reputation

[,repjəˈteɪʃən]

n.

1) рэпута́цыя f.

to have the reputation — сла́віцца

He had the reputation of being very bright — Ён сла́віўся тым, што быў ве́льмі здо́льны і ке́млівы

2) до́брае імя́, вялі́кая паша́на, пава́га ў і́ншых

a person of reputation — паважа́ны чалаве́к

3) сла́ва f.

a scientist of worldwide reputation — вучо́ны з сусьве́тнай сла́вай

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

attendance [əˈtendəns] n.

1. прысу́тнасць; наве́дванне (школы, лекцый і да т.п.);

high/low attendance до́брае/дрэ́ннае наве́дванне (заня́ткаў);

Attendance at these lectures is not compulsory. Прысутнічаць на гэтых лекцыях неабавязкова.

2. прысу́тныя (студэнты, слухачы і да т.п.);

The attendance at the meeting was over 300. На мітынгу прысутнічала больш за 300 чалавек.

♦

be in attendance fml

1) прысу́тнічаць (на мерапрыемстве)

2) суправаджа́ць;

dance attendance танцава́ць вако́л каго́-н. (быць паслужлівым);

take attendance AmE правяра́ць

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

street [stri:t] n. ву́ліца;

a back street заву́лак;

street lighting ву́лічнае асвятле́нне;

a street map план ву́ліц;

at street level на ўзро́ўні зямлі́

♦

be (out) on the street(s) infml быць бяздо́мным;

the man in the street звыча́йны чалаве́к;

not in the same street (as smb./smth.) infml нe раўня́ (каму́-н./чаму́-н.);

be streets ahead (of smb./smth.) infml апярэ́джваць (каго́-н./што-н.);

(right) up your street infml якра́з для цябе́

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

who [hu:, hu] pron.

1. хто; які́;

Who is absent? Хто адсутнічае?;

The man who was here is an artist. Чалавек, які тут быў, – мастак;

Who on earth is it? І хто б гэта мог быць?;

Who am I to tell you that? І хто я такі, каб табе гэта гаварыць?

2. infml каго́, каму́, кім;

Who is the money for? Для каго гэтыя грошы?

♦

know/learn who’s who ве́даць/даве́дацца, хто ёсць хто

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

стары прыметнік

  1. Які дасягнуў старасці.

    • Старая жанчына.
    • Цяжка жыць старому (назоўнік).
    • І с. і малады (усе да аднаго, усе без разбору).

  2. Які даўно ўзнік, існуе доўгі час.

    • Старое сяло.
    • С. бярэзнік.
    • С. грыбнік (які даўно збірае грыбы).
    • Старая прымаўка (даўно вядомая).

  3. Якім доўга карысталіся, паношаны.

    • Старая сукенка.
    • Старыя падручнікі.
    • Старое сала (нясвежае).
    • С. білет на аўтобус (непрыгодны, несапраўдны).

  4. Мінулы, які даўно прайшоў, не сучасны.

    • Старыя парадкі.
    • Старой закваскі чалавек.
    • Старая мода.

  5. Які быў раней, папярэднічаў каму-, чаму-н.

    • Старое рэчышча ракі.
    • Старая кватэра.
    • Старая дружба.

  6. Зроблены, створаны даўней і які захаваўся да цяперашняга часу; даўнейшы.

    • Старая частка горада.
    • Старая архітэктура.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

быць дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. Жыць, існаваць, мець месца.

    • Быў бы хлеб, а людзі знойдуцца (прыказка).
    • Быў чалавек і не стала.

  2. Прысутнічаць, знаходзіцца.

    • Б. на рабочым месцы.

  3. Рабіцца, здарацца.

    • Учора быў град.

  4. З ас. адзіночны лік: л. будзе. Ужыв. ў значэнні цяперашняга часу: ёсць, маецца.

    • Яму будзе гадоў трыццаць.

  5. Ужыв. як частка састаўнога выказніка.

    • Дзяўчына была ўрачом.
    • Будзь (бывай) здароў — развітальнае пажаданне аставацца здаровым.
    • Было ды сплыло (размоўнае) — пра тое, што было, ды не вернецца.
    • Было ні было (размоўнае) — трэба рызыкнуць.
    • Што будзе, тое будзе (размоўнае) — аддацца на волю лёсу.
    • Як бы там (што б там) ні было — нягледзячы ні на што.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

душа назоўнік | жаночы род

  1. Унутраны, псіхічны стан чалавека, яго свядомасць.

    • Глыбока запасці ў душу.

  2. Тая ці іншая ўласцівасць характару, а таксама чалавек з тымі ці іншымі ўласцівасцямі.

