СІ,

міжнародная сістэма адзінак.

т. 14, с. 361

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

манда́тны в разн. знач. манда́тный;

~нае пасве́дчанне — манда́тное удостовере́ние;

~ная камі́сія — манда́тная коми́ссия;

~ная сістэ́ма — манда́тная систе́ма

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Пра́ва ’сістэма агульнаабавязковых норм, якія выражаюць дзяржаўную волю пануючых у грамадстве класаў’, ’правамоцтва асобы’, ’падстава, прычына’ (ТСБМ), пра́во ’справядлівасць’ (мазыр., ГЧ), ст.-бел. право ’сістэма абавязковых сацыяльных нормаў; гарантаваная свабода; судаводства’. У юрыдычным значэнні запазычана ў XIV ст. з польск. prawo, што калькуе ням. Recht, якое ў сваю чаргу з’яўляецца перакладам лац. ius, iuris (Золтан, Из истории, 52, з літ-рай; Банькоўскі, 2, 764). Аднак, відаць, у значэнні ’свабода выбару; справядлівасць’ узыходзіць да прасл. *pravo, параўн.: ты сваё права правіш, гл. правіць; рус., укр. пра́во, ст.-рус. право, польск. prawo, чэш., славац. právo, серб.-харв. пра́во, славен. právo, балг. пра́во. Да правы (Фасмер, 3, 352; Махэк₂, 481).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пісьмо́ ’ўменне пісаць і само пісанне’, ’сістэма графічных знакаў’, ’ліст’ (ТСБМ, Яруш., Нас., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), ’вучонасць, пісьменнасць’ (Варл.), укр. письмо́, рус. письмо: польск. pismo ’ліст, карэспандэнцыя’, ’пісьмовы дакумент’, ’газета’, н.-луж. pismo ’ліст’, ’дакумент’, в.-луж. pismo ’шрыфт’, ’почырк’, ’рукапіс’, ’афіцыйны дакумент’, чэш. písmo ’шрыфт, літары’, славац. písmo ’тс’, ’сістэма знакаў’, ’почырк’, ’папера, дакумент’, славен. písmo ’ліст’, ’узор’, písme ’літара’, серб.-харв. писмо ’ліст’, ’дакумент, пасведчанне’, харв. pȋsmo ’почырк’, макед. пи́смо ’ліст’, ’дакумент’, балг. пасма ’ліст’. Прасл. *pisьmo, роднаснае літ. piešìmas ’маляванне, мазня’ < piēšti ’рысаваць, пісаць вугалем’ (Зубаты, SF, 2, 86; Буга, РФВ, 73, 335; Траўтман, 211; Фасмер, 3, 268; Бязлай, 3, 41–42). Да піса́ць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

прапарцыяна́льны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае правільныя прапорцыі; суразмерны з чым‑н. Прапарцыянальны склад цела.

2. Такі, які з павелічэннем ці памяншэннем адной велічыні павялічваецца ці памяншаецца ў столькі ж разоў. Прапарцыянальная залежнасць. Прапарцыянальныя адрэзкі. // Які знаходзіцца ў пэўнай колькаснай адпаведнасці з чым‑н., адпаведны чаму‑н. Планамернае прапарцыянальнае развіццё народнай гаспадаркі.

•••

Прапарцыянальная сістэма выбараў гл. сістэма.

[Ад лац. proportionalis — суразмерны.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ко́смас, -у, м.

1. Сусвет (Сонечная сістэма, зоркі, галактыкі і пад.).

2. Прастора, якая распасціраецца за межамі зямной атмасферы на вышыні, большай за 100 км.

Палёт у к.

Асваенне космасу.

|| прым. касмі́чны, -ая, -ае.

К. карабель.

К. палёт.

Касмічныя прамяні.

К. век.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

во́дкуп, -у, мн. -ы, -аў, м.

У дарэвалюцыйнай Расіі: права на спагнанне дзяржаўных падаткаў, на манапольнае вядзенне гандлю, якое перадавалася казной прыватным асобам за грашовы ўзнос.

Вінны в.

Аддаць на в. што-н. (перан.: у поўнае распараджэнне).

|| прым. адкупны́, -а́я, -о́е.

Адкупная сістэма.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

землекарыста́нне, ‑я, н.

Формы, умовы і парадак карыстання зямлёй, якая належыць дзяржаве, калгасам ці прыватным асобам. Новая сістэма землекарыстання. Землекарыстанне калгасаў. Сялянскае землекарыстанне.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

каналіза́цыя, ‑і, ж.

Сістэма труб, падземных каналаў і іншых санітарна-тэхнічных збудаванняў для прыёму, ачысткі і выдалення сцёкавых вод. Правесці каналізацыю. Мясцовая каналізацыя.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

канцэнтры́чны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае агульны цэнтр. Канцэнтрычныя акружнасці. Канцэнтрычная пабудова горада. Канцэнтрычная кампазіцыя твора.

2. Заснаваны на канцэнтрызме. Канцэнтрычная сістэма навучання.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)