БЕРЫ́ЛІЕВЫЯ РУ́ДЫ,
прыродныя мінер. ўтварэнні, якія маюць берылій у колькасцях, дастатковых для прамысл. атрымання. Гал. мінералы: берыл, фенакіт, бертрандыт, гельбертрандыт, хрызаберыл, гельвін, гентгельвін, эўклаз, лейкафан і інш. Радовішчы эндагенныя постмагматычныя. Аксіду берылію BeO у берыліевых рудах ад 0,05—0,09 да 0,7%. Радовішчы ў Бразіліі, Аргенціне, ЗША, Мексіцы, ПАР і інш.
т. 3, с. 124
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
сыска́ць, сышчу, сышчаш, свішча; зак., каго-што.
1. Прымусіць заплаціць; патрабаваць, атрымаць з каго‑н. у прымусовым парадку. За свой прыезд у панскі двор Сыскаць з Данілы сорак злотых. Колас. [Сцепаніда:] — Не аддам! А пасаг сышчу праз суд! [Якаў:] — Скулу сышчаш, а не пасаг... Парызыкуй. Галавач. // Вярнуць сабе што‑н. пазычанае каму‑н. Сыскаць хамут і аброць.
2. Разм. Знайсці; адшукаць. Гануля і Яўхім па натуры былі маўклівыя і панурыя. Жартуючы, пра іх казалі: «Чорт сем пар лапц[ей] стаптаў, пакуль такую пару сыскаў». Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэнтге́н-эквівале́нт
(ад рэнтген + эквівалент)
1) колькасць іанізуючага выпрамянення, эквівалентная па свайму біялагічнаму дзеянню аднаму рэнтгену рэнтгенаўскага або гама-выпрамянення;
2) доза іанізуючага выпрамянення, якая стварае такую ж колькасць пар іонаў, як і доза ў адзін рэнтген.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
АФРЫКА́НСКІ НАЦЫЯНА́ЛЬНЫ КАНГРЭ́С
(African National Congress; АНК),
палітычная арг-цыя афрыканскага насельніцтва Паўд.-Афр. Рэспублікі. Засн. ў 1912 з мэтай ліквідацыі рэжыму апартэіду і ўсіх праяў расізму, дэмакр. перабудовы грамадства. У 1961—90 на нелегальным становішчы. У крас. 1994 АНК перамог на парламенцкіх выбарах, а яго лідэр (з 1991) Н.Мандэла стаў прэзідэнтам ПАР.
т. 2, с. 142
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БО́ЗЕ-ВА́ДКАСЦЬ,
квантавая вадкасць з часціц (ці квазічасціц) з нулявым або цэлалікавым спінам (базонаў). Падпарадкоўваецца Бозе — Эйнштэйна статыстыцы. Да Бозе-вадкасці адносяцца, напр., вадкі гелій 4He, які пры т-рах, блізкіх да абсалютнага нуля, можа перайсці ў стан звышцякучасці; сукупнасць купераўскіх пар электронаў, утварэнне якіх прыводзіць да звышправоднасці. Гл. таксама Квантавая вадкасць.
т. 3, с. 205
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВАНА́ДЫЕВЫЯ РУ́ДЫ,
прыродныя мінеральныя ўтварэнні, сыравіна для атрымання ванадыю. Гал. мінералы ванадыевых руд: ванадыніт, дэклуазіт, купрадэклуазіт, карнатыт і інш. Радовішчы магматычныя, кантактава-метасаматычныя, гідратэрмальныя, большасць — комплексныя, з іх атрымліваюць таксама жалеза, тытан, уран, свінец, цынк, медзь, алюміній, фосфар. Колькасць V2O5 у рудзе ад 0,1 да 29%. Буйнейшыя радовішчы ў ПАР, ЗША, Фінляндыі, Намібіі, Чылі.
т. 3, с. 500
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
страві́ць I сов. (посевы, корм) страви́ть, потрави́ть
страві́ць II сов. (о пищеварении) перевари́ть
страві́ць III сов., мор., спец. страви́ть;
с. кана́т — страви́ть кана́т;
с. па́ру — страви́ть пар
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
АРА́НЖАВАЯ
(Oranje, Orange),
рака на Пд Афрыкі, у Лесота, ПАР і Намібіі. Даўж. 1860 км, пл. бас. 1020 тыс. км². Пачынаецца ў масіве Монт-а-Сурс (Драконавы горы) у Лесота пад назвай Сінку на выш. больш за 3000 м. Перасякае засушлівую вобласць. Высокі Велд, плато Кап, дзе цячэ ў цясніне. У верхнім і сярэднім цячэнні парогі і вадаспады (Аўграбіс і інш.). Апошнія 100 км цячэ па раўніне, упадае ў Атлантычны ак., утварае бар (пясчаны падводны вал). Гал. прытокі — Каледан і Вааль. Паўнаводная з ліст. да сакавіка. У межах Высокага Велда часам амаль перасыхае. Сярэдні расход вады 800 м³/с. Гадавы сцёк каля 15 км³ (моцна мяняецца па гадах). Выкарыстоўваецца на водазабеспячэнне і арашэнне (пабудаваны арашальныя сістэмы). ГЭС. На Аранжавай буйныя гарады: Алівал-Норт, Прыска, Апінгтон (ПАР).
З.Я.Андрыеўская.
т. 1, с. 452
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Fumum patimur propter ignem
Мы церпім дым з-за агню.
Мы терпим дым из-за огня.
бел. Любіш ездзіць ‒ кармі каня. Любіш ездзіць на вазочку з гары, любі ж і вазочак вазіць на гару.
рус. Любишь кататься ‒ люби и саночки возить. Любишь пар ‒ люби и угар. Пар любить ‒ баню топить. Любишь смородинку ‒ люби и оскоминку. Любишь брать ‒ люби и отдавать. Любишь гостить ‒ люби и к себе звать. Любишь тепло ‒ терпи и дым. Любишь чужую бороду драть ‒ люби и свою подставлять.
фр. Celui qui veut tirer le miel de la ruche ne doit craindre les piqûres (Тот, кто хочет взять мёд из улья, не должен бояться укусов). Chacun doit payer ses pots cassés (Каждый должен платить за разбитые горшки). Il faut payer qui veut acheter (Кто хочет купить, надо платить). Qui veut l’oeuf doit supporter la poule (Кто хочет яйцо, должен терпеть и курицу). Si tu veux du beurre il en faut battre (Если ты хочешь масла, надо его сбить).
англ. He that would have eggs must endure the cackling of hens (Кто хочет яиц, должен терпеть кудахтанье кур).
нем. Wer das Feuer haben will, muß den Rauch leiden (Кто хочет иметь огонь, должен терпеть дым).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Дуць ’дуць, дзьмуць’ (Бяльк., Сл. паўн.-зах.). Рус. дуть, чэш. douti, славен. dúti, балг. ду́я се і г. д. Прасл. *duti ’дуць і да т. п.’ Агляд форм гл. у Трубачова, Эт. сл., 5, 166. І.‑е. *dheu̯‑: *dhou̯‑ (параўн. ст.-інд. dhūyáte ’трасецца’, літ. dujà ’туман, пар’ і г. д.). Лічыцца, што ў слав. мовах змешваліся формы *duti і *dǫti. Гл. Фасмер, 1, 555–556; Трубачоў, там жа.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)