упершыню́, прысл.

Першы раз. Упершыню за ўсю дарогу .. [Васілю] захацелася не спяшацца, прыпыніцца, пачакаць. Мележ. «Мама!».. Упершыню пачула баба такое слова ад пасынка. Брыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

усёмагу́тны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае неабмежаваную сілу, уладу. Усёмагутны валадар.

2. Які мае неадольную ўнутраную сілу; глыбока ўплывовы. Усёмагутнае слова. Усёмагутная мода.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фарма́нт, ‑а, М ‑нце, м.

Спец.

1. Тое, што і афікс.

2. Частка слова (прыстаўка, суфікс, інфікс), якая служыць для словаўтварэння і словазмянення.

[Ад лац. formans, formantis — які ўтварае, фарміруе.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

АНТЫФРА́ЗІС (грэч. antiphrasis) у літаратуры, стылістычная фігура, ужыванне слова ў процілеглым, звычайна іранічным, значэнні. Часцей сустракаецца ў сатыр. творах, напр. у байцы К.Крапівы «Мандат» пра асла гаворыцца: «Ну й розум. Вось дык галава!».

т. 1, с. 403

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Wort

I

n -(e)s, Wörter (асо́бнае) сло́ва

~ für ~ — сло́ва за сло́ва, дасло́ўна

im wáhrsten Sínne des ~es — у сапра́ўдным сэ́нсе сло́ва

das ~ liegt mir auf der Zúnge — сло́ва кру́ціцца ў мяне́ на языку́

II

n -(e)s, -e

1) сло́ва (мова)

j-m gúte ~e gében* — угаво́рваць [супако́йваць] каго́-н.

die ~e káuen — мя́мліць

etw. in ~e kléiden — вы́казаць што-н. сло́вамі

er braucht nicht lánge nach ~en zu súchen — ≅ ён за сло́вам у кішэ́нь не пале́зе

díeses ~ ist mir entschlüpft — гэ́тае сло́ва сарва́лася ў мяне́ з языка́

kéines ~es mächtig sein — стра́ціць мо́ву (ад страху)

ein ~ fállen lássen* — прамо́віць сло́ва

j-n (nicht) zu ~e kómmen lássen* — (не) даць каму́-н. гавары́ць [сло́ва сказа́ць]

ein (gútes) ~ für j-n, für etw. (A) éinlegen — замо́віць за каго́-н., за што-н. сло́ўца; вы́ступіць у падтры́мку каго́-н., чаго́-н.

j-m, éiner Sáche (D) das ~ réden — стая́ць за каго́-н., за што-н.; падтры́мліваць каго́-н., што-н.

j-m ins ~ fállen* — перарыва́ць [перапыня́ць] каго́-н.

2) сло́ва (выступленне)

ums ~ bítten*, sich zum ~ mélden — прасі́ць сло́ва

das ~ ergréifen* [néhmen*] — узя́ць сло́ва

das gróße ~ führen — ігра́ць вяду́чую ро́лю

3) (чэ́снае) сло́ва (абяцанне)

das ~ hálten* — (с)трыма́ць сло́ва

das ~ bréchen* — пару́шыць сло́ва

ein Mann von ~ — чалаве́к сло́ва

ein Mann, ein ~! — сумле́нны чалаве́к сло́ва трыма́е!

◊ j-m das ~ aus dem Múnde néhmen* — прадугада́ць чые́-н. сло́вы

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

галіцы́зм

(фр. gallicisme, ад лац. Gallicus = гальскі)

слова ці выраз, запазычаныя з французскай мовы.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

дыялекты́зм

(ад дыялект)

слова або выраз у літаратурнай мове, узяты з якога-н. дыялекту.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

-лагізм

(гр. logismos = разважанне)

другая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае паняццям «слова», «словазлучэнне».

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

монасемі́я

(ад мона- + гр. sema = знак; значэнне)

лінгв. адназначнасць слова або выразу (проціл. полісемія).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

экспрэ́сія

(лац. expressio = выражэнне)

выразнасць; сіла выражэння пачуццяў, перажыванняў (напр. э. слова, э. колеру).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)