    • Добрая д.
    • Чалавек адкрытай душы.

  3. пераноснае значэнне, чаго. Натхніцель, арганізатар чаго-н.

    • Д. ўсёй справы.
    • Д. кампаніі.

  4. Пра чалавека (звычайна ва ўстойлівых словазлучэннях; размоўнае).

    • У хаце ні душы.
    • Сям’я з пяці душ.
    • На душу насельніцтва.

  5. (звычайна са словам «мая»). Сяброўскі фамільярны зварот да чаго-н. (размоўнае).

    • Паслухай, душа мая.

  6. пераноснае значэнне, чаго. Самае галоўнае, сутнасць чаго-н.

    • Песня — д. народа.

    • Раскрыць душу навукі.

    • Адвесці душу (размоўнае) —

      1. задаволіць моцнае жаданне;
      2. выказаць каму-н. тое, што набалела.

    • Аддаць богу душу (размоўнае) — памерці.

    • Выматаць душу (размоўнае) — давесці да поўнай знямогі.

    • Душа не ляжыць да каго-чаго (размоўнае) — няма цікавасці да каго-, чаго-н.

    • Душа ў пятках апынулася (размоўнае) — пра моцны раптоўны страх.

    • Душой загавець (размоўнае) — памерці, аддаць богу душу.

    • Жыць душа ў душу (размоўнае) — дружна, у поўнай згодзе.

    • З адкрытай душой — шчыра, нічога не тоячы.

    • З дарагой душой (размоўнае) — ахвотна, з задавальненнем.

    • За мілую душу (размоўнае) — з задавальненнем, ахвотна, не задумваючыся.

    • Ні капейкі за душой (размоўнае) — зусім без грошай.

    • Працаваць з душой — з задавальненнем, ахвотна, старанна.

    • Стаяць над душой у каго (размоўнае) — неадступна вісець над кім-н., надакучаючы сваёй прысутнасцю.

|| памяншальна-ласкальная форма: душачка.

|| прыметнік: душэўны.

  • Душэўныя хваробы (псіхічныя).
  • Душэўная трывога.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Му́рза 1 ’неахайны або мурзаты чалавек’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Чач., Растарг., Нікан., Сл. ПЗБ, ТС), ’губа’ (Нас.), мурзе́ля ’тс’, ’бруднае дзіцё’ (ТС), ’запэцканы твар’ (паўн.-усх., КЭС), клец. мурзэля ’тс’ (Нар. лекс.), міёр. мурза́ч, мурзэль, мурзэла, мурзэліна ’брудны, мурзаты’ (З нар. сл.), му́рзаць, му́рзацца ’пэцкаць твар, зубы’, ’рабіцца брудным’ (ТСБМ, Нас., Янк. 2, Шат., ТС; КЭС, лаг.). Балтызм. Параўн. літ. mùrza, лат. mur̃za ’брудны, мурзаты чалавек’, яшчэ літ. ’твар, рот’ (параўн. адпаведнае значэнне ў бел. лексемах), якія ад mùrti ’размакаць’, ’гразнуць, вязнуць’ пры дапамозе суфікса ‑z‑ (Лаўчутэ, Балтизмы, 121–122). Аналагічна ўкр. жытом. мурзатий, усх.-польск. murza, murzacz, murzać; murzaty, murzasty, ’сабака чорнай масці’, murzuwaty ’шэры конь’, mruźaty, mroźaty ’шэра-светла-карычневы конь’, рус. му́рза, мурза́, мурза́йка, мурза́ки ’твар’ (Літ., Латв. ССР).

Му́рза 2 ’павідла з чарнікі і мукі’ (стол., Вешт. дыс.), ’страва з чарніц’ (ТС), мурза́ч ’страва з мукі і смятаны’ (петрык., Мат. Гом.). Укр. жытом. мурза ’павідла’. Відавочна, балтызм. Параўн. murzóti ’намазваць, мазаць’.

