Verbum

пране́сці, -ясу́, -ясе́ш, -ясе́; -ясём, -есяце́, -ясу́ць; -ёс, -е́сла; -ясі; -е́сены; зак.

1. каго-што. Несучы каго-, што-н., прайсці (якую-н. адлегласць, на працягу якога-н. часу).

П. груз на сабе ўсю дарогу.

2. каго-што. Несучы, прайсці з кім-, чым-н. міма каго-, чаго-н.

П. сцяг міма трыбуны.

П. праз усё жыццё што-н. (перан.: на ўсё жыццё захаваць у свядомасці; кніжн.).

3. перан., безас., што. Пра небяспеку, бяду: мінуць (разм.).

Думаў, бацькі будуць лаяцца, аж пранесла.

Бяду пранесла.

4. каго-што. Унесці, даставіць куды-н. несучы.

П. шафу праз дзверы.

5. безас., каго (што). Тое, што і праслабіць (разм.).

Ад кіслых ягад можа п.

|| незак. прано́сіць, -о́шу, -о́сіш, -о́сіць.

|| наз. прано́с, -у, м. (да 1 знач.).

|| прым. прано́сны, -ая, -ае (да 5 знач.).

пакры́ць, -ры́ю, -ры́еш, -ры́е; -ры́ты; зак.

1. гл. крыць.

2. каго-што. Пакласці, накласці зверху на каго-, што-н.

П. сцены слоем фарбы.

3. каго-што. Запоўніць, усеяць чым-н. на паверхні.

Хмары пакрылі неба.

Цела пакрыта высыпкай.

4. што. Пра гукі: заглушыць, зрабіць нячутным.

Гром апладысментаў пакрыў апошнія словы прамоўцы.

5. што. Кампенсаваць, замяніць чым-н.

П. растрату.

П. выдаткі.

6. каго-што. Дапамагчы ўтаіць, схаваць, не выдаўшы чый-н. учынак.

П. чыю-н. віну.

7. што. Пераадолець перамяшчэннем.

Лыжнік пакрыў двухкіламетровую дыстанцыю за 10 хвілін.

8. што. У картачнай гульні: паклаўшы вышэйшую карту, вывесці з гульні карту партнёра.

П. валета дамай.

9. каго. Апладніць (пра жывёл; спец.).

|| незак. пакрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. пакрыццё, -я́, н. (да 2, 3, 5—9 знач.).

напусці́ць, -пушчу́, -пу́сціш, -пу́сціць; зак.

1. каго-чаго. Даць доступ куды-н. вялікай колькасці каго-, чаго-н.

Н. людзей у залу.

Н. вады ў ванну.

Н. холаду ў хату.

2. што і чаго на каго (што). Надаць сабе, сваім паводзінам нейкі выгляд, характар (разм.).

Н. на сябе строгасць.

3. каго-што на каго-што. Накіраваць для нападу (разм.).

Н. сабак на звера.

4. што. У народных павер’ях: з дапамогай нейкай вышэйшай сілы наслаць на каго што-н.

Н. чары, хваробу.

5. што і чаго. Дадаць, павялічыць у памеры пры раскроі.

Н. на швы.

|| незак. напуска́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. на́пуск, -у, м. (да 1—3 і 5 знач.).

распіса́ць, -пішу́, -пі́шаш, -пі́ша; -пішы́; -пі́саны; зак.

1. што. Перапісаць асобна часткі чаго-н.

Р. тэкст на карткі.

2. каго-што. Размеркаваць каго-, што-н. паміж кім-, чым-н., зрабіўшы адпаведны запіс.

Р. дні прыёму.

3. каго (што). Зарэгістраваць чый-н. шлюб.

У загсе маладых распісалі.

4. што. Размаляваць фарбамі, узорамі, пакрыць роспісам (у 2 знач.).

Р. столь.

5. перан., каго-што. Расказаць, апісаць каго-, што-н. занадта падрабязна, у дэталях (разм.).

Мне яго распісалі як добрага працаўніка.

|| незак. распі́сваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. распі́сванне, -я, н., распі́ска, -і, ДМ распі́сцы, ж. (да 1 і 3 знач.) і ро́спіс, -у, м. (да 4 знач.).

вы́разаць, -ражу, -ражаш, -ража; вы́ражы і вы́раж; -разаны; зак.

1. што. Выняць, выдаліць або зрабіць што-н. рэзаннем.

В. пухліну.

В. што-н. з паперы.

2. што. Зрабіць, начарціць чым-н. рэжучым, вострым.

В. літару на дошцы.

3. што. Вырабіць разьбой.

В. лыжку.

4. што. Зрэзаць, адрэзаць для якой-н. патрэбы.

В. лазіну.

5. каго-што. Вынішчыць разнёй або загрызці ўсіх, многіх (пра ваўкоў).

Ваўкі выразалі статак авечак.

