Га́гыль ’нячысцік, нячыстая сіла’ (Бяльк.). Мяркуем, што можна гэта слова параўнаць з укр. а́гел ’сатана, д’ябал’ (Грынч.), таксама га́гел (апошняе на Сумшчыне, гл. Дарашэнка, ДБ, 9, 106) і далей з рус. царкоўным а́ггел ’злы дух, д’ябал, сатана’ (Даль). Усё паходзіць, мяркуем, з грэч. ἄγγελοβ ’пасланец (> ангел)’ (вымаўляецца: ангелос). У адрозненне ад слова ангел (гл.) тут замацавалася вымаўленне паводле графікі, напісання (магчыма, для дыферэнцыяцыі гэтых двух аднолькавых па паходжанню слоў). Сатана (як і бог) мае сваіх пасланцоў, ангелаў. Па хрысціянскай рэлігіі ангелы, якія праграшылі, знаходзяцца пад узначальваннем сатаны і служаць яму пасланцамі. Параўн. у ст.-рус. помніках: «оуготованыи огнь диѧволоу и ангеломъ ѥго» (Сразн., І, 22). Гл. таксама ў ст.-укр. помніках: «Мѣлъ злым Аггелъ розмову з першою родителкою нашею» (Цімчанка, 7). Адсюль а́ггел (а́гел) (< ангел) ’пасланец д’ябла’ > ’злы дух, д’ябал’. У бел. развіўся пратэтычны гук г‑ (га́гыль < а́гыль < а́гел). Не пераконвае Рудніцкі (521), які думае пра табуістычную дэфармацыю слова ангел.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Kraft
f -, Kräfte
1) сі́ла, магу́тнасць, моц
aus éigener ~ — ула́снымі [сваі́мі] сі́ламі
das geht über méine Kräfte — гэ́та звыш маі́х сіл
séine Kräfte mit j-m méssen* — ме́рацца сі́ламі з кім-н.
mit áller ~ — з усі́х сіл
von Kräften kómmen* — знемага́ць, знясі́лець
in ~ tréten* — увайсці́ ў сі́лу
in ~ sétzen — уво́дзіць (закон)
Kräfte schöpfen — чэ́рпаць сі́лы
tréibende ~ — ру́хаючая сі́ла
in ~ bléiben* — захо́ўваць сі́лу
áußer ~ tréten* — тра́ціць сі́лу
2) фіз. эне́ргія
3) рабо́тнік, працаўні́к; pl ка́дры
áusgebildete Kräfte — падрыхтава́ныя ка́дры
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Паго́ня 1 ’праследаванне таго, хто ўцякае, і тыя, хто праследуе’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Касп., Яруш.), паго́н (Нас.), паго́нь (ТС) ’тс’. Рус. пого́ня, укр. пого́ня, пого́нь, ст.-рус. погон, погоня, погона (13 ст.), польск. pogoń ’тс’, серб.-харв. погон ’рухаючая сіла цягі’, славен. pogon ’пагоня’. Ад pogъnati (гл. гнаць) з рознымі суф.: ъ, ja, jь. Праславянская мадэль з іншай аналагічнай ступенню ў назоўніку.
Паго́ня 2 ’невялікае балота’ (Шатал.), пого́ня ’невялікае балота, заліўны луг’ (Сл. ПЗБ), пого́ня ’месца, якое заліваецца вадой у час паводкі або пасля дажджу; сена, якое скошана на такіх месцах’ (Клім., 58), ’нізіна, балоцістая даліна’ (ТС), ’вузкая лагчына, месца сцёку вод пры вясновым раставанні і атмасферных ападках’, ’вузкая і доўгая нізінная мясцовасць сярод больш узвышанай’, ’вельмі густыя зараснікі, якія цягнуцца больш на балоце і нізкіх месцах’ (Талстой, Геогр., 196). Палескі геаграфічны тэрмін. Ад pogъnati з суф. ‑ja: утворана па праславянскай мадэлі з унутранай формай ’месца, дзе гоніць ваду’ (гл. Талстой, там жа).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Náchdruck
I
m -(e)s на́ціск; сі́ла, эне́ргія
éiner Sáche (D) ~ verléihen*, auf etw. (A) ~ légen — надава́ць чаму́-н. асаблі́вае значэ́нне
mit ~ — падкрэ́слена
etw. mit ~ fórdern — энергі́чна патрабава́ць чаго́-н.
II
m -(e)s, -e перадру́к, перадруко́ўванне, перавыда́нне
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
beef
[bi:f]1.n., pl. beeves
1) я́лавіца f.; малады́ бычо́к ці вол
2) я́лавічына f. (мя́са)
3) informal сі́ла f., му́скул -а m.; ду́жасьць f.
4) informal вага́, ця́жкасьць f.
5) Sl. жальба́, ска́рга f.; нарака́ньне n.
2.v.i., Sl.
го́ласна нарака́ць
3.v.t.
выко́рмваць або́ забіва́ць на мя́са
•
- to beef up
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
апора, ‑ы, ж.
