Verbum

анлайнавы слоўнік

szkolnictwo

szkolnictw|o

н. школа; школьная справа; сістэма адукацыі;

~o średnie — сярэдняя школа;

~o wyższe — вышэйшая школа;

reforma ~a — школьная рэформа

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

васалітэ́т

(фр. vassalité, ад лац. vassus = слуга)

сістэма асабістай залежнасці адных феадалаў (васалаў) ад іншых (сеньёраў або сюзерэнаў) у сярэдневяковай Зах. Еўропе.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

граф²

(гр. grapho = пішу)

матэматычная сістэма аб’ектаў і сувязей, якія спалучаюць пэўныя пары гэтых аб’ектаў, а таксама графічнае адлюстраванне гэтай сукупнасці.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

дыято́ніка

(гр. diatonikos = які пераходзіць ад тону да тону)

сістэма музычных гукаў, якая ўтвараецца паслядоўнасцю асноўных сямі ступеней ладу (параўн. храматызм 2).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

канцэ́пцыя

(лац. conceptio)

1) сістэма поглядаў, спосаб разумення якіх-н. з’яў (напр. к. вучонага);

2) асноўная думка чаго-н. (напр. к. твора).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

клавіяту́ра

(ням. Klaviatur, ад лац. clavis = ключ)

сістэма клавішаў у музычных інструментах або якіх-н. механізмах (напр. к. аргана, к. пішучай машынкі).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

элеме́нт, -а, М -нце, мн. -ы, -аў, м.

1. Састаўная частка чаго-н.; кампанент.

Культура складаецца з многіх элементаў.

2. Доля, некаторая частка ў складзе чаго-н.

Інтэрнацыянальныя элементы ў беларускай тэрміналогіі.

3. мн. Асновы, пачатак чаго-н. (кніжн.).

Элементы матэматыкі.

4. Пра чалавека, асобу як члена якой-н. сацыяльнай групы.

Прагрэсіўныя элементы грамадства.

5. Простае рэчыва, якое не раскладаецца на састаўныя часткі звычайнымі хімічнымі метадамі (спец.).

Перыядычная сістэма элементаў (Мендзялеева).

6. Хімічная крыніца электрычнага току.

Гальванічны э.

|| прым. элеме́нтны, -ая, -ае (да 1 і 6 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

А́НГЛА-ШАТЛА́НДСКАЯ У́НІЯ 1707,

пагадненне аб саюзе Англіі і Шатландыі, заключанае паміж іх парламентамі. Прадугледжвала аб’яднанне дзвюх краін у адзіную унітарную дзяржаву (Вялікабрытанію) з агульным 2-палатным парламентам (513 дэпутатаў ад Англіі, 61 — ад Шатландыі). У Шатландыі захоўвалася традыц. сістэма мясц. самакіравання, судаводства і адукацыі; уводзілася аднолькавая з Англіяй сістэма падаткаабкладання, ліквідаваліся ўсе мытныя бар’еры і інш. Спец. артыкулы пацвярджалі прэсвітэрыянскі лад шатл. царквы. Пагадненне ініцыіравала Англія, каб умацаваць дынастычную унію з Шатландыяй, якая пахіснулася пасля смерці караля Вільгельма III (1702). Унія спрыяла стварэнню адзінай брыт. дзяржавы, паскорыла развіццё капіталізму ў Шатландыі.

У.Я.Калаткоў.

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АДНО́СНЫ РУХ,

рух матэрыяльнага пункта (цела) адносна сістэмы адліку, якая сама рухаецца адносна інш. сістэмы адліку, што ўмоўна прымаецца за нерухомую. Звычайна нерухомая сістэма адліку (K) лічыцца інерцыйнай сістэмай адліку; рухомая сістэма (K′) можа быць інерцыяльнай і неінерцыяльнай. Скорасць і паскарэнне цела адносна сістэмы K′ наз. адноснымі ( ${\vec{V}}_{ад}$ , ${\vec{a}}_{ад}$ ), адносна сістэмы K — абсалютнымі ( ${\vec{V}}_{аб}$ , ${\vec{a}}_{аб}$ ), скорасць і паскарэнне сістэмы K′ адносна K — пераноснымі ( ${\vec{V}}_{пер}$ , ${\vec{a}}_{пер}$ ). У кінематыцы паміж гэтымі велічынямі ўстаноўлена залежнасць: ${\vec{V}}_{аб} = {\vec{V}}_{ад} + {\vec{V}}_{пер}$ ; ${\vec{a}}_{аб} = {\vec{a}}_{ад} + {\vec{a}}_{пер} + {\vec{a}}_{кар}$ , дзе ${\vec{a}}_{кар}$ — Карыяліса паскарэнне.

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ВУЧО́НАЕ ЗВА́ННЕ,

прысвойваецца выкладчыкам ВНУ і навук. работнікам (звычайна з вучонымі ступенямі) у залежнасці ад навук. кваліфікацыі і складанасці творчых задач, якія імі вырашаюцца. У адпаведнасці з вучоным званнем замяшчаюцца і пасады ў навуч. і навук. установах, што займаюцца паводле конкурсу і па кантракце. Сістэма вучоных званняў: прафесар (у сярэднявеччы магістр), дацэнт і інш. — усталявалася ў зах.-еўрап. ун-тах у канцы 16 ст. У Расіі гэтыя вучоныя званні сталі выкарыстоўвацца ў 18—19 ст. У СССР, у т. л. на Беларусі, сістэма вучоных званняў аформілася ў 1920—30-я г., прыняты вучоныя званні: прафесар, дацэнт.

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)