стара́нне, ‑я, н.

1. Стараннасцю руплівасць у якой‑н. справе, рабоце. [Анэта] па-ранейшаму штодзень хадзіла на работу і ўкладвала ў яе ўсё сваё старанне і ўменне. Чарнышэвіч. У тым кутку, глухім і дзікім, Стараннем дзядзькавым вялікім І цяжкай працай хлебароба Набыта розная надоба. Колас.

2. звычайна мн. (стара́нні, ‑яў). Імкненні, намаганні дамагчыся чаго‑н. Толькі потым Галя даведалася, што ў гэтым выбуху была доля і яе старанняў. Няхай.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чарну́шка, ‑і, ДМ ‑шцы, ж.

1. Аднагадовая травяністая расліна сямейства казяльцовых, чорнае насенне якой выкарыстоўваецца як вострая прыправа. Пахнуць градкі кменам і чарнушкай. Кляўко.

2. Разм. Чорнавалосая, смуглая дзяўчынка або жанчына; смуглае дзіця. У мінуты добрага настрою маёр расказваў пра сваё жыццё. Звычайна аб гэтым прасіла яна, а ён не адмаўляў ёй ні ў чым, бо яму, ды хіба яму аднаму, падабалася гэта мілая вясёлая чарнушка. Карамазаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Пра́віць 1 ’маючы ўладу ў сваіх руках, кіраваць чым-небудзь’, ’адпраўляць імшу’ (ТСБМ, Мік.), ’кіраваць (лейцамі)’ (Сл. рэг. лекс.), ’выконваць, рабіць’: правіць гаспадарку (Байк. і Некр.), ’рамантаваць, папраўляць (недахопы, памылкі)’ (ашм., Стан.; Гарэц.). Рус. пра́вить ’кіраваць; выпраўляць; адпраўляць царкоўную службу’, укр. правити ’рабіць, выконваць, выпраўляць; адпраўляць царкоўную службу’, ст.-рус. правити ’кіраваць; выконваць; адпраўляць (імшу)’, польск. prawić ’адпраўляць (імшу)’, серб.-харв. пра̀вити ’рабіць; ствараць’, балг. пра́вя ’рабіць’, макед. прави. Прасл. *praviti < pravъ (гл. правы) (Махэк₂, 481).

Пра́віць 2 ’гаварыць’ (Шат.; воран., астрав., віл., беласт., драг., Сл. ПЗБ, Сл. Брэс.; паст., ДАБМ, камент., 916), ’сцвярджаць, паўтараць адно і тое ж’ (ашм., Стан.). Польск. prawić ’тс’; у гэтым значэнні дзеяслоў вядомы яшчэ ў чэш. (praviti), славац. (vypávať, rozprávať) і славен. (praviti). Брукнер (435) выводзіць з правіць 1, але Махэк₂ (481) аддзяляе яго ад правіць 1, таму што не бачыць семантычнай сувязі паміж імі і параўновае з хец. palvāi ’тс’. Няпэўна. Хутчэй за ўсё. ад *pravъ (гл. правы ў другасным значэнні ’які мае рацыю; правільны’), параўн. сваё правіць ’даводзіць сваю рацыю’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

dołek

doł|ek

м. ямка; паглыбленне;

kto pod kim ~ki kopie, sam w nie wpada прык. хто на другога яму капае, сам часта ў яе ўпадае; не бі чужога цела – будзе сваё цэла

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

source [sɔ:s] n.

1. выто́к; крыні́ца;

Where is the source of the Thames? Адкуль выцякае Тэмза?

2. пача́так, выто́к; прычы́на;

a sour ce of inspiration прычы́на натхне́ння;

a sour ce of funds крыні́ца фінансава́ння;

cut off the evil at its source задушы́ць зло ў яго́ заро́дку

3. дакуме́нт, пісьмо́вая крыні́ца;

historical sources гістары́чныя крыні́цы;

original sour ces першакрыні́цы;

trace one’s sources вывуча́ць сваё пахо́джанне, знахо́дзіць свае́ карані́

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

перажы́ць, ‑жыву, ‑жывеш, ‑жыве; ‑жывём, ‑жывяце; зак.

1. каго-што. Пражыць даўжэй за каго‑, што‑н., застацца жыць пасля смерці, гібелі каго‑, чаго‑н. Выраслі ўнукі, а сыноў няма, усіх чатырох перажыў ён, стары бацька. Навуменка.

2. каго-што. Разм. Праіснаваць, прабыць, захавацца даўжэй за каго‑, што‑н. За доўгі век свой перажыў Начальства ён нямала, Хто гнеў, хто славу заслужыў... Яго ж усё мінала. Бачыла. А рэшткі колішніх збудаванняў перажылі сваіх гаспадароў. Шыцік. // Доўга не страціць свайго значэння; захаваць сваё значэнне пасля смерці аўтара, стваральніка і пад. (пра творы мастацтва і інш.). Хіба перажыла сябе брама, напісаная ў мастацкай манеры п’ес Горкага. «ЛіМ».

