Cancrum recta ingredi doces

Вучыць рака ісці наперад.

Ты учишь рака идти вперёд.

бел. Сеяць пясок на камні. Ухапіць шылам кашы. Не чакай, каб певень яйцо знёс.

рус. В камень стрелять ‒ только стрелы терять. Сеять песок по камню. Дураков учить ‒ что мёртвых лечить.

фр. Peine inutile (Напрасный/бесполезный труд).

англ. You cannot make a crab walk straight (Рака не заставишь идти вперёд). The wind can’t be caught in a net (Ветер сетью не поймаешь).

нем. Verlorene Liebesmühe (Потерянное старание). Sich die Mühe sparen (Экономить усилия).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Patientia animi divitias occultas habet

Цярпенне мае скрытыя багацці.

Терпение имеет скрытые богатства.

бел. Ператрэцца, перамелецца ‒ мука будзе. Цярпенне і праца ўсё перамагаюць.

рус. Терпенье и труд всё перетрут. Терпенье даёт уменье. Есть терпенье ‒ будет и уменье. И дуги гнут с терпеньем, а не вдруг. Сидением города берут.

фр. Patience passe science (Терпенье превосходит уменье).

англ. With time and patience the leaf of mulberry bush becomes satin (Время и терпение превращают тутовый лист в шёлк). He that endures is not overcome (Терпеливость нельзя победить).

нем. Geduld bringt Rosen Huld (Терпение приносит розы/прелесть, очарование).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Doctrina est fructus dulcis radicis amarae

Вучонасць ‒ салодкі плод горкага кораня.

Учёность ‒ сладкий плод горького корня.

бел. Без мукі няма навукі. Без мучэння няма вучэння.

рус. Корень учения горек, да плод его сладок. Труд при учении скучен, да плод его вкусен. Без муки нет науки.

фр. La racine du travail est amère mais son fruit est doux (Корень работы горек, но плод его сладок).

англ. All the wisdom you gain you will pay for in pain (За мудрость приходится дорого платить).

нем. Die Wurzel der Wissenschaft ist bitter und so süßer ihre Frucht (Корень науки горький, и тем слаще плод).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

фізі́чны в разн. знач. физи́ческий;

~ныя зако́ны — физи́ческие зако́ны;

~ная лабарато́рыя — физи́ческая лаборато́рия;

~ная хі́мія — физи́ческая хи́мия;

~ная культу́ра — физи́ческая культу́ра;

~ныя ўласці́васці цел — физи́ческие сво́йства тел;

~ная пра́ца — физи́ческий труд;

~ная геагра́фія — физи́ческая геогра́фия;

~ная распра́ва — физи́ческая распра́ва;

~ная асо́ба — юр. физи́ческое лицо́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Amantium irae amoris integratio est (Terentius)

Сваркі закаханых ‒ узнаўленне кахання.

Ссоры влюблённых ‒ возобновление любви.

бел. Хто каго любіць, той таго чубіць. Мілыя сварацца ‒ толькі цешацца. Удзень ‒ як каты, у начы ‒ як галубы.

рус. Милые бранятся ‒ только тешатся. Любовь после ссоры ещё ярче горит. Милого побои недолго болят. Милого побои не на’ кости. Больше дерутся, так смирнее живут.

фр. Querelles d’amants renouvellement d’amours (Ссоры влюблённых ‒ возобновление любви).

англ. The quarreling of lovers is the renewal of love (Ссоры влюблённых ‒ возобновление любви).

нем. Die sich bei Tage zanken, lecken sich bei Nacht (Те, кто ругаются днём, лижутся ночью). Liebeszorn ist neuer Liebeszunder (Любовный гнев ‒ это новый любовный труд).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Diligentia comparat divitias, neglegentia corrumpit

Стараннасць набывае багацце, бестурботнасць выдаткоўвае яго.

Усердие приобретает богатство, беспечность истощает его.

бел. Без працы нечага і хлеба шукаці. Праца чалавека корміць, а лянота псуе.

рус. Труд человека кормит, а лень портит. Хочешь есть калачи, так не лежи на печи. Себя покоить ‒ дома не по строить. Усердие ‒ мать успеха. Где руки и охота, там спорая работа.

фр. Jamais paresse n’a acquis richesse (Лень никогда не приобретала богатства).

англ. Idleness is the mother of all evil (Лень ‒ мать всего зла).

нем. Arbeit bringt Brot, Faulenzen Hungersnot (Работа приносит хлеб, лень ‒ голод). Fleißige Hand erwirbt, faule Hand verdirbt (Прилежная рука добывает, ленивая рука портит). Fleiß bringt Brot, Faulheit Not (Усердие приносит хлеб, лень ‒ нужду).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

ми́рный

1. мі́рны;

ми́рный догово́р, тракта́т мі́рны дагаво́р, тракта́т;

ми́рная конфере́нция мі́рная канферэ́нцыя;

ми́рные перегово́ры мі́рныя перагаво́ры;

ми́рное вре́мя мі́рны час;

ми́рный труд мі́рная пра́ца;

ми́рная бесе́да мі́рная гу́тарка;

2. (спокойный) спако́йны; (тихий) ці́хі; (добродушный) лаго́дны;

ми́рный сон спако́йны сон;

ми́рное настрое́ние лаго́дны настро́й;

