саю́з, -а і -у, мн. -ы, -аў, м.
1. -у. Цеснае аб’яднанне, сувязь дзвюх або некалькіх асоб, груп і пад.
Сяброўскі с.
Раённы с. паляўнічых.
2. -у. Аб’яднанне, пагадненне арганізацый, дзяржаў для сумесных дзеянняў.
Ваенны саюз.
Гандлёвы саюз.
3. Назва дзяржаў, грамадскіх арганізацый, таварыстваў, партый, класаў.
С.
Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік.
Прафесійны с.
С. рабочых і сялян.
С. кампазітараў.
|| прым. саю́зны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
со́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж. (разм.).
1. Адзінка зямельнай плошчы, роўная адной сотай частцы гектара.
Прысядзібны ўчастак займае 10 сотак (10 сотых га).
2. Мера вадкасці, роўная адной сотай вядра, а таксама бутэлька такой ёмістасці (уст.).
На стале стаяла с. гарэлкі.
3. Назва чаго-н., абазначанага лічбай 100 (разм.).
Чакаць на прыпынку сотку.
|| прым. со́ткавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
сфінкс, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Каменная скульптура ляжачага льва з чалавечай галавой.
2. У старажытнагрэчаскай міфалогіі: крылатая істота з тулавам ільва, з галавой і грудзямі жанчыны, якая забівала падарожнікаў, што не маглі разгадаць зададзеную загадку.
3. перан. Пра незразумелую, загадкавую істоту, дзіўнага чалавека (кніжн.).
Гэты чалавек для мяне — с.
4. Назва роду, парода некаторых жывёл, насякомых і інш.
Кот пароды с.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
чацвёрка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж.
1. Лічба
4.
Напісаць чацвёрку.
2. Школьная адзнака (разм.).
Атрымаць чацвёрку па хіміі.
3. Запрэжка ў чатыры кані.
Пад’ехаць на чацвёрцы.
4. Колькасць каго-, чаго-н. у чатыры адзінкі; чатыры аднародныя прадметы.
Ч. самалётаў.
5. Назва чаго-н., абазначанага лічбай 4 (трамвая, тралейбуса і пад.; разм.).
Ч. ходзіць па кароткім маршруце.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Ты́наўка ‘завірушка, птушка Accentor’ (Некр. і Байк.). Параўн. укр. тинівка ‘птушка Prunella Viell.’. Назва выводзіцца ад тын (гл.), іншая назва-укр. дыял. плітнівка ‘тс’ (ЕСУМ, 5, 569).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Баймана расліна Cardamine L., буйміна’ (Кіс., Інстр. II). Іншая назва буймі́на. Няма ў рус. і ўкр. мовах. Назва невядомага паходжання (у іншых мовах таксама няма ніякіх верагодных адпаведнасцей).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пераналёчнік ’маруна (павіліца) сапраўдная, Galiam verum L.’ (вілен., Кіс.). Кантамінаваная назва з перад полем + урочнік (іншая назва гэтай расліны) — расліна любіць расці на сухіх ускрайках лесу, дзе шмат святла.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аксілі́т
(ад гр. oksys = кіслы)
тэхнічная назва перакісу натрыю.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Гла́сны (гіст. назва) ’гласны’ (назва пасады) (БРС), укр. гла́сний ’тс’ (Грынч.). Запазычанне з рус. мовы: рус. гла́сный (назва пасады, якая з’явілася ў 1785 г.: гласный ’член гарадской думы’; гл. Шанскі, 1, Г, 91). У рус. мове, паводле Шанскага (там жа), утварэнне на базе ст.-рус. гласьныи ’той, што мае голас’ (ад ст.-слав. гласъ ’голас’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
васьмяры́к, ‑мерыка, м.
1. Назва запрэжкі з васьмі коней.
2. Старая мера вагі, аб’ёму і пад. па восем якіх‑н. адзінак; прадмет з васьмі частак. Гіра васьмярык (вагой 8 фунтаў). □ Мы павесілі.. дзве лямпы — дванаццацярык на сцэне і васьмярык у зале. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)