анамаліі іх хім. саставу, уласцівасці ультрафіялетавага выпрамянення галактык, квазараў і інш.

т. 2, с. 56

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АЎТАДЫСПЕ́ТЧАР

(ад аўта... + англ. dispatcher адпраўшчык),

комплексная сістэма (клас сістэм «Чалавек—машына»), якая аўтаматычна (поўнасцю або часткова) выконвае функцыі дыспетчара. У склад аўтадыспетчара ўваходзяць кіравальная выліч. машына і сродкі сувязі дыспетчара з машынай і кіроўным аб’ектам. Задача аўтадыспетчара: збор і апрацоўка інфармацыі пра ход тэхнал. працэсу; выбар аптымальнага рэжыму працэсу з магчымых варыянтаў; выдача камандаў, каб рэалізаваць аптымальны рэжым. Найпрасцейшы аўтадыспетчар збірае і рэгіструе інфармацыю, неабходную ў аператыўнай рабоце дыспетчара. Выкарыстоўваюць у энергетыцы, сістэмах сувязі, на транспарце, металургічных і хім. прадпрыемствах і інш.

т. 2, с. 109

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АЭРАНО́МІЯ

(ад аэра... + грэч. nomos закон),

раздзел фізікі атмасферы, які вывучае верхнія слаі атмасферы (вышэй за 30 км), дзе адбываюцца значная дысацыяцыя і іанізацыя атм. газаў. Узнікла ў 1950-я г. ў Англіі і Францыі (працы Д.Р.Бейтса і М.Нікале). Развіццё аэраноміі звязана з ракетнымі і спадарожнікавымі даследаваннямі фіз.-хім. працэсаў у верхняй атмасферы. Даследуе размеркаванне т-ры, шчыльнасці і нейтральных часцінак паветра на вышыні, канцэнтрацыю электронаў у іанасферы, серабрыстыя воблакі, свячэнне начнога неба, палярныя ззянні, радыяцыйныя паясы Зямлі і інш.

т. 2, с. 173

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БА́ДЭН-БА́ДЭН

(Baden-Baden),

горад, бальнеалагічны курорт на ПдЗ ФРГ, у гарах Шварцвальд, зямля Бадэн-Вюртэмберг. Вядомы са стараж.-рымскіх часоў (з пач. нашай эры). 52 тыс. ж. (1990). Паліграф., эл.-тэхн., тэкст., хім., тытунёвая прам-сць. Міжнар. вядомасць як курорт набыў у 19 ст. Каля 20 крыніц тэрмальных (да 68 °C) радонавых водаў, якія выкарыстоўваюцца пры лячэнні суставаў, перыферычнай нерв., сардэчна-сасудзістай, апорна-рухальнай, стрававальнай сістэм. Санаторыі, матэлі, пансіянаты з лячэннем, пітныя галерэі і інш. Музеі. Арх. помнікі 7—19 ст.

т. 2, с. 215

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БА́ЗІСНАЯ ЦАНА́,

1) база для вызначэння індэкса цэн у міжнар. гандлі (экспартных і імпартных) у цэлым і па асобных групах тавараў. Гэтыя звесткі друкуюцца ў міжнар. і нац. знешнегандл. статыстыцы, перыяд. выданнях ААН.

2) У рыначнай эканоміцы — цана тавару з пэўнымі фіксаванымі параметрамі (якасць, памер, хім. састаў), якая служыць базай цэн на дадзеную прадукцыю. Пры змене кан’юнктуры рынку базісная цана звычайна захоўвае пэўную стабільнасць, мяняюцца надбаўкі і скідкі да яе, што вядзе да ўстанаўлення рэальнага ўзроўню (росту ці зніжэння) цэн.

т. 2, с. 221

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БАШКІ́РАЎ Леанід Андрэевіч

(н. 24.12.1930, г. Рыльск Курскай вобл., Расія),

бел. фізікахімік. Д-р хім. н. (1973), праф. (1987). Скончыў Варонежскі ун-т (1954). З 1959 у Ін-це фізікі цвёрдага цела і паўправаднікоў АН Беларусі, з 1985 у Бел. тэхнал. ун-це. Навук. даследаванні па вывучэнні магнітных уласцівасцяў, механізма і кінетыкі цвердафазных рэакцый у сістэмах аксідаў металаў і стварэнні на іх аснове матэрыялаў для электроннай тэхнікі (ферытаў, звышправаднікоў, сегнетаэлектрыкаў).

Тв.:

Механизм и кинетика образования ферритов. Мн., 1988 (разам з У.У.Паньковым).

т. 2, с. 364

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)