1. Тое, на што апіраюцца. на што можна абаперціся. [Мірон і Віктар] чапляліся за кожную ламачыну, за леташні чаротнік, каб толькі знайсці сабе апору. Маўр. // перан. Тое, што бяруць як зыходны пункт; тое, што з’яўляецца асновай чаго‑н. Вопыт папярэднікаў — апора для далейшых даследаванняў. «Полымя».
2. Частка збудавання, на якую апіраюцца іншыя часткі і якая служыць для іх асновай. Плошча апоры.
3. перан. Сіла, якая падтрымлівае каго‑н., садзейнічае ўмацаванню чаго‑н. У працы, ва ўсведамленні сябе галоўнай фігурай жыцця знаходзіць лірычны герой духоўную і матэрыяльную апору свайго існавання. Навуменка. Савецкі Саюз — магутная апора ў барацьбе за далейшае ўмацаванне пазіцый сацыялізма. «Звязда». // Падтрымка, дапамога; той, хто аказвае іх. Галоўнай.. апорай.. былі тыя прадукты, што прывозіў з Курганішча Крушынскі. Бядуля. Ні ў жонцы, ні ў сыне не знаходзіў.. [Пракоп] апоры ў сваіх адносінах да калгаса. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нерв, ‑а, м.
1. Тонкае валакно, якое ў выглядзе адростка адыходзіць ад галаўнога і спіннога мозга і з’яўляецца састаўной часткай разгалінаванай сістэмы, здольнай служыць сродкам кіравання дзейнасцю арганізма. Зрокавы нерв. Блукаючы нерв. ▪ Шафёр і старшыня ехалі моўчкі. Пасля розных клопатаў у Мінску кожны нерв адпачываў сам сабою. Пестрак. Сашу быццам ударыла токам — скалануўся, уздрыгнуў кожны нерв. Шамякін. // Спец. Жылка ў лісцях раслін і крылах насякомых.
2. толькі мн. (нервы, ‑аў). Сістэма такіх валокнаў, якая вызначае дзейнасць арганізма, стан і паводзіны чалавека. Нервы, нарэшце, не вытрымалі.. Хваляванне, напружанасць усіх гэтых дзён раптам далі сябе адчуць, і Чыжык заплакаў. Лупсякоў.
3. перан. Цэнтр якой‑н. дзейнасці, асноўная дзейная сіла чаго‑н. Нёман быў пер вам сяла, які будзіў яго жыццё. Колас.
•••
Выматаць усе нервы гл. выматаць.
Іграць на нервах гл. іграць.
Трапаць нервы гл. трапаць.
[Лац. nervus — жыла, сухажылле.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адваро́тны
1. (не лицевой) обра́тный, оборо́тный;
адваро́тны бок — обра́тная (оборо́тная) сторона́;
2. (противоположный) обра́тный;
адваро́тны сэнс — обра́тный смысл;
раскла́сці ў адваро́тным пара́дку — расположи́ть в обра́тном поря́дке;
3. мат. обра́тный;
адваро́тная велічыня́ — обра́тная величина́;
4. разг. (отвратительный) проти́вный, отвра́тный;
○ адваро́тная прапо́рцыя — обра́тная пропо́рция;
адваро́тная сі́ла зако́на — юр. обра́тная си́ла зако́на;
◊ у адваро́тным вы́падку — в проти́вном слу́чае;
адваро́тны бок медаля́ — обра́тная сторона́ меда́ли
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
нячы́сты I прил., в разн. знач. нечи́стый;
~тая бялі́зна — нечи́стое бельё;
~тая паро́да — нечи́стая поро́да;
~тае вымаўле́нне — нечи́стое произноше́ние;
~тая рабо́та — нечи́стая рабо́та;
~тае сумле́нне — нечи́стая со́весть;
◊ н. на руку́ — нечи́стый на́ руку
нячы́сты II разг.
1. (греховный) нечи́стый; дья́вольский;
~тае ме́сца — нечи́стое (дья́вольское) ме́сто;
2. сущ. нечи́стый, лука́вый, бес, дья́вол;
н. падбі́ў — бес попу́тал;
◊ н. дух — нечи́стый дух;
~тая сі́ла — нечи́стая си́ла
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
arm
I [ɑ:rm]n.
1) рука́ f.; (перадпле́чча)
infant in her arms — дзіця́ ў яе́ на рука́х
2) рукаво́, крыло́ n.
arm of a coat — рукаво́ паліта́
3) сі́ла f.; ула́да f.
the long arm of the law — уседася́жная сі́ла зако́ну
4) вялі́кая галіна́ (дрэ́ва)
5) по́ручань -ня m., по́ручні, парэ́нчы pl. (крэ́сла)
•
- arm in arm with
- at arm’s length
- twist one’s arm
- with open arms
II [ɑ:rm]1.n.
1) збро́я f.
2) род во́йска (а́рмія, флёт ці лётніцтва)
air arm — паве́траная збро́я
2.v.t.
1) узбро́йваць, збро́іць
to arm a vessel — узбро́іць карабе́ль
2) пакрыва́ць бранёю
3) настаўля́ць (запа́л)
3.v.i.
1) узбро́йвацца, збро́іцца
2) рыхтава́цца; запаса́цца
to be armed with patience — запасьці́ся цярплі́васьцю
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)