бу́дучыня, ‑і, ж.
1. Часы, падзеі, якія прыйдуць на змену цяперашнім; стан, становішча чаго‑н. у будучым. Камунізм — светлая будучыня чалавецтва. □ Падзеі апошніх гадоў з новай сілай пацвярджаюць, што капіталізм — гэта грамадства, пазбаўленае будучыні. Брэжнеў.
2. Становішча, абумоўленае пэўнымі ўмовамі; лёс, доля. У Нарачы — бясспрэчная будучыня курортнага раёна. В. Вольскі. І ўсё часцей усё лепшае ў сваёй будучыні звязвала [Таццяна] з імем Жэнькі. Шамякін. // Тое, што чакаецца ў будучым. [Максім:] — Наша справа калектыўнай гаспадаркі ёсць справа жыццёвая, правільная, а таму ёй належыць будучыня. Колас.
3. Будучае пакаленне; нашчадкі. Дзеці — наша будучыня.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
недалёка,
1. Прысл. да недалёкі (у 1, 2 знач.).
2. у знач. вык. Аб нязначнай адлегласці да каго‑, чаго‑н. Жаданы яр ужо недалёка. Колас. Ад вёскі да лясніцтва было недалёка. В. Вольскі.
3. у знач. вык. Аб хуткім надыходзе чаго‑н. Недалёка ўжо і вечар. А. Александровіч. Да вечара недалёка. Чорны. // безас. у знач. вык. Мала чаго не хапае да чаго‑н. Помнім толькі адно, што зацішак Перад громам бывае часцей. Што ў вятроў недалёка да здрады: Могуць з ростані рынуць і рваць. Хадыка.
•••
Недалёка адскочыць гл. адскочыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыкра́са, ‑ы, ж.
1. часцей мн. (прыкра́сы, ‑рас). Аздоба, упрыгожанне. У архітэктуры будынкаў, што ўзведзены каля станцыі, нам падабаецца прастата, — ніякіх непатрэбных прыкрас. Мележ. Яны [старэйшыя] за працай грамадзянскай самі, Яны ўмеюць бачыць не прыкрасы, А прыгажосць сапраўднейшую часу. Лось. // перан. Перабольшанне, выдумка ў апавяданні, пераказванні. [Косцік] расказваў без лішняй прыкрасы, Як мост узрывалі яны, Як з копкаю разам прыпасы Стаўлялі на плыт патайны. Колас. — Пра бізун я так, для прыкрасы, — кінуў Збан. Шашкоў.
2. Тое, што дабаўляецца ў ежу для каларыйнасці або смаку (мяса, тлушч, пахучыя прыправы і пад.); закраса.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раўня́, ‑і, ж.
Разм. (часцей з адмоўем). Чалавек, роўны другому па якіх‑н. прыкметах (па ўзросту, па сацыяльнаму становішчу, па ведах і пад.). Хоць Зубок быў і старэйшы за нас, а трымаўся, як наша раўня. І мы любілі Косцю за гэта. Вітка. [Кацярына:] Да мяне сватаюцца людзі — не табе раўня. Крапіва. — Мяне лёд не вытрымае, — апраўдваўся Міхась. — Я цяжкі. Не раўня табе. Хомчанка. / у знач. зб. Аднагодкі. У гарачыні вялікага клопату мінала жыццё ў мяне і ў мае раўці, у нас не было часу заўважаць, што яно мінае. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скупля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; незак., каго-што.
1. Незак. да скупіць.
2. Купляць з мэтай перапродажу ці нарыхтоўкі; займацца скупкай. У колішнія часы скупляў Сіпак зямлю за нішто ў салдатак. Лынькоў. Расказалі жывёлаводкі, як раней нейкі купец скупляў у іх ваколіцах худую жывёлу і маладняк, адкормліваў бульбай і брагай і прадаваў на бойню. Місько. [Феадал] скупляў пяньку, лён, ільнасемя, збожжа ў сялян па ганнай цане і затым збываў іх на тым жа мясцовым рынку вясной, калі цэны па прадукты сельскай гаспадаркі былі больш высокія, або, што часцей сустракалася, адпраўляў па экспарт. «Весці».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Га́пка 1, апе́лька ’пятля для кручка’ (Жд. 1), га́пка ’пятля ў адзенні’ (Сцяц. Словаўтв.), га́пка, гапе́лечка, гапе́лька ’пятля’ (Шатал.), га́пачка ’самаробны гузік; пятля’ (Сцяшк. МГ). Падрабязны агляд форм гл. Сцяц. Нар. лекс., 125. Сцяцко (там жа) лічыць, што бел. форма га́пка ўзята з польск. haptka ’тс’ (гэта з’яўляецца дыялектнай формай польск. haftka < ням.; аб этымалогіі гл. Слаўскі, 1, 390). Гэта магчыма, але можна лічыць зыходным і польск. haftka; на бел. глебе замена ф > п, што звычайнае ў слав. мовах. Параўн. га́птка, га́фтка.
Га́пка 2 ’свіны страўнік’ (Шатал.). Няясна. Магчыма, ад уласнага жаночага імя Гапка (ад уласных імён нярэдка ўтвараюцца назвы розных прадметаў, у прыватнасці назвы часцей цела). Параўн. укр. дыял. га́пка ’задняя частка цела, podex’ (Грынч.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
awans, ~u
м.
1. аванс; павышэнне (па службе);
awans społeczny — вылучэнне, прасоўванне (па сацыяльнай лесвіцы);
2. часцей мн. ~e — кампліменты;
3. уст. аванс, папярэдняя плата
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
абавя́заны verpflíchtet; часцей перакладаецца формамі дзеясл müssen* і sóllen* (+ inf без zu);
я абавя́заны гэ́та зрабі́ць ich muß es tun;
ты не абавя́заны гэ́тага рабі́ць du sollst es nicht tun;
па-тво́йму [па-ва́шаму], я абавя́заны быў гэ́та цярпе́ць! іран ich sóllte mir das gefállen lássen!
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
сабе́II часц разм für sich hin, úngezwungen; часцей не перакладаецца:
так сабе́ nicht besónders; so lalá (разм); mäßig;
як сябе́ адчува́еш? – Нічо́га, так сабе́ Wie geht es dir? – Es geht so, só lalá;
нічо́га сабе́ ся́бар! іран das ist mir aber ein féiner Freund!
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
kulisa
kulis|a
ж.
1. часцей мн.~y тэатр. кулісы;
za ~ami — за кулісамі;
2. перан. закулісны бок чаго;
~y wielkiej polityki — закулісны бок вялікай палітыкі
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)