ЛАПЦЁНАК Сяргей Данілавіч
(н. 1.5. 1935, в. Васільеўка Бярэзінскага р-на Мінскай вобл.),
бел. філосаф і сацыёлаг. Д-р філас. н. (1984), праф. (1986). Скончыў БДУ (1958). З 1963 у БДУ (у 1972—74 заг. кафедры, з 1986 заг. лабараторыі). Навук. працы па праблемах тэорыі этыкі, маральнага выхавання, сямейна-шлюбных адносін, каштоўнасных арыентацыях і паводзін моладзі.
Тв.:
Семья и духовное рачвитие личности. Мн., 1977;
Система нравственного воспитания. М., 1982;
Советская семья: соц.-этич. пробл. Мн., 1985;
Этика и этикет. Мн., 1998;
Духовно-нравственный мир учащейся молодежи. Мн., 1999.
П.М.Бараноўскі.
т. 9, с. 136
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Ноч ’ноч, частка сутак’ (Бяльк., Шат., Сл. ПЗБ, ТС), укр. ніч, рус. ночь, польск., чэш., славац., н.-луж. noc, в.-луж. nóc, славен. nóč, серб.-харв. но̑ћ, макед. ноќ, балг. нощ. Прасл. *noktь, роднаснае літ. naktis, лат. nakts, ст.-прус. naktin (він. скл. адз. л.), ст.-інд. nák, náktis ’ночы’, лац. nox, noctis (він. скл.), грэч. νύξ ’ноч’, гоц. nahts (Фасмер, 3, 87; Махэк₂, 401; Бязлай, 2, 227). У аснове матывацыі значэнне ’гнуць, сцягваць’, параўн. лац. nox пры necto ’сцягваць, звязваць’, што дало значэнне ’закрываць (святло)’ (Макоўскі, Мир слов и знач., 139), параўн. сутон ’тонкі лядок на вадзе’ і ’змрок’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аб’е́хаць сов.
1. (проехать стороной или вокруг) объе́хать;
2. (побывать в разных местах) объе́хать; исколеси́ть;
а. уве́сь свет — объе́хать (исколеси́ть) весь мир;
3. (сместиться вниз) осе́сть; оползти́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
расти́тельный
1. раслі́нны;
расти́тельный мир раслі́нны свет, перен. раслі́ннае жыццё;
расти́тельный орна́мент раслі́нны арна́мент;
расти́тельное ма́сло але́й;
2. (относящийся к росту) ро́ставы, вегетацы́йны;
расти́тельный проце́сс ро́ставы (вегетацы́йны) працэ́с.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ідэ́я ж.
1. в разн. знач. иде́я;
свет ідэ́й — мир иде́й;
пану́ючыя ідэ́і — госпо́дствующие иде́и;
пада́ць ідэ́ю — пода́ть иде́ю;
і. рама́на — иде́я рома́на;
2. за́мысел м.;
◊ і. фікс — иде́я фикс
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Demittere aliquem ad imos manes
Адправіць кагосьці ў царства ценяў.
Отправить кого-либо в царство теней.
бел. Адправіць на той свет. Звесці са свету. У магілу загнаць.
рус. Отправить кого-либо на тот свет. Сжить со свету. Свести в могилу кого-либо.
фр. Conduire à l’empire des ombres (Отправить в царство теней). Conduire au tombeau (Свести в могилу).
англ. To send somebody to kingdom-come (Послать кого-либо в грядущий мир).
нем. In die Grube bringen (Свести в яму/могилу).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
паві́нен в знач. сказ. до́лжен; обя́зан;
паві́нна быць так — должно́ быть так;
мы паві́нны змага́цца за мір — мы должны́ (обя́заны) боро́ться за мир;
◊ што ві́нен, адда́ць п. — посл. долг платежо́м кра́сен
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ВАЛАТО́ЎСКІ Міхаіл Міхайлавіч, бел. краязнавец і этнограф 2-й пал. 19 ст. Скончыў Магілёўскую духоўную семінарыю (1857), працаваў у ёй настаўнікам. Доўгі час жыў на Палессі, вывучаў яго гісторыю, заняткі, побыт і культуру насельніцтва. У 17 нарысах, апублікаваных у пецярбургскай газ. «Русский мир» (1875), выклаў уражанні і назіранні, акрэсліваў межы бел.-ўкр. Палесся, адзначаў захаванне перажыткаў язычніцтва. 6 нарысаў прысвяціў пашырэнню каталіцызму на Бел. Палессі, апісаў антыезуіцкія паўстанні ў Мазыры (1581), Янаве (1657). Перадрукі асобных нарысаў зроблены ў пецярб. час. «Нива».
Тв.:
Полесские свята: Из очерков Полесья // Нива. 1880. № 29, 30;
Полесские будан І І Там жа. 1881. № 2;
Полесская поганьщина // Там жа. № 27.
В.К.Бандарчык.
т. 3, с. 475
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГУ́РЫН Міхаіл Фёдаравіч
(н. 8.11.1941, в. Радунь Карэліцкага р-на Гродзенскай вобл.),
бел. археолаг, гісторык. Д-р гіст. н. (1991). Скончыў БДУ (1971). У 1966—76 працаваў у БПІ, з 1976 у Ін-це гісторыі АН Беларусі. Праводзіў археал. раскопкі паселішчаў жалезнага веку на Брэстчыне, Гомельшчыне, Магілёўшчыне і Міншчыне. Даследуе структуру чорных металаў, развіццё вытв-сці жалеза і кавальскай справы на Беларусі з сярэдзіны 1-га тыс. да н.э. Чл. Міжнар. к-та па вывучэнні стараж. металургіі.
Тв.:
Древнее железо Белорусского Поднепровья (1 тысячелетие н. э.). Мн., 1982;
Мир: Ист.-экон. очерк. Мн., 1985;
Кузнечное ремесло Полоцкой Земли IX—XIII вв. Мн., 1987.
т. 5, с. 539
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
барацьба́ ж., в разн. знач. борьба́;
б. за мір — борьба́ за мир;
б. з за́сухай — борьба́ с за́сухой;
ша́хматная б. — ша́хматная борьба́;
○ класі́чная б. — спорт. класси́ческая борьба́;
во́льная б. — спорт. во́льная борьба́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)