2.‑ю. Абл. Першая зелень лісцевых дрэў, якой прыбіраюць хаты. Пракоп раздзеўся. Яму далі венік, пахучы, як май.Колас.А я Маю наламаю, Сваю хату прыбяру.І. Калеснік.
•••
Першае Мая — свята міжнароднай салідарнасці працоўных, устаноўленае кангрэсам 2‑га Інтэрнацыянала ў 1889 г.
[Лац. majus.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
плювіёз
(фр. pluviose, ад лац. pluviosus = дажджлівы)
пяты месяц (з 20—21 студзеня па 18—19 лютага) французскага рэспубліканскага календара, які дзейнічаў у 1793—1806 гг.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
кало́ша1, ‑ы, ж.
Частка штаноў, якая надзяваецца на адну нагу; калашына. Падкасаць калошы. □ Голыя пяты блішчалі здалёк з-пад даўгіх нагавічных калошаў.Чорны.Борздзенька нацягваеш на сябе кашулю, штаны — ногі не трапляюць у калошы, і злуешся.Сачанка.
кало́ша2, ‑ы, ж.
Порцыя матэрыялаў (коксу, руды і флюсу), якая засыпаецца за адзін раз у доменную печ, вагранку і інш.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
змата́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
1.(1і2ас.неўжыв.). Звіцца ў клубок, маток пры намотванні.
2.(1і2ас.неўжыв.). Размотваючыся, зняцца з чаго‑н. Ніткі змагаліся з клубка.
3.Разм.фам. Спешна знікнуць, пакінуць якое‑н. месца. — Брыгада здала вёску без бою, і .. наогул, як я разумею Шуста, яна ўжо памагала пяты, каб хутчэй змагацца адгэтуль.Шчарбатаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лады́га1, лады́ґа, лады́жка ’сцябло расліны’, ’сцябло дудкаватай расліны’, ’сцябло агуркоў без лісцяў’, ’ліст бурака са сцяблом’, ’кветканоснае сцябло цыбулі’ (Жд. 2, Нас., Сл. паўн.-зах.), польск., ст.-польск.łodyga ’сцябло расліны’, ’галоўка з насеннем’, ’сцябло капусных раслін’ (чэш. і славац.lodyha запазычаны з польск. — Махэк₂, 338). Паводле пашырэння лексемы ладыга можна дапусціць яе паходжанне з польскай мовы. Слаўскі (5, 137) мяркуе, што гэта паўн.-слав. лексема oldyga, якая мае той жа корань, што і прасл.oldi/oldy ’лодка’, звязанае з і.-е.*aldh‑ ’выдзеўбаны ствол дрэва, лодка-чайка’. Сюды ж светлаг.лады́га ’вялікі, дарослы хлопец’ і ўкр.лади́га ’луста, акрайчык хлеба’ (семантычныя пераносы паводле падабенства).
Лады́га2 ’нага ад калена да пяты’, ’галёнка’, лады́жка ’тс’ (Нас.). Укр.сулдыга (< sǫ‑lodyga — гл. Міклашыч, Vergl. gr., 2, 285) ’нага ад калена да пяты’, рус.лоды́га ’заканчэнне галёнкі’, ’шчыкалатка’, ’косць нагі’, ’бабкі’, ’вялікая стана нагі’, ’падваконнік’, ст.-рус. ’падножжа калоны’ (з XII ст.), ’косць для гульні’. Да лады́га1. Названа паводле падабенства касцей канечнасцей да ствала, сцябла (Слаўскі, 5, 137), параўн. таксама літ.káulas ’косць’ — лац.caulis ’сцябло расліны’, ’рагавы стрыжань птушынага пяра’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пято́к1 (piatók) ’пятніца’ (Варл.), сюды ж пятко́вы (пятко́вый) ’пятнічны’ (Нас.), ст.-бел.пятокъ ’пятніца’; укр.пято́к ’тс’, польск.piątek, чэш.pátek, славац.piatok, в.-луж.pjatk, н.-луж.pětk, славен.pẹ́tek, серб.-харв.пѐтак, балг.пе́тък, макед.петок, ст.-слав.пѧтъкъ. Звязана з пяты, пяць (гл.), гл. пятніца ’тс’. Паводле Німчука (Давньорус., 95), запазычана са стараславянскай і падтрымлівалася польскім уплывам.
Пято́к2 ’пяць’ (ТСБМ, Бяльк.; Сержп.); укр.пʼя́ток ’пяцёрка (грошай)’, рус.пято́к ’пяць (штук)’. Вытворнае ад пяць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
падма́заць, ‑мажу, ‑мажаш, ‑мажа; зак., каго-што.
1. Злёгку або дадаткова змазаць чым‑н. Падмазаць скавараду. Падмазаць падшыпнікі. □ Мы пачалі ладзіць павозку. Праверылі, ці добра трымаюцца лёсткі ў білах, падцягнулі атосы, паправілі палукашак, густа падмазалі дзёгцем колы.Якімовіч.
2.перан.Разм. Даць хабар, падкупіць. Сроіл, баючыся пагалоскі, што ў ягоным садзе забілі чалавека, добра падмазаў і паліцыю і ўрача.Корбан.
•••
Падмазаць пяткі (пяты) — хутка пабегчы, уцячы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Адчуваць злосць; сердаваць на каго‑, што‑н. [Дзед Мікалай] не думаў пакідаць працу і вельмі злаваўся, калі бабка Вікця ўпікала, што ён цэлымі днямі прападае на ферме.Даніленка.Злуецца Аленка сама на сябе, аж палец кусае.., а нарэшце і заплакала нават.Колас.//перан. Бушаваць, лютаваць (пра з’явы прыроды). Пяты дзень злавалася пурга.Звонак.Вясной .. [рака] выходзіць з берагоў, Шуміць, Паводкай плешча і злуецца.Астрэйка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)