ми́рный хара́ктер мі́рны хара́ктар.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Тру́дзіць ‘стамляць, натруджваць рукі, прычыняць боль’ (ТСБМ, Гарэц.), трудзі́ць ‘мучыць, стамляць, турбаваць’ (Ласт.; докш., Бел. дыял. 2), ‘нудзіць, цягнуць на ваніты’ (Брасл. сл.), трудзі́цца ‘цяжка працаваць; пакутаваць’ (Сл. ПЗБ, ТС), ‘мучыцца’ (Гарэц., Бяльк., Барад.), ‘цярпець боль, пакутаваць’ (Варл.), ‘пакутаваць, цяжка хварэць’ (Пан.), ст.-бел. трудити ‘абцяжарваць, таміць’, ‘гнясці, прыносіць боль’, трудитися ‘знемагаць ад працы’, ‘мучыцца’, ‘турбавацца’ (ГСБМ), трудитися под солнцемъ ‘працаваць, пекліцца, гадаваць’ (Альтбаўэр). Параўн. укр. труди́ти ‘стамляць, турбаваць, непакоіць’, рус. труди́ть ‘прыгнятаць, стамляць, мучыць работай; непакоіць; муляць’, польск. trudzić ‘турбаваць, непакоіць, абцяжарваць’, кашуб. truʒëc ‘турбаваць’, чэш. trudit ‘засмучаць, прыгнятаць, мучыць, прымушаць’, серб. тру́дити ‘абцяжарваць, турбаваць’, дыял. ‘раз’ятрываць (рану)’, харв. trúditi ‘ператамляць (частку цела)’, балг. тру́дя се ‘працаваць; імкнуцца’, макед. труди се ‘працаваць, прыкладаць намаганні, старацца’, ст.-слав. троудити ‘турбаваць, непакоіць; пераадольваць, прыкладаць намаганні, цярпець’, троудити сѧ ‘стамляцца, знемагаць’. Прасл. *truditi ‘змушаць да цяжкай працы, напружваць, турбаваць’, дэнамінатыўнае ўтварэнне ад прасл. *trudъ (Борысь, 644), гл. труд 1. Сюды ж трудзя́шчы ‘працавіты’ (Жд. 1, ТС, Ян., Сцяшк. Сл.), трудʼа́шчы ‘тс’ (Вруб.) — “неаславянізм” з шырока распаўсюджаным у народнай мове суфіксам (гл. Цыхун, Выбр. пр., 286), трудзя́га ‘працаўнік’ (Мат. Гом., Юрч.) з суф. ‑яга “з экспрэсіяй спачування, захаплення, ці, наадварот, асуджэння” (Сцяцко, Афікс, наз., 130), трудлі́вы, трудзя́ка ‘тс’ (Ян.), трудзі́мы ‘тс’ (ТС), трудалюбі́мы ‘тс’ (Ян.) з рэдкай суфіксацыяй (гл. любім), магчыма, адаптаванае рус. трудолюбивый ‘тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Туфта́ ‘хлусня’ (ТС), тухта́ ‘падман’ (Краязн. газета, 2013, 12, 6). Пранікненне з турэмна-лагернага жаргону, параўн. укр. аргат. туфта́ ‘падробка, фальшыўка’ (Горбач, Арго школярів), рус. туфта́, тухта́ ‘хлусня, падман, ашуканства’, ‘фальсіфікат, падробка’, туфте́ть ‘ілгаць, падманваць’ (Шчарбакова-Бруева, Соц.-корп. лексика), польск. tufta ‘кабета’, ‘прастытутка’, ‘падман’ (з рус., Каня, Słownik). Без пэўнай этымалогіі. Выводзяць з фін. tohko ‘гнілое дрэва’, фін. дыял. tohta ‘розныя рэчы, транты, смецце’, што з улікам асноўнага значэння жаргоннага слова ‘махлярства, калі замест дабраякаснай рэчы прадаюць падробку’ тлумачыць семантыку слова (Вострыкаў, Этим. иссл., 3, 37–38; Гарачава, Этимология–1982, 168; Арол, 4, 122; Анікін, РЭС, 2, 284). Горбач (Арго школярів, 27) параўноўвае з цюрк. takta ‘дошка’ як фігуральнае абазначэнне пачкі паперы, што выдаецца махлярамі замест упакаваных у банку асігнацый; на мажлівую цюркскую крыніцу арыентуе і балг. аргат. ту́фтя, туфти́свам ‘хлусіць’, ту́фа ‘крадзеж’, та́фя, та́фим ‘красці, хлусіць’, таф ‘хлусня, абман’ < тур. tav у розных значэннях, у тым ліку і ‘падман’, параўн. Стойкаў, Соф. ученич. говор, 24, 51. Былыя вязні сталінскіх лагераў бачаць у слове абрэвіятуру ТФТ (рус. «тяжёлый физический труд»), якая ў 1930‑я гады пранікла з лагернай зоны на волю (Шыдлоўскі, Рысы майго пакалення, Мінск, 2001, 126). Урэшце, з улікам сфер ужывання, варта звярнуць увагу на фармальнае падабенства з ід. tuft(e), toft(e), duft(e) ‘выдатны, цудоўны, першакласны’, адносна якога гл. Штэрн, Wörterbuch, 83.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

терпе́ние ср., в разн. знач. цярплі́васць, -ці ж., цярпе́нне, -ння ср.;

◊

вы́вести из терпе́ния вы́весці з цярплі́васці;

терпе́ние ло́пнуло цярплі́васці не хапа́е;

вооружи́ться терпе́нием запасці́ся цярплі́васцю; набра́цца цярплі́васці;

потеря́ть терпе́ние стра́ціць цярплі́васць;

запасти́сь терпе́нием запасці́ся цярплі́васцю, набра́цца цярплі́васці;

на вся́кое хоте́ние есть терпе́ние на ўся́кае хаце́нне ёсць цярпе́нне;

терпе́ние и труд всё перетру́т цярпі́ каза́к — атама́нам бу́дзеш.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)