узбо́ч, прысл. і прыназ.

1. прысл. Збоку, на нейкай адлегласці ад чаго‑н. Дзядзька, апусціўшы лейцы, нокнуў на коніка, сам пайшоў па сухім, узбоч. Навуменка. Максім ішоў узбоч, весела махаючы пугай. Шамякін. / З прыназ. «ад» утварае спалучэнне з Р. — Што ты робіш?! — пачуў я ўзбоч ад сябе рэзкі .. голас. Кулакоўскі.

2. прыназ. з Р. Спалучэнне з прыназоўнікам «узбоч» выражае прасторавыя адносіны; ужываецца для ўказання на размяшчэнне каго‑, чаго‑н. у баку каго‑, чаго‑н. Перайшоўшы Стадольскі мост,.. [Шалюта] ўбачыў узбоч дарогі пусты Варановічаў газік. Дуброўскі. Спынілася аўтамашына Узбоч гравейкі, у цяньку. Прануза.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

цвілы́, ‑ая, ‑ое.

1. Пакрыты цвіллю. Цвілы хлеб. Цвілы сыр. □ [Сымон] спыніўся перад старой хатай і зводдалеку бачыў, што ў ёй сцены патрухлелі і пагнілі, і стаяць мокрыя і цвілыя. Чорны. // перан. Разм. Нездаровы на выгляд, нядошлы (пра чалавека, жывёлу). З-за дрэў паказалася фурманка. Удвух сядзелі пораўні. У вясковым адзенні — тузаў лейцамі, падахвочваючы бегчы.. цвілую каняжыну. Крапіва. Пад вачамі ў Санькі сіне, нос выцягнуўся і завастрыўся, а сам ён, як кажа мая бабка, вельмі ж цвілы. Сяркоў. Дзяк належаў да тыпу людзей, якіх звычайна называюць цвілымі або сметанковымі. Колас.

2. Які патыхае цвіллю. Цвілы пах.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

це́рпкі, ‑ая, ‑ае.

Кіславата-даўкі. Церпкія ягады. Церпкае віно. □ Квас летні, церпкі, падкіслены падгарэлымі хлебнымі скарынкамі, а конаўка медная. Навуменка. Неяк адразу пацяжэлі ад церпкага крывянога соку гронкі каліны. Паслядовіч. — Прысядзь і выпі кубак, брат! Мо’ церпкай здасца гэта брага. Я сам садзіў свой вінаград, Я знаю вартасць спелых ягад. Танк. / Пра пах. Налібока, Налібока... Мімаволі шырыш вока: Цёмна ў засені прытоенай, Церпкім водарам настоенай. Кірэенка. Коля сышоў са сцежкі, наламаў вялізны букет, прыпаў да яго тварам і на поўныя грудзі ўдыхаў церпкі водар. Жычка. Церпкі водар імху казытаў у носе. Пестрак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

элі́та, ‑ы, ДМ эліце, ж.

1. Спец. Лепшае, адборнае насенне, расліны або жывёлы, атрыманыя ў выніку селекцыі і прызначаныя для далейшага развядзення. Эліта пшаніцы. Эліта бульбы. □ [Юстын:] — А потым штогод мы ўсё большае і большае поле палескай элітай засявалі і ўвесь ураджай на насенне захоўвалі. Краўчанка. // Сам адбор такіх раслін або жывёл. Метад эліты.

2. Лепшыя прадстаўнікі грамадства або якой‑н. яго часткі. Эліта рабочага класа. Тэатральная эліта. // У эксплуататарскім грамадстве — асобы, якія належаць да так званага вышэйшага класа; група асоб, якая ажыццяўляе кіруючыя функцыі ў грамадстве. Правячая эліта.

[Фр. élite — лепшы, адборны.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

быть несов., в разн. знач. быць;

быть (чему) быць (чаму), а чаще переводится глаголом быть в соответствующем лице будущего времени;

быть бу́ре бу́дзе бу́ра, быць бу́ры;

быть тебе́ бу́дзеш ты, быць табе́;

будь (в знач.: если бы) калі́ б… быў (была́, было́), каб… быў (была́, было́);

будь он учёным, он бы… калі́ б (каб) ён быў вучо́ным, ён бы…;

не будь калі́ б не быў (не была́, не было́);

не будь у него́ друзе́й, он бы… калі́ б (каб) не было́ ў яго́ сябро́ў, ён бы…;

будь то (в знач.: всё равно кто, что) няха́й гэ́та, няха́й гэ́та бу́дзе (мн. бу́дуць), ці гэ́та, ці гэ́та бу́дзе (мн. бу́дуць);

будь то сам профе́ссор няха́й гэ́та (бу́дзе) сам прафе́сар, ці гэ́та (бу́дзе) сам прафе́сар,

◊

будь, что буде́т а ўжо ж што бу́дзе, няха́й бу́дзе, што бу́дзе; што бу́дзе, то́е бу́дзе;

была́ не была́ было́ не было́, ці пан, ці прапа́ў;

как бы то ни́ было як бы там ні было́;

и был тако́в то́лькі яго́ і ба́чылі, і знік;

быть по сему́ уст. няха́й бу́дзе так;

как быть? што рабі́ць?;

ста́ло быть зна́чыць, выхо́дзіць;

так и быть няха́й бу́дзе так, (ладно) до́бра;

на́до быть (вероятно) ма́быць, напэ́ўна, му́сіць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

kopać

I незак.

