эфемеры́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
1. Крылатае насякомае, якое жыве толькі адзін ці два дні; аднадзёнка. // перан. Пра што‑н. недаўгавечнае, нетрывалае, што існуе непрацяглы час.
2. толькі мн. (эфемеры́ды, ‑аў). Астранамічныя табліцы, якія паказваюць становішча нябесных цел на пэўныя дні месяца і года.
[Ад грэч. ephēmeris, ephēmerídos — дзённік.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ю́зам, прысл.
Спец.
1. Слізгаючыся, сунучыся па зямлі, рэйках і пад. (пра колы, гусеніцы і пад.). Гэты стромы спуск уніз, дзе пры з’ездве ідуць юзам, а пры пад’ёме буксуюць машыны, мае сваю назву — Равок. Сіпакоў.
2. Цягнучы, сунучы па зямлі або насцілу. Перасунуць кантэйнер юзам.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
oswoić się
зак. прывыкнуць; прызвычаіцца; абвыкнуць; абвыкнуцца;
oswoić się z myślą o czym — прызвычаіцца да думкі аб чым (пра што);
oswoić się z niebezpieczeństwem — прывыкнуць да небяспекі
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
rozpadać się
I незак.
распадацца; развальвацца
II rozpada|ć się
зак. пачаць ліць (пра дождж); узяцца; залажыцца;
~ło się na dobre — дождж залажыўся (узяўся) не на жарт
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
pierzchnąć
I зак.
уцячы; даць драла
II pierzchną|ć
незак. (пра скуру) рэпацца, рабіцца шурпатаю, трэскацца, лопацца;
pierzchnąć mi ręce — у мяне на руках скура рэпаецца (трэскаецца)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
ciarki
мн. дрыжыкі; мурашкі;
ciarki mnie przechodzą — мурашкі па скуры бегаюць; дрыжыкі па целе пайшлі;
ciarki mnie przeszły na myśl o ... — мяне мароз прабірае ад думкі пра...
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
gnat
м. косць; маслак;
sterczą mu ~y — адны косці (пра худога чалавека); косці звоняць; худы як шкілет;
patrzy jak sroka w gnat — глядзіць як гусь на бліскавіцу
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
лама́цца, ламлю́ся, ло́мішся, ло́міцца; ламіся; незак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Раздзяляцца, распадацца на часткі ад уздзеяння якой-н. сілы.
Ломяцца, як шкло, ільдзіны.
2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Псавацца, станавіцца непрыгодным.
Машына паламалася.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Парушацца, разбурацца (пра што-н. прывычнае, запланаванае).
Часта мае планы ламаліся.
4. Быць перапоўненым мноствам чаго-н., гнуцца пад цяжарам.
Стол ламаўся ад яды.
Голле ломіцца ад сліў.
Калёсы ломяцца ад грузу.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Пра мужчынскі голас у пераходным узросце: змяняць свой тэмбр і дыяпазон.
6. Ісці напралом, імкнуцца сілай пранікнуць куды-н. (разм.).
Ламацца ў дзверы.
◊
Ламацца ў адчыненыя дзверы — даводзіць тое, што ўсім вядома.
|| зак. злама́цца, 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., зло́міцца (да 1—5 знач.) і палама́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -ло́міцца (да 1—4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ці́снуць, -ну, -неш, -не; -ні; незак.
1. каго-што і на што. Налягаць сваім цяжарам на каго-, што-н.; націскаць.
Ц. нагой на рыдлёўку.
Ц. на кнопку званка.
2. перан. Прыгнятаць, душыць.
Боль ціснуў грудзі.
3. Сціскаць.
Крыгі ціснулі лодку.
Ц. руку.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Быць цесным, сціскаць цела (пра абутак, адзежу).
Чаравікі ціснуць.
Пінжак цісне ў плячах.
5. перан. Настойваць, дамагацца, напіраць, прымушаць.
На яго ціснулі, прымушалі завяршыць работу.
6. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Мучыць, турбаваць празмернымі цяжкасцямі.
У час вайны людзей ціснуў голад.
7. Прыціскаць, туліць.
Маці ціснула дзіця да грудзей.
8. што. Выціскаць.
Ц. сок з яблык.
Ц. алей.
9. Рабіць (віно, гарэлку) саматужным спосабам; гнаць (разм.).
10. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Павялічвацца, узмацняцца (пра мароз, холад).
Мароз цісне.
11. Старацца закончыць, завяршыць якую-н. творчую работу (разм.).
Ц. дысертацыю.
|| наз. ціск, -у, м. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
зве́зці, звязу́, звязе́ш, звязе́; звязём, звезяце́, звязу́ць; звёз, зве́зла; звязі́; зве́зены; зак., каго-што.
1. Возячы, даставіць куды-н., перавезці (пра ўсё, многае).
З. каменне ў кучу.
З. хлеб з поля.
2. Везучы, перамясціць зверху ўніз.
З. воз з гары.
3. Ад’язджаючы, непрыметна ўзяць з сабой і адвезці куды-н.
Паехаў і кнігу звёз.
|| незак. зво́зіць, зво́жу, зво́зіш, зво́зіць.
|| наз. звоз, -у, м. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)