3. што. Пражыць, перабыць які‑н. час; знайсці ў сабе сілы перанесці, выцерпець што‑н., справіцца з цяжкасцямі. — Не плач, перажывём бяду-вайну, — Янук пачаў Раіну суцяшаць. Танк. [Карп:] — Ну, нічога, унучак... Мы перажывём гэта. Перажывём... Шамякін. [Васіль:] Я лякарствы прывёз, — тыя, што Дора Абрамаўна выпісала. Маладзец, кажа, твой бацька. Ён і не такі сардэчны прыступ перажыве. Даніленка.

4. што. Зазнаць, нацярпецца ў жыцці. Косця слухаў Таню, і яму рабілася страшна, страшна, што такое магло быць на свеце, што такое магла перажыць Таня. Арабей. — Як сям’я? Уцалела? — спытаў між іншым Павел. — Уцалела. Пісалі, шмат чаго перажыць давялося. Пальчэўскі. // Зведаць якое‑н. пачуццё. Пад канец .. зімы Пецю давялося яшчэ перажыць адзін цяжкі ўдар: памёр яго дзед. Ракітны.

•••

Перажыць (самога) сябе — а) захаваць сваё значэнне пасля смерці; б) страціць сваё значэнне пры жыцці.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Lében

n -s, -

1) жыццё, існава́нне

ins ~ tréten* — уступа́ць у жыццё

am ~ bléiben* — заста́цца жывы́м

ums ~ kómmen* — загі́нуць

mit dem ~ davónkommen* — вы́ратаваць сваё жыццё

~ und Tréiben — жыццёбыццё

das ~ geníeßen* — мець асало́ду ад жыцця́

sich (D) das ~ leicht máchen — не турбава́цца ні аб чым

am ~ hängen* — любі́ць сваё жыццё

in méinem gánzen ~ — за ўсё сваё жыццё

fürs gánze ~ — на ўсё жыццё

sich (D) das ~ néhmen* — пако́нчыць з сабо́ю, пазба́віць сябе́ жыцця́

~ spéndend — жыватво́рны

~ sprühend — жыццяра́дасны, по́ўны жыцця

2) жыццё, ажыўле́нне, рух

das ~ ist erstórben — жыццё заме́рла

das ~ in die Búde bríngen* — разм. уне́сці ажыўле́нне ў кампа́нію

ins ~ rúfen* — вы́клікаць да жыцця́; ствара́ць (што-н.); пакла́сці пача́так (чаму-н.)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

ста́віцца​I (выяўляць сваё стаўленне) sich verhálten* (да каго-н, чаго-н zu D gégen A); díese oder jéne Éinstellung háben;

ста́віцца з асцяро́гай да каго-н mísstrauisch gegenüber j-m sein;

ста́віцца сур’ёзна да чаго-н etw. ernst néhmen*;

ста́віцца дрэ́нна да каго-н sich schlecht zu j-m (D) verhálten*

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

ста́расць ж Álter n -s;

глыбо́кая ста́расць hóhes Álter;

паме́рці ў глыбо́кай ста́расці hóchbetagt stérben*;

дажы́ць да глыбо́кай ста́расці ein hóhes Álter erréichen;

на ста́расці год, пад ста́расць auf séine [íhre і г. д.] álten Táge;

◊ ста́расць бярэ́ сваё das Álter fórdert sein Recht;

ста́расць – не ра́дасць das Álter ist kein [ein schwéres] Málter

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

будава́ць, буду́ю, буду́еш, буду́е; буду́й; будава́ны; незак., што.

1. Узводзіць якое-н. збудаванне.

Б. дамы.

2. Майстраваць, выпускаць машыны і пад.

Б. камбайны.

3. перан. Ствараць, арганізоўваць.

Б. новае жыццё.

4. Намячаць, ствараць у думках планы, здагадкі і пад.

Б. планы.

5. Асноўваць, базіраваць на чым-н.

Б. сваё выступленне на канкрэтных прыкладах.

6. Выражаць, фармуляваць.

Правільна б. сказ.

7. Вычэрчваць якую-н. геаметрычную фігуру на аснове зададзеных памераў.

Б. трохвугольнік.

◊

Будаваць на пяску (неадабр.) — засноўваць на ненадзейных звестках.

Будаваць паветраныя палацы (іран.) — мроіць, планаваць нерэальнае, захапляцца нязбытнымі марамі.

|| зак. вы́будаваць, -дую, -дуеш, -дуе; -дуй; -даваны (да 1—4 знач.), пабудава́ць, -ду́ю, -ду́еш, -ду́е; -ду́й; -дава́ны; наз. пабудо́ва, -ы, ж.

|| наз. будава́нне, -я, н. і будо́ўля, -і, ж. (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)