Verbum

глядзе́цца, -джу́ся, -дзі́шся, -дзі́цца; -дзі́мся, гледзіце́ся, -дзя́цца; -дзі́ся; незак.

1. у што. Глядзець на сваё адлюстраванне ў чым-н.

Г. ў люстэрка.

2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Успрымацца: пра фільм, пастаноўку і пад.

Спектакль глядзіцца з увагай.

3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра рэч, прадмет: добра выглядаць, дэманстраваць свае лепшыя якасці.

Касцюм добра глядзіцца.

|| зак. паглядзе́цца, -гляджу́ся, -глядзі́шся, -глядзі́цца; -глядзі́мся, -гледзіце́ся, -глядзя́цца; -глядзі́ся (да 1 знач.).

гурт, -а́ і -у, М -рце, мн. гурты́, -о́ў, м.

1. -у. Група людзей, натоўп.

Г. вучняў.

2. -у. Статак буйной рагатай жывёлы, авечак і пад.

На лузе г. авечак.

3. у знач. прысл. гу́ртам. Разам, сумесна; натоўпам.

Цягнуць г. воз.

Ісці г.

Бегчы г.

4. -а́. Група (у 2 знач.), якая выконвае поп- або рок-музыку.

Вядомы г.

|| памянш. гурто́к, -тка́, мн. -ткі́, -тко́ў, м. (да 1 і 2 знач.).

|| прым. гуртавы́, -а́я, -о́е.

гара́чы, -ая, -ае.

1. Які мае высокую тэмпературу, моцна нагрэты.

Гарачая пліта.

Гарачае лета.

Г. цэх (таксама перан.: увогуле шкодная вытворчасць). Падаць гарачае (наз.). Гарачая апрацоўка металаў.

2. перан. Поўны сілы, страсны, палкі.

Г. заступнік.

3. перан. Вельмі напружаны, які праходзіць у інтэнсіўным, напружаным рытме.

Гарачая работа.

Г. бой.

Гарачая пара жніва.

4. перан. Запальчывы, нястрыманы.

◊

Гарачая галава — пра залішне паспешлівага, нястрыманага чалавека.

Па гарачых слядах — адразу.

Пад гарачую руку (разм.) — у момант злосці, раздражнення.

адлічы́ць, -лічу́, -лічыш, -лічыць; -лічаны; зак., каго-што.

1. Лічачы ад умоўнай адзінкі, назваць, паказаць колькасць чаго-н.

Гадзіннік адлічыў дзесяць гадзін.

2. Налічыўшы, аддзяліць пэўную колькасць чаго-н.

А. дваццаць рублёў.

3. Вылічыць, утрымаць з якой-н. сумы.

А. з зарплаты частку грошай.

4. Выключыць з ліку навучэнцаў з якой-н. установы і пад; тое, што і звольніць (афіц.).

А. прагульшчыкаў з завода.

А. з універсітэта.

|| наз. адлі́к, -у, м. А. часу.

адзна́чыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны; зак.

1. каго-што. Абазначыць якой-н. меткай; запісаць, паставіць адзнаку для ўліку і пад.; вызначыць.

А. адсутных у журнале.

А. камандзіроўку.

2. каго-што. Звярнуць увагу, заўважыць, указаць на каго-, што-н.

А. добрую якасць працы.

3. каго-што. Вылучыць сярод іншых за якія-н. заслугі, узнагародзіўшы чым-н.

А. майстроў.

4. што. Ушанаваць чым-н. якую-н. дату, падзею.

А. заканчэнне інстытута.

|| незак. адзнача́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

адкало́цца, -калю́ся, -ко́лешся, -ко́лецца; -калі́ся; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Аддзяліцца, адпасці ад таго, што колецца, разбіваецца.

Адкалолася ручка ад збана.

2. перан. Парваць сувязь з кім-, чым-н., выйсці са складу якой-н. арганізацыі, групы і пад.

А. ад калектыву.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра што-н. прышпіленае: аддзяліцца, адпасці.

Брошка адкалолася.

|| незак. адко́лвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

|| наз. адко́лванне, -я, н. і адко́л, -у, м. (да 2 знач.).

каска́д, -а, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.

1. Натуральны або штучны вадаспад з уступамі.

2. перан., чаго. Імклівая, нястрымная плынь чаго-н.

К. слоў.

3. Акрабатычны прыём, які імітуе падзенне з чаго-н. (з каня, веласіпеда, турніка і інш.; спец.).

4. У аперэце: хуткі танец, які суправаджаецца спевамі.

5. У тэхніцы: група паслядоўна звязаных і аб’яднаных у адну сістэму аднатыпных прыстасаванняў, збудаванняў і пад. (спец.).

К. гідраэлектрастанцый.

|| прым. каска́дны, -ая, -ае.

Каскадныя электрастанцыі.

ключ¹, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. Металічная прылада для адмыкання і замыкання замка.

К. ад клеці.

2. Прылада для завінчвання і адвінчвання гаек, адкаркоўвання чаго-н., для заводкі чаго-н. і пад.

Гаечны к.

К. для механічнай цацкі.

3. перан. Тое, што служыць для разгадкі, разумення каго-, чаго-н., для авалодання чым-н.

К. шыфру.

|| памянш. клю́чык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 і 2 знач.).

|| прым. ключавы́, -а́я, -о́е.

ліст², -а́, М -сце́, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. Тонкі плоскі кусок якога-н. матэрыялу.

Л. бляхі.

Л. паперы.

2. Пісьмо.

Атрымаць л.

3. Дакумент, якім што-н. пацвярджаецца або загадваецца (спец.).

○

Выканаўчы ліст — дакумент на права спагнання паводле рашэння суда.

Ты́тульны ліст — старонка ў пачатку кнігі, дысертацыі і пад., дзе надрукавана яе назва.

◊

З ліста (іграць, чытаць) — адразу, без папярэдняй падрыхтоўкі.

|| памянш. лісто́к, -тка́, мн. -ткі́; -тко́ў, м. (да 1 і 2 знач.).

луна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.

1. Плаўна лятаць, рухацца ў паветры.

Буслы лунаюць у вышыні.

2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан. Павольна развявацца.

Лунаюць сцягі над плошчай.

3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан. Плысці, распаўсюджвацца (пра песні, музыку і пад.).

Песні лунаюць — настрой узнімаюць.

4. перан. Знаходзіцца ў стане ўзвышаных або далёкіх ад рэчаіснасці мар.

◊

Лунаць у воблаках (у надхмар’і) (неадабр.) — знаходзіцца ў летуценным стане, не заўважаючы навакольнага.