шпа́лы, шпал, адз. шпа́ла, -ы, ж.
1. Масіўныя папярочныя драўляныя або жалезабетонныя брусы, на якія ўкладваюць рэйкі.
2. адз. Неафіцыйная назва знака адрознення (у выглядзе прамавугольніка) на пятліцах у старшага каманднага саставу Чырвонай Арміі да 1943 г. (разм.).
З трыма шпаламі на пятліцах.
|| прым. шпа́льны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шта́нга, -і, ДМ -нзе, мн. -і, штанг і -аў, ж.
1. Вялікі металічны стрыжань як частка інструмента, механізма і пад.
Буравая ш.
2. Спартыўны снарад — металічны стрыжань, на канцах якога прымацоўваюцца цяжкія здымныя дыскі.
Займацца штангай.
3. Перакладзіна, брус футбольных і хакейных варот.
|| прым. шта́нгавы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шука́льнік, -а, мн. -і, -аў, м.
1. Чалавек, заняты пошукам, здабываннем чаго-н.
Ш. жэньшэню.
Шукальнікі алмазаў.
Ш. прыгод.
2. Прыстасаванне ў розных прыборах, якое аблягчае знаходжанне якога-н. прадмета, аб’екта (спец.).
Ш. у фотаапараце.
|| ж. шука́льніца, -ы, мн. -ы, -ніц (да 1 знач.).
|| прым. шука́льніцкі, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шчаці́нне, -я, н., зб.
1. Жорсткая прамая шэрсць у некаторых жывёл.
Чорнае ш. дзіка.
2. Кароткія жорсткія валасы на няголеным твары (разм.).
Ш. пакрыла твар.
3. Жорсткая валасяная частка шчоткі, пэндзля і пад.
|| памянш. шчаці́нка, -і, ДМ -нцы, ж., зб.
|| прым. шчаці́нны, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шчы́ліна, -ы, мн. -ы, -лін, ж.
1. Вузкая прадаўгаватая адтуліна.
Шчыліны ў асфальце.
Глядзельная ш.
2. Сховішча ад асколкаў снарада, бомб у выглядзе траншэі.
Схавацца ў шчыліну.
○
Галасавая шчы́ліна — праход паміж галасавымі звязкамі.
|| памянш. шчы́лінка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж. (да 1 знач.).
|| прым. шчы́лінны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
экску́рсія, -і, мн. -і, -сій, ж.
1. Паездка (калектыўная ці індывідуальная) куды-н., наведванне чаго-н. з навуковай, адукацыйнай ці іншай мэтай.
Э. ў музей.
Паехаць на экскурсію ў Мінск.
2. Група ўдзельнікаў такой паездкі, такога наведвання (разм.).
|| прым. экскурсі́йны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Э. аўтобус.
Э. сезон.
Экскурсійнае бюро.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
я́рус, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Рад гарызантальнага размяшчэння прадметаў адзін над другім.
Дошкі складзены ў пяць ярусаў.
2. Адзін з сярэдніх або верхніх паверхаў у глядзельнай зале.
Ложа другога яруса.
3. Рыбалоўная снасць у выглядзе доўгай вяроўкі з кручкамі (спец.).
4. Пласт зямной кары (спец.).
|| прым. я́русны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
siła
sił|a
ж.
1. сіла;
o własnej sile — без чужой дапамогі;
nad ~y — не пад сілу, вышэй сілы;
na ~ę разм. праз сілу;
~y wytwórcze эк. вытворчыя сілы;
~a nabywcza — пакупная здольнасць;
~a odśrodkowa — цэнтрабежная сіла;
~a pociągowa — сіла цягі;
~a przyciągania — сіла прыцягнення;
~y zbrojne — узброеныя сілы;
lądowe ~y — сухапутныя сілы;
~у morskie — ваенна-марскія сілы;
2. многа, багата, шмат;
w sile wieku — у росквіце; у зеніце;
~ą rzeczy — у выніку (з прычыны) выпадку;
~a złego na jednego прым. усе на аднаго
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
разра́д 1, ‑у, М ‑дзе, м.
1. Група, катэгорыя асоб, прадметаў або з’яў, якія адрозніваюцца ад іншых падобных якімі‑н. агульнымі прыкметамі. Граматычны разрад слоў. □ Аднак самы вялікі разрад лацінізмаў старабеларускай мовы ўтвараюць словы абстрактнага значэння. Жураўскі.
2. (з парадк. ліч. і прым.). Ступень кваліфікацыі ў якой‑н. спецыяльнасці, у спорце і пад. Рэстаран першага разраду. □ Паслаў .. [Заслонаў] Жэню ў дэпо вучыцца на слесара, а праз два месяцы яму прысвоілі трэці разрад. Шчарбатаў. Вучняў запрашаюць на такія заводскія мерапрыемствы, як прысваенне кваліфікацыйных разрадаў, ушанаванне пераможцам сацыялістычнага спаборніцтва. «Звязда». Красуцкі — высокага росту, прыгажун, здаравяк, мае спартыўны разрад і піша дысертацыі. Навуменка.
3. У арыфметыцы — месца, якое займае лічба пры пісьмовым абазначэнні ліку. Лічба другога разраду.
4. Гіст. Цэнтральная ўрадавая ўстанова ў Рускай дзяржаве 16–17 стст., якая ведала служылымі людзьмі, вайсковымі справамі і кіраўніцтвам паўдневых гарадоў і паветаў.
разра́д 2, ‑у, М ‑дзе, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл. разраджаць — разрадзіць (у 1 знач.).
2. Страта электрычнасці якім‑н. целам, якое мае электрычны зарад; з’ява, якая суправаджае гэтую страту. Электрычны разрад. Атмасферны разрад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
грэ́бень, -я, мн. грабяні́ і (з ліч. 2, 3, 4) грэ́бені, грабянёў, м.
1. Пласцінка з радам зубцоў для расчэсвання валасоў або заколвання і змацавання жаночай прычоскі.
2. Прыстасаванне такой формы, ужыв. ў розных галінах вытворчасці.
Прадзільны г.
Фарміраваць грабяні пад пасадку кукурузы.
3. Мясісты нараст на галаве некаторых птушак.
Г. пеўня.
4. перан. Вяршыня чаго-н.
Г. хвалі.
Горны г.
|| прым. грабе́нны, -ая, -ае (да 1—3 знач.), грабянёвы, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.) і грабнявы́, -а́я, -о́е (да 4 знач.).
Грабеннае прадзенне.
Грабенны (грабянёвы) выраст.
Грабнявыя культуры.
|| памянш. грабе́ньчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 і 3 знач.); прым. грабе́ньчыкавы, -ая, -ае (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)