прыста́ўка, -і, ДМ -ўцы, мн. -і, -та́вак, ж.
1. Тое, што прыстаўлена, далучана да чаго-н.
Тэлевізійная п.
2. У граматыцы: частка слова, марфема, якая стаіць перад коранем; прэфікс.
|| прым. прыста́вачны, -ая, -ае (да 2 знач.).
Прыставачныя дзеясловы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пу́дзіла, -а, мн. -ы, -дзіл, н.
1. Чучала для адпужвання птушак у агародах, садах.
2. перан. Пра чалавека, які адпужвае сваім выглядам, а таксама пра чалавека, вычварна, безгустоўна апранутага (разм.).
3. Тое, чым (той, кім) палохаюць, прадмет боязі, страху.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
аста́ча, -ы, ж.
1. Тое, што асталося пасля аддзялення часткі; рэшта, рэшткі чаго-н.
2. У матэматыцы: велічыня, якая атрымліваецца пры адыманні ад дзялімага здабытку дзельніка на цэлую дзель.
Шэсць дзеліцца на два без астачы.
◊
Без астачы — цалкам, поўнасцю.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абса́да, -ы, ДМ -дзе, мн. -ы, -са́д, ж.
1. Дрэвы, кусты, пасаджаныя ўздоўж ці вакол чаго-н.; насаджэнні.
Усцяж шляху зелянела маладая а.
2. Тое, што і шуфляда (у 2 знач.).
А. для акна.
|| прым. абса́давы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
аддзе́лка, -і, ДМ -лцы, ж.
1. Наданне якога-н. пэўнага выгляду (шляхам рамонту, апрацоўкі, аздаблення і пад.).
А. кватэры.
2. Тое, што служыць упрыгожаннем, аздобай чаго-н.
Карункавая а.
|| прым. аддзе́лачны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Аддзелачныя работы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
часці́на, -ы, мн. -ы, -цін, ж. (разм.).
Тое, што і частка (у 1—3 знач.); вялікая, значная частка чаго-н.
○
Часціны мовы — лексіка-граматычныя разрады слоў, якія характарызуюцца агульнымі лексічнымі і граматычнымі адзнакамі, агульнасцю асноўных сінтаксічных функцый у сказе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Вагава́ць 1 ’баранаваць’. Балтызм. Параўн. літ. vagóti ’баранаваць’, vagà ’баразна’ (Аткупшчыкоў, Лекс. балтызмы, 32).
Ваґава́ць 2 ’будзіць, падымаць са сну’ (зламоўн.) (Сцяц.). Гук ґ выбухны. Указанне на тое, што слова ўжываецца зламоўна, дазваляе меркаваць, што перад намі перанос значэння вагаваць ’з цяжкасцю ўзнімаць’ (< ваг ’рычаг’) > вагаваць ’падымаць са сну’ > ’будзіць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Га́ріда ’дрэнь’ (Бяльк.). Кантэкст: «Гаріда ты, што ты мне сьвіньню пыдкладывыіш!» Відавочна, тое ж, што і рус. а́ред ’вельмі стары чалавек, стары скнара, буркун, злы чараўнік’, паходжанне якога спрэчнае (гл. Фасмер, 1, 85: магчыма, ад біблейскага імя Ίάρεδ; параўн. яшчэ Краўчук, ВЯ, 1968, № 4, 122) і якое ўжываецца і як лаянка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Заслона ’тое, што прыкрывае, засланяе’. Рус. уст. дыял., укр. засло́на, польск. zasłona ’тс’, чэш. уст. záslona, сучаснае záclona ’заслона’, славац. zaclona, в.-луж. zasłona ’тс’, славен. zaslọ̑na ’заслонка’. Ст.-рус. заслона ’ахова’ (XVI ст.). Як і заслон 1 (гл.), утворана як бязафіксны назоўнік ад дзеяслова zasloniti < *za + sloniti. Гл. сланяцца, аслон.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Мелі́нне, пруж. мілі́нне ’сцяблы і лісце агуркоў’ (ДАБМ, к. 279). Узыходзіць да *хмелінне, якое з хмель ’расліна Humulus lupulus L.’ (гл.). Параўн. стол. хмеліно ’сцяблы і лісце агуркоў’ (ДАБМ, там жа). Аб адпадзенні пачатковага х‑ гл. Карскі, 1, 377. Параўн. тое ж у балг. гаворках (мел ’хмель’ — БЕР, 3, 725).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)