Бандыты выразалі ўсю сям’ю.

|| незак. выраза́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і вырэ́зваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. выраза́нне, -я, н., вырэ́званне, -я, н. (да 1—4 знач.) і вы́разка, -і, ДМ -зцы, ж. (да 1—4 знач.).

прагна́ць, -ганю́, -го́ніш, -го́ніць; -гна́ў, -гна́ла; -гані; -гна́ны; зак.

1. каго-што. Прымусіць пайсці адкуль-н., выдаліць (груба, прымусова, сілай).

П. з хаты.

П. са службы.

П. змрочныя думкі (перан.).

2. каго-што. Прымусіць рухацца, ісці.

П. палонных праз горад. П. плыты па рацэ.

3. што. Ажыццявіць прагон (у 3 знач.; спец.).

П. п’есу перад прэм’ерай.

4. што і без дап. Хутка праехаць, прабегчы (разм.).

П. па шасэ пяць кіламетраў.

5. што. Хуткім рухам або напрамкам руху чаго-н. утварыць што-н.

П. пракос.

П. разору.

6. перан., што. Задаволіўшы, спыніць, наталіць (разм.).

П. смагу.

|| незак. праганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е (да 1—3, 5 і 6 знач.).

прыне́сці, -нясу́, -нясе́ш, -нясе́; -нясём, -несяце́, -нясу́ць; -нёс, -не́сла; -нясі́; -не́сены; зак.

1. каго-што. Несучы, даставіць.

2. перан., што. З’явіцца прычынай, даць у выніку.

П. карысць. П. заспакаенне.

Напружаная праца прынесла свае вынікі.

3. што. Зрабіць, ажыццявіць што-н., што ўказана назоўнікам.

П. клятву (паклясціся). П. падзяку (падзякаваць). П. ў ахвяру што-н. (ахвяраваць).

4. каго (што); безас. і ў спалучэнні са словамі «д’ябал», «чорт», «нячыстая». Пра нечаканы, непажаданы прыход, з’яўленне каго-н. (разм.).

Які чорт прынёс сюды гэту кампанію!

Каго там прынесла нячыстая ў такі час?

|| незак. прыно́сіць, -о́шу, -о́сіш, -о́сіць.

|| наз. прынясе́нне, -я, н. (да 2 і 3 знач.) і прыно́с, -у, м. (да 1 знач.; разм.).

стра́ціць, стра́чу, стра́ціш, стра́ціць; стра́чаны; зак.

1. каго-што. Застацца без каго-, чаго-н.; панесці страты.

С. сябра.

С. працу.

У вайне Беларусь страціла кожнага трэцяга.

2. што. Без карысці, марна патраціць што-н. (пра час, грошы і пад.).

С. цэлы месяц.

С. многа грошай без патрэбы.

3. што. Не захаваць, не зберагчы што-н.

С. сілы і здароўе.

4. што. Часткова або поўнасцю пазбавіцца якіх-н. уласцівасцей, якасцей, сувязей і пад.

С. надзею.

С. давер.

С. сувязь з аднакласнікамі.

5. што. Збіцца з дарогі, згубіць след.

С. сцежку.

◊

Страціць ласку ў каго — перастаць быць у пашане, павазе.

Страціць прытомнасць — абамлець, самлець.

Страціць розум — здурнець.

|| незак. стра́чваць, -аю, -аеш, -ае.

дагна́ць, -ганю́, -го́ніш, -го́ніць; -гані́; -гна́ны; зак.

1. каго-што. Параўняцца з тым, хто рухаецца і знаходзіцца наперадзе; нагнаць.

Д. уцекача.

Д. перадавікоў (перан.).

2. каго-што да каго-чаго. Гонячы, прымусіць дайсці куды-н., да якога-н. месца.

Д. кароў да лесу.

3. што да чаго. Дасягнуць якіх-н. паказчыкаў (разм.).

Д. выпрацоўку да дзвюх норм за змену.

4. што. Падагнаць, наладзіць як трэба.

Д. касу́.

5. што да чаго. Увагнаць што-н. да канца.

Д. цвік да плешкі.

|| незак. даганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. даго́нка, -і, ДМ -нцы, ж. (да 4 знач.).

дзялі́ць, дзялю́, дзе́ліш, дзе́ліць; дзе́лены; незак.

1. каго-што. Падзяляць на часткі, размяжоўваць.

Д. маёмасць.

Д. на порцыі.

Д. вучняў на групы.

2. што на што. Рабіць арыфметычнае дзеянне дзялення.

Д. адзін лік на другі.

3. што з кім. Аддаваць каму-н. частку чаго-н. свайго для сумеснага карыстання.

Таварышы дзялілі ўсё папалам.

Д. хлеб і соль.

4. перан., што з кім. Перажываць што-н. разам з кім-н.

Д. радасць і гора.

|| зак. падзялі́ць, -дзялю́, -дзе́ліш, -дзе́ліць і раздзялі́ць, -дзялю́, -дзе́ліш, -дзе́ліць; -дзе́лены.

|| наз. дзяле́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).