ГІПЕРБАЛО́ІД

(ад гіпербала + грэч. eidos выгляд),

незамкнутая цэнтральная паверхня 2-га парадку. Бывае адна- і двухполасцевы; пры перасячэнні гіпербалоіда з плоскасцю ў залежнасці ад параметраў атрымліваюцца ўсе канічныя сячэнні, а таксама пара прамых (у выпадку аднаполасцевага гіпербалоіда). Праз кожны пункт аднаполасцевага гіпербалоіда праходзяць 2 прамыя (прамалінейныя ўтваральныя), якія цалкам ляжаць на яго паверхні, г. зн. аднаполасцевы гіпербалоід — лінейчастая паверхня, утвораная дзвюма сем’ямі прамых; выкарыстоўваецца як стрыжнёвая канструкцыя вежавых збудаванняў, напр. секцыі Шухаўскай радыёвежы на Шабалаўцы ў Маскве.

Кананічнае ўраўненне гіпербалоіда ў прамавугольнай сістэме каардынат: x​2/a​2 + y​2/b​2 - z​2/с​2 = 1 (аднаполасцевы), x​2/a​2 + y​2/b​2 - z​2/с​2 = -1 (двухлопасцевы); гіпербалоід неабмежавана набліжаецца да паверхні x​2/a​2 + y​2/b​2 - z​2/с​2 = 0 (асімптатычны конус; a, b, c — даўжыні паўвосяў гіпербалоіда). Калі a = b, то атрымаецца гіпербалоід вярчэння.

т. 5, с. 255

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ГВАЗДЗІКО́ВЫЯ

(Caryophyllaceae),

сямейства кветкавых двухдольных раслін з парадку гваздзікакветных (Caryophyllales). Каля 80 родаў і больш за 2000 відаў. Пашыраны ўсюды, пераважна ва ўмераных і арыдных абласцях Паўн. паўшар’я, асабліва ў Міжземнамор’і і Ірана-Туранскай фларыстычнай вобласці. На Беларусі 25 родаў (найб. вядомыя вапнаўка, галадок, гваздзік, гладун, зорка, зоркаўка, куколь, мыльнік, пясчанка, светнік, свінакроп, смалёўка, смалянка, смолка, ясколка) і больш за 70 відаў. Некат. з іх занесены ў Чырв. кнігу Рэспублікі Беларусь. Растуць у лясах, хмызняках, на лугах, балотах, палях, па берагах рэк.

Шмат- або аднагадовыя травяністыя расліны, рэдка паўкусты і кусты. Лісце простае, звычайна суцэльнае, супраціўнае, найчасцей без прылісткаў. Кветкі ў рознага тыпу суквеццях, рэдка адзіночныя, двухполыя ці аднаполыя, 5-членныя, з двайным калякветнікам ці без пялёсткаў, апыляюцца насякомымі. Завязь верхняя. Плады розных тыпаў (звычайна каробачка, арэшка- ці ягадападобныя). Лек., тэхн., меданосныя, харч., кармавыя і каштоўныя дэкар. расліны, некат. віды — ядавітыя і пустазелле.

Г.У.Вынаеў.

т. 5, с. 99

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

breach​1 [bri:tʃ] n.

1. (of) парушэ́нне (закона, пагаднення і да т.п.);

a breach of the law парушэ́нне зако́на;

a breach of contract/copyright парушэ́нне кантра́кта/а́ўтарскага пра́ва;

breach of the peace парушэ́нне грама́дскага пара́дку;

a breach of confidence злоўжыва́нне даве́рам

2. разры́ў адно́сін (паміж дзяржавамі або людзьмі);

a breach in Franco-German relations разры́ў адно́сін памі́ж Фра́нцыяй і Герма́ніяй;

a breach between friends сва́рка памі́ж сябра́мі

3. прало́м; адту́ліна; дзі́рка;

a breach in the wall прало́м у сцяне́

4.(марскі́я) хва́лі, буруны́

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

spell​3 [spel] v. (spelt or spelled)

1. піса́ць або́ вымаўля́ць сло́вы па лі́тарах;

spell backward чыта́ць або піса́ць у адваро́тным пара́дку (пра літары слова);

How do you spell your name? Як пішацца тваё імя?

2. зна́чыць, цягну́ць за сабо́ю;

This weather spells ruin for many farmers. Гэтае надвор’е – катастрофа для многіх фермераў .

spell out [ˌspelˈaʊt] phr. v.

1. расшыфро́ўваць, разбіра́ць па лі́тарах

2. растлума́чваць дэталёва і грунто́ўна;

It is time to spell out what we want. Пара сказаць прама, чаго мы хочам.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

рабо́чы I м., сущ. рабо́чий;

р. ад станка́ — рабо́чий от станка́;

падзённы р. — подённый рабо́чий

рабо́чы II прил., в разн. знач. рабо́чий;

р. рух — рабо́чее движе́ние;

р. клас — рабо́чий класс;

~чыя ру́кі — рабо́чие ру́ки;

~чая гіпо́тэза — рабо́чая гипо́теза;

~чая мо́ладзь — рабо́чая молодёжь;

р. час — рабо́чее вре́мя;

р. гарніту́р — рабо́чий костю́м;

○ р. дзень — рабо́чий день;

~чая сі́ла — рабо́чая си́ла;

◊ у ~чым пара́дку — в рабо́чем поря́дке

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Láden

I

m -s, - i Läden

1) кра́ма, магазі́н

2) акані́ца

◊ der ~ klappt! — разм. усё ў парадку!

den ~ schméißen* — спра́віцца ў адзі́н мо́мант [як ба́чыш]

mach kéinen ~ auf! — не валаво́дзь!, не мару́дзь!, не цягні́!