Мурза́ ’тытул татарскай феадальнай знаці ў XV ст.; асоба з такім тытулам’ (ТСБМ), ст.-бел. мурза, мурса, мырза ’тс’ (XV ст.) запазычаны са ст.-рус. мурза < тат. myrza < перс. mīrzā або і непасрэдна з крым.-тат. мовы (Булыка, Лекс. запазыч., 27) Жураўскі (Цюркізмы, 86) лічыць гэта слова экзатызмам.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пе́ня 1 ’гарачы, запальчывы чалавек’ (ТС), пеня́цца ’крыўдзіцца’ (чач., Мат. Гом.), пеня́ць ’скардзіцца’ (лудз., Сл. ПЗБ). Укр. пеня́ ’напасць, бяда; прыдзірлівы чалавек’, пеня́ти ’наракаць’; рус. пе́ня, пеня́ ’дакор, нараканне’, пеня́ться ’крыўдзіцца, наракаць’; ст.-рус. пеня ’вымова, дакор, папрок’, пеняти ’скардзіцца’; польск. pienia, pieniacz, pieniaka ’суцяга, зваднік’, pieniąc się ’зваднічаць’, чэш. pěnivý ’ўзбуджальны’, pěniti ’кіпець (пра кроў, жоўць)’, ’шалець, лютаваць’, в.-луж. pěnić so ’тс’, славен. pẹ́niti se ’злавацца на каго-небудзь’. Да прасл. *pěna, гл. пе́на. Утварылася пры дапамозе суф. *‑ja, які наслаіўся на асноўнае *‑n‑a > *nʼa, параўн. *tonʼa (< topnʼa) — tonǫti, соня < sopnʼa — sъpati. Семантыка лексемы стаіць бліжэй да зах.-слав. (уключаючы і славен.), а пеня́ць — да рус. моўнай тэрыторыі, хаце ў ст.-рус. мове пеня — ’спрэчка, судовая справа’, таму можна меркаваць, што гэтае значэнне — адно са старажытных, з якога пазней развілася сема ’пакаранне, штраф’. Фасмер (3, 233) мяркуе, што апошняе прыйшло з польск. мовы. Булыка (Лекс. запазыч., 84) таксама мяркуе, што ст.-бел. пеня ’пеня’ (1392 г.) паходзіць са ст.-польск. pena (якое з XVI ст.) < лац. poena ’пакаранне; штраф; пакуты’. Можна, аднак. дапусціць, што гэтае падабенства лац. і слав. лексем — вынік больш ранніх генетычных сувязей.

Пе́ня 2, пе́на ’штраф’ (ТСБМ, Гарэц., Шат.), пе́нія ’пеня’ (Юрч. СНЛ). Да пе́ня 1 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ро́спуск 1 і ро́спуст ’развод, скасаванне шлюбу’ (Гарэц., Др.-Падб., Бяльк., Банк і Некр.), ’нястрыманы чалавек’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), ’распушчаны чалавек’ (клец., Нар. лекс.). Укр. ро́спуск ’роспуск, канікулы’, ро́спуста ’свавольства, непадпарадкаванне’, рус. старое ро́спуск і ро́спуст ’развод’, ст.-рус. роспускъ ’тс’ (XV ст.), стараж.-рус. роспустъ ’тс’ (1150 г.), рос‑/распускатися ’разводзіцца’ (1156 г.); польск. rozpustny, rozpusta, ’незвязаны, вызвалены’, ст.-польск. rozpust ’распуста, разбэшчанасць’, н.-луж. rozpušćeńc, в.-луж. rozpušćenc ’распуснік’, ст.-чэш. rozpuščenie ’гарэзлівасць, свавольства, развязнасць’, чэш. дыял. v rozpust (jísti, píti) ’вельмі многа (есці, піць)’, ’без межаў’, чэш. rozpust(i)lý, rozpustilec, славац. rozpustený ’гарэзлівы, свавольны’, славен. rásputni ’распушчаны’, razpuščati ’распускаць’, серб. ра́спустан, распу̀ститисе ’распусціць’ (на канікулы), ’развесціся (аб сужэнстве)’, харв. ráspust ’роспуск’, ’канікулы’, ràspusta ’распуста’, raspuštènik ’разведзены’, макед. распуштеник ’тс’, балг. разпуштам ’разводзіць сужэнцаў’, ст.-слав. кънигы распоустьны ’ліст аб скасаванні шлюбу’. Прасл. *orz‑pustъ, утворанае ад *orz‑ ’раз-/рас-’ і *pustъ > пусты́. Гэтыя формы трэба разумець як “свабодны”, “вызвалены”, “не абавязаны”. Формы з ‑sk‑ узніклі ў выніку адваротнай аналогіі з формаў, якія маюць ‑šč‑ (Махэк₂, 501). Гл. таксама распуста.

Ро́спуск 2 ’вясенняе бездарожжа’ (ТС), рус. арханг. ро́спуск ’адліга, бездараж’. Утвораны ад роспуст (гл.) пад уплывам параўнальна новага (Махэк₂, 501) дзеяслова распускаць ’аслабляць’. Фанетычная блізкасць з роспуст прывяла да змешвання лексічнага значэння.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)