Verbum

жыві́льны, -ая, -ае (разм.).

Які жывіць, мацуе сілы.

Жывільныя рэчывы.

|| наз. жыві́льнасць, -і, ж.

жыві́нка, -і, ДМ -нцы, ж.

Тое, што прыдае каму-, чаму-н. жывасць, прывабнасць, своеасаблівасць.

Была ў яго свая адметная ж.

жыві́ца, -ы, ж.

Празрыстая смала, якая выступае на ствалах хвойных дрэў у месцах іх пашкоджання.

|| прым. жыві́чны, -ая, -ае.

Ж. шкіпінар.

жыві́цца, жыўлю́ся, жы́вішся, жы́віцца; незак.

1. Харчавацца і здабываць харчаванне.

Ластаўкі жывяцца насякомымі.

Ж. падзённай работай.

2. Забяспечвацца ўсім неабходным для нармальнага існавання, развіцця, дзейнасці.

Тканкі чалавечага арганізма жывяцца кіслародам.

Расліны жывяцца сокамі з зямлі.

3. Мець для сябе выгаду, карысць; нажывацца.

Ж. з чужога мазаля.

|| наз. жыўле́нне, -я, н.

жыві́ць, жыўлю́, жы́віш, жы́віць; незак., каго-што.

1. Ажыўляць, бадзёрыць.

Цёплыя сонечныя прамяні жывілі зямлю.

Крынічная вада жывіць свежасцю.

2. Забяспечваць чым-н. неабходным для нармальнага існавання.

Вітаміны жывяць арганізм.

3. перан. Падтрымліваць што-н.; быць апорай для чаго-н.

Добрыя весткі жывяць надзею.

жыво́т, -вата́, М -ваце́, мн. -ваты́, -вато́ў, м.

1. Частка цела ў чалавека і жывёл, у якой размешчаны органы стрававання.

Боль у жываце.

2. Страўнік, кішэчнік (разм.).

Купіць лякарства ад жывата.

Благому жывату і пірог шкодзіць (прыказка).

◊

Жывот падцягнула (безас.) — захацелася есці.

Качацца жыватом (разм.) — хварэць на жывот.

Падарваць жывот (жываты) са смеху — моцна смяяцца, аж заходзіцца.

Плячысты на жывот (жарт.) — ахвотнік паесці.

Хватацца за жывот — смяяцца да знямогі.

жыву́чы, -ая, -ае.

1. Жыццяздольны, вынослівы.

Ж. арганізм.

Жывучыя кветкі.

2. перан. Здольны доўга захоўвацца, існаваць.

Жывучыя звычаі.

|| наз. жыву́часць, -і, ж.

жывы́, -а́я, -о́е.

1. Такі, які жыве, валодае жыццём; проціл. мёртвы.

Жывая істота.

Жывыя кветкі.

2. Які мае ацносіны да жывёльнага або расліннага свету.

Жывая прырода.

3. Поўны жыццёвай энергіі, сіл; актыўны, дзейны.

Хлопец быў малады, вясёлы, ж.

Ж. тэмперамент.

Жывая работа.

4. Сапраўдны, натуральны, арыгінальны.

Жывая рэчаіснасць.

Паказаць у творы жывых людзей.

Ж. прыклад гераізму.

5. Бойкі, поўны руху, ажыўлены.

Жывая дарога.

6. Выразны, яркі.

Жывая мова рамана.

Ж. паказ падзей.

Жывыя ўспаміны.

7. Які сапраўды існуе, яшчэ не знік.

Жывая граматычная форма.

Жывая літаратурная мова.

8. Які захоўваецца ў памяці, не забываецца.

Старыя будынкі — жывая гісторыя горада.

○

Жывая вага — вага жывой жывёліны (у процілегласць чыстай вазе мяса).

Жывая мова — мова, якой карыстаецца народ.

Жывая сіла (спец.) — людзі, жывёла (у адрозненне ад механізмаў, тэхнікі).

Жывое срэбра — ртуць.

◊

Браць (узяць) за жывое (разм.) — даймаць (даняць) чым-н., расстройваць (расстроіць), прымушаць (прымусіць) нервавацца.

Жывая капейка — пра ўсё, што дае прыбытак, даход.

Жывая крыніца — пра тое, што існуе ў сваім першапачатковым, натуральным стане.

Жывая рана —

1) рана, якая яшчэ не зажыла;

2) перан. вострае, нядаўняе гора, пакута.

Жывога месца няма (разм.) — пра вельмі збітага чалавека.

Жывое слова —

1) вусная мова ў адрозненне ад пісьмовай;

2) яркая мова, цікавае слова, якое хвалюе слухача.

Жывы труп — пра вельмі слабага, худога, хворага, блізкага да смерці чалавека.

Зачапіць за жывое — усхваляваць, закрануўшы што-н. важнае для каго-н.

На жывую нітку (разм.) — нетрывала, на скорую руку (зрабіць што-н.).

Ні адной жывой душы (разм.) — нікога, ні аднаго чалавека.

Ні жывы ні мёртвы (разм.) — у стане вялікага страху.

|| наз. жы́васць, -і, ж. (да 3, 5 і 6 знач.).

жыга́ла, -а, мн. -ы, -га́л, н. (разм.).

Металічны востры прут, якім прапякаюць дзіркі ў дрэве, косці.

жыгу́чка, -і, ДМ -чцы, ж. (разм.).

Пякучая крапіва з дробным круглым лісцем.

|| прым. жыгу́чы, -ая, -ае.