II

n -s нагру́зка; пагру́зка; зара́дка (акумулятара)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

а​I злучн.

1. супаст. und, áber, jedóch, sóndern (пасля запярэчвання), dagégen; áber doch, alléin, trotzdém;

у яго́ здаро́ўе ў пара́дку, а як ма́ешся ты? er ist gesúnd, und wie geht es dir?;

я чака́ю цябе́ за́ўтра, а не пасляза́ўтра ich hóffe, dass du nicht übermorgen, sóndern mórgen kommst;

2. далуч. und (dann), dann áber;

а таму́ álso, fólglich;

а такса́ма sowíe;

◊

а менаві́та und zwar, nämlich;

а зрэ́шты übrigens

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

БАБО́ВЫЯ, матыльковыя (Fabaceae, Leguminosae),

сямейства двухдольных раслін з парадку бабовакветных. Каля 650 родаў, больш за 18 тыс. відаў. Пашыраны па ўсёй сушы зямнога шара. На Беларусі 20 родаў (найб. вядомыя баркун, вязель, гарох, гарошак, жаўтазель, зяновец, канюшына, куравай, лубін, люцэрна, пералёт, рабінія, рутвіца, чына, эспарцэт) і больш за 80 дзікарослых відаў. Рэдкія віды бабовых занесены ў Чырв. кнігу Беларусі.

Адна- і шматгадовыя травы, паўкусты і кусты, ліяны і дрэвы. Лісце пераважна чаргаванае, складанае, з прылісткамі. Кветкі найчасцей у гронка-, коласападобных і галоўчатых суквеццях, звычайна зігаморфныя. Плод — боб. На каранях бабовых утвараюцца клубеньчыкі, у якіх знаходзяцца бактэрыі, здольныя фіксаваць атм. азот. Тэхн., лек., харч., кармавыя, дэкар. і сідэратныя расліны; ёсць ядавітыя, якія маюць алкалоіды і выкарыстоўваюцца як лек. і інсектыцыдныя.

Літ.:

Флора СССР. Т. 11. М.; Л., 1945;

Тахтаджян А.Л. Система и филогения цветковых растений. М.; Л., 1966;

Яго ж. Система магнолиофитов. Л., 1987;

Флора Европейской части СССР. Т. 6. Л., 1987.

т. 2, с. 183

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

«БАЛО́ТНАЯ ЛІХАМА́НКА»

(«Sumpffieber»),

кодавая назва карнай аперацыі ням.-фаш. захопнікаў супраць партызанаў і мясц. насельніцтва ў Вял. Айч. вайну на тэр. Віцебскай, Брэсцкай і Мінскай абл. Праводзілася 25.8—20.9.1942 па загадзе рэйхсфюрэра СС Гімлера сіламі нач. СС і паліцыі «Остланд», нач. паліцыі парадку, паліцыі бяспекі і СД, 1-й матарызаванай брыгадай СС, 23-м паліцэйскім палком, 8 асобнымі ахоўнымі батальёнамі і інш. Складалася з 7 паслядоўных аперацый: «Балотная ліхаманка — Поўнач Троенфельд І» у Лепельскім і Бягомльскім р-нах, «Балотная ліхаманка — Поўнач Бінц» у Плешчаніцкім і Вілейскім р-нах, «Балотная ліхаманка — Поўнач Баркхольт» на ПнЗ ад Лагойска, «Балотная ліхаманка — Поўнач Троенфельд II» у Лагойскім і Смалявіцкім р-нах, «Балотная ліхаманка — Поўнач Троенфельд III» у Уздзенскім раёне, «Балотная ліхаманка — Захад» у Стаўбцоўскім раёне, «Балотная ліхаманка — Паўднёвы Захад» у Баранавіцкім, Ганцавіцкім і Івацэвіцкім р-нах. У ходзе аперацыі гітлераўцы загубілі больш за 10 тыс. чал., больш за 1200 вывезлі на катаржныя работы ў Германію.

т. 2, с. 259

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АДВАРО́ТНЫ СЛО́ЎНІК,

інверсійны слоўнік, тып лінгвістычнага даведніка, у якім рэестравыя словы размяшчаюцца ў алфавітным парадку з улікам іх палітарнага прачытання справа налева, а не злева направа, як у звычайных алфавітных слоўніках. Рэестравыя адзінкі адваротнага слоўніка выраўноўваюцца ў наборы па правым краі:

самба

бомба

пломба

клумба і г.д.

Побач размяшчаюцца словы з аднолькавымі канчаткамі і суфіксамі, што дазваляе высвятляць словаўтваральную і марфемную структуру слова, вызначаць тып словазмянення рэестравай адзінкі, выяўляць прадукцыйнасць пэўнага словаўтваральнага тыпу, распрацоўваць рыфмаў слоўнікі і інш. Адваротныя слоўнікі падзяляюцца на слоўнікі-індэксы і слоўнікі з самаст. рэестрамі. Адваротны слоўнік створаны больш чым для 30 моў. На матэрыяле бел. мовы распрацаваны: адваротны слоўнік мікратапонімаў (змешчаны ў слоўніку «Мікратапанімія Беларусі», 1974), «Адваротны слоўнік сучаснай беларускай мовы» А.Барташэвіча і І.Камендацкай (т. 1—4, 1988—89), які падае каля 100 тыс. слоў з акад. «Тлумачальнага слоўніка беларускай мовы» (т. 1—5, 1977—84); «Адваротны слоўнік беларускай мовы» Л.М.Вардамацкага і В.І.Несцяровіча (1994).

В.К.Шчэрбін.

т. 1, с. 99

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)