1. Знянацку, нечакана, неспадзявана. І такая раптам спакуса з’явілася ў Міхася націснуць на курок, што аж галава закружылася.Якімовіч.Насцярожанае маўчанне ночы парушылася раптам нечаканым раскатам грому.Васілевіч.[Толяк] раптам заўважыў, што .. [Зося] зграбная і прыгожая.Чорны.// Ураз, адразу. Страляніна пачалася раптам.Тармола.Пачалася мітусня, страляніна. Маўклівы цёмны лес раптам ажыў, напоўніўся шумам, трэскам сухога галля і зламаных дрэў.В. Вольскі.
2.узнач.узмацняльнайчасціцы. Адпавядае па значэнню словам: «калі», «а калі», «а што, калі» і пад. [Васіль:] — Быў міг, калі я падумаў: а раптам не прыйдзеш?Шамякін.— Хутчэй збірайся! — Я зранку яшчэ сабралася, — адказала Марына, — але трывожылася, раптам ты білетаў не дастанеш.Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
траха́, прысл.
Разм. Чуць, амаль. Касніцкі ўскінуў на плечы граблі і вілы і рушыў ісці, цень яго быў гэтакі доўгі, што галава ўпіралася ў былы папоўскі сад, а граблі з віламі каб траха, дык дайшлі б да самай царквы.Чорны.Затое мы самі назвалі пастку лаўком, гэты лавок нагадваў цыліндр даўжынёю не болей за метр, а дыяметрам траха меней паўметра.Масарэнка.
•••
Траха не... — чуць не, амаль не. Дачка акінула бацьку такім ледзяным позіркам, што таго траха не скаланула, але ён не падаў выгляду, што адчувае сябе няёмка.Чарнышэвіч.
Траха што — амаль што. Ды траха што і ўсе выкладчыкі мелі дачыненне да друку — былі аўтарамі першых беларускіх падручнікаў.Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Barba tenus sapiens
Мудры толькі барадой/па барадзе.
Мудрый только бородой/по бороде.
бел. Барада вырасла, а вума не вынесла. Розум не ў барадзе, а ў галаве. Барада вялікая, а галава слабая.
рус. Бородка Минина, а совесть глиняна. Мудрость в голове, а не в бороде. Борода велика, а ума ни на лыко. Не в бороде честь, борода и у козла есть. Борода уму не замена. По бороде хоть в рай, а по делам ‒ ай-ай. Борода длинна, да не к уму она. Бороду вырастил, а ум выпустил. По бороде Авраам, а по делам хам.
фр. Longue barbe mais idées courtes (Борода длинная ‒ мысли короткие).
англ. Beard creates lice not brains (От бороды появляются вши, а не ум).
нем. Alter schützt vor Torheit nicht (Возраст не защищает от глупости).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Quidquid in buccam venerit, stultus loquitur
Дурны гаворыць усё, што прыйдзе ў галаву.
Глупый говорит всё, что придет на ум.
бел.Галава не ведае, што язык апавядае. Вярзе грушу на вярбе. Язык ідзе ўперад розуму. Пусты млын меле, а памолу няма. Дурань языка на прывязі не трымае. Дурны сабака гаўкае, хоць і сыты. Дурны сабака і на свой хвост брэша. Дурны аб дурным і гаворыць.
рус. Пустая мельница и без ветра мелет. Язык говорит/лепечет, а голова не ведает. Дурак мелет, а умный верит. Вертит языком, как корова хвостом. Дурака слушать ‒ пирога не кушать. Пустая мельница без толку мелет. Дурной язык ‒ голове неприятель.
фр. Ce sont les tonneaux vides qui font le plus de bruit (Пустые бочки гремят больше всего).
англ.
нем. Reden wie ihm der Schnabel gewachsen ist (Говорить, как у него вырос клюв).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Qui mittit stultum, differt sua commoda multum
Хто пасылае дурня, той церпіць шмат няўдач.
Кто посылает глупца, тот терпит много неудач.
бел. Вінавата галава, куды ногі вяла. Пашлі дурнога, а за ім другога. Пашлі дурака па быка, дык ён цёлку прывядзе.
рус. Пошли дурного, а за ним другого. Умного пошли ‒ одно слово скажи; дурака пошли ‒ три скажи да и сам за ним пойди. Дурака пошли по ложку, а он тащит кошку. Дурака пошли да сам следом иди.
фр. Ne fais pas d’un fou un messager (Не делай вестника из глупца). Qui fol envoie fol attend (Кто глупца отправляет, тот глупца и ожидает).
англ. To be a fool for one’s pains (Быть глупцом ‒ напрасно трудиться).
нем. Mit einen Narren ist kein Kind zu taufen (С дураком не окрестишь ребёнка).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Intra mensuram lodicis tu porrige suram
Працягвай свае ногі па даўжыні коўдры.
Протягивай свои ноги по длине одеяла.
бел. Выцягвай ножкі падлуг адзёжкі. Не лезь, куды твая галава не лезе. Па Івану рубашка. Па каню і хамут.
рус. По одёжке протягивают ножки. Надо жить, как набежит. Не так живи, как хочется, а так живи, как Бог велит. По сусеку глядя, месят квашню. По естю старец и келью строит.
фр. Gouverne ta bouche selon ta bourse (Руководи ртом по своему кошельку). Il faut mesurer son vol à ses ailes (Надо соизмерять свой полёт с крыльями).
англ. Stretch your legs according to your coverlet (Вытягивай ноги по одеялу).
нем. Strecke dich nach der Decke (Вытягивай ноги по одеялу). Man soll das Maul nach der Tasche richten (Лицо определяется по карману).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
пирм.
1. банке́т, -ту м., бясе́да, -ды ж.; (бал) баль, род. ба́лю м.;
2.перен. разгу́л, -лу м., балява́нне, -ння ср.;
◊
пир на весь мир, пир горо́йпогов. банке́т на ўвесь свет, паце́ха як на свято́га Вайце́ха;
в чужо́м пиру́ похме́льепогов. з чужо́га ша́лу галава́ кру́ціцца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
bania
ж.
1. шарападобная пасудзіна;
2. пухір, пузыр, вадыр;
spuchnnąć jak bania — распухнуць, як пузыр;
3. купал;
4.разм. гарбуз;
głowa jak bania — галава як шар;
rozbiła się bania z gośćmi — поўны дом гасцей
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
whirl
[hwɜ:rl]1.
v.i.
1) круці́цца, кружы́цца; віхры́цца, вірава́ць
The leaves whirled on the wind — Лі́сьце кружы́лася на ве́тры
2) прано́сіцца; праімча́цца, пракалясі́ць
3) Figur. адчува́ць галавакружэ́ньне
My head is whirling — У мяне́ закружы́лася галава́
2.
n.
1) круце́ньне, кружэ́ньне n.
2) вір -у m.
3) Figur. вір (падзе́яў)
social whirl — вір тава́рыскага жыцьця́
4) галавакружэ́ньне n.
•
- whirl away
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
wáckeln
vi хіста́цца, гайда́цца
mit dem Kopf ~ — ківа́ць галаво́й
ihm wáckelt der Kopf — у яго́ трасе́цца галава́ (ад старасці)
◊ da wáckelt die Wánd! — ≅ гэ́та паруша́е ўсе́ асно́вы!, гэ́та про́ста ашаламля́льна [небыва́ла]!
bei dem soll's ~ — у яго́ спра́вы ма́быць [здае́цца] дрэ́нныя [так сабе́]
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)