удараць; штурхаць;

kopać piłkę — а) біць па мячы; б)разм. гуляць у футбол

II незак.

капаць; рыць;

kopać sobie grób — капаць сабе яму; на сябе нож вастрыць; пятлю шукаць;

kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada прык. хто яму капае, той сам туды трапляе

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

изве́стно

1. безл., в знач. сказ. вядо́ма;

как вам изве́стно як вам вядо́ма;

мне изве́стно э́то (об э́том) мне вядо́ма гэ́та (пра гэ́та);

наско́лько мне изве́стно нако́лькі мне вядо́ма;

2. вводн. сл., разг. вядо́ма; (понятно) зразумела́;

◊

одному́ бо́гу (алла́ху, чёрту и т. п.) изве́стно аднаму́ бо́гу (ала́ху, чо́рту и т. п.) вядо́ма, адзі́н (сам) бог (ала́х, чорт и т. п.) ве́дае;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

all

[ɔl]

1.

adj.

1) уве́сь, уся́, усё (pl.)

all Europe — уся́ Эўро́па

all the nation — уве́сь наро́д

2) усяля́кі, ко́жны

beyond all doubt — безь нія́кага сумле́ву

in all respects — з ко́жнага гле́дзішча

3) по́ўны

with all speed — на по́ўнай ху́ткасьці

4) то́лькі, адны́

all words and no thoughts — адны́ то́лькі сло́вы, а ду́мкі няма́

2.

pron.

уве́сь, усе́

All of us are going — Мы ўсе́ ідзём

all of the bread — уве́сь хлеб

all the time — уве́сь час

3.

n.

цэ́ласьць f., усё; усе́

all agree — усе́ згаджа́юцца

4.

adv.

зусі́м

all alone — зусі́м сам, сам адзі́н; самасто́йна

all tired out — зусі́м змо́раны

it is all the same to me — Мне ўсяро́ўна

•

- above all

- after all

- all along

- all but

- all in

- all in all

- all of

- all of a sudden

- all over

- all right

- all the better

- all the same

- all too soon

- at all

- for all that

- in all

- that is all

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

пан, ‑а, м.

1. Уладальнік маёнтка, памешчык (у дарэвалюцыйнай Расіі і ў капіталістычных краінах). Быў у адным маёнтку такі ліхі пан.. Як толькі не здзекаваўся з людзей! Не аднаго на смерць засек. Прыгонных сваіх і за людзей не лічыў. Якімовіч.

2. Асоба, якая належыць да прывілеяваных (чыноўных, арыстакратычных) слаёў грамадства дарэвалюцыйнай Расіі. Сюды, на ўлонне бароў і палян, Калісь прыязджаў з-за паўсвету Красой любавацца вяльможнейшы пан. Арочка. І я ўявіў і спевака, і сцэну, і залу, дзе не знатныя паны сабраліся, а людзі, што сумленна жадаюць жыць, без крыўды, без маны. А. Вольскі.

3. Асоба, якая карыстаецца ўладай у адносінах да залежных ад яе людзей. Выходзяць на поле плугі, Узнімаюць плугі дзірваны. Ні пана няма, ні слугі, Не гоняць народ бізуны. Купала.

4. Разм. Пра чалавека, які ўхіляецца ад працы, імкнецца набыць звычкі, уласцівыя пану. [Бацька:] — Глядзі ты, які пан стаў. Пальцам нельга крануць. Навуменка.

5. (звычайна пры звароце, часта ў клічнай форме пане). Разм. Форма ветлівага звароту або ўпамінання асобы, якая належала да прывілеяваных слаёў грамадства. [Стары:] — Выбачайце, пан афіцэр, калі я, магчыма, не так зразумеў вас... Лынькоў. [Салдат:] — Нядобрае месца для парома, пане, вось што я вам скажу. Караткевіч. // У наш час — форма ветлівага звароту да афіцыйных прадстаўнікоў або грамадзян іншых краін. Паважаныя дамы і паны!

•••

Сам сабе пан гл. сам.

[Чэшск. pan.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

здзе́лка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.

Дагавор паміж дзвюма асобамі або арганізацыямі аб якіх‑н. узаемных абавязацельствах (звычайна гандлёвых). Гандлёвая здзелка. Зрабіць здзелку. □ Усё ўжо было ўладжана — і цана і парадак куплі-продажу, як раптам тэлеграма: здзелкі не адбудзецца. Быкаў. // Тайнае пагадненне аб якіх‑н. дзеяннях (звычайна нядобрых) на аснове ўзаемнай выгады; змова. Лозунг усенароднага ўстаноўчага схода сам па сабе, асобна ўзяты, ёсць у цяперашні час лозунг манархічнай буржуазіі, лозунг здзелкі паміж буржуазіяй і царскім урадам. Ленін.

•••

Здзелка з сумленнем — учынак супраць уласных перакананняў.

Міравая здзелка — прымірэнне бакоў на любой стадыі судовага